Шрифт:
Ho ea ka phetolelo e 'ngoe, lentsoe "Afrika" le tsoa lebitsong la morabe oa Berber Afrigia, o neng a lula ka leboea la kontinente ea Afrika, ho ne ho boetse ho na le provense ea Roma ea Afrika. Profense ya Roma ya Afrika e hlomilwe ke Roma ka 146 BC. e. lefelong la mmuso wa Carthage, e be e dula karolong ya ka leboa-bodikela ya Tunisia ya mehleng yeno. Nakong ya Mmuso, Afrika e ne e le ya diprofense tsa senatorial mme e ne e busoa ke proconsul. Mehla ya Mmuso e hlaolwa ka go atlega ga tshepediso ya ditoropong. Metse e ile ya amogela ditokelo tsa dikoloni le mebasepala. Llaga e busago metseng e be e le bakoloniale ba Roma le maemo a godimo ao a fetotswego Roma a baagi ba lefelong leo. Ka setso, nakong ya Mmuso, profense ya Afrika e kgathile tema ye kgolo. Lega go le bjalo, baagi ba setlogo ba dinagamagaeng ba ile ba dula e le basele lelemeng la Selatine le setsong sa Roma. Lekgolong la bo-4-5 la lilemo. e ile ya ba tikologo ya meferefere e megolo ya makgoba le dikokwane, yeo e ilego ya fokodisa Mmuso wa Roma kudu gomme ya tlaleletsa go wa ga wona. Ka 5th c. Vandals ba ile ba dula Afrika. Ka 6th c. mmusisi wa Byzantium Justinian o ile a kgona go busetsa lefelo la lebopong, eupsa matla a Byzantium a be a fokola. Lekgolong la bo-7 la lilemo Profense ya Afrika e ile ya thopsa ke Maarabia.
Afrika Leboa, morago ka ngwagakete wa 1 BC. e. go be go e-na le dinaga tse mmalwa tse di ikemetsego: Carthage, yeo e hlomilwego ke bafaladi ba tswago Fenisia, bao ba bego ba bolela leleme la Sesemite kgaufsi le Sehebere, Mauritania le Numidia, leo le hlotswego ke ma-Libya. Ka morago ga go thopsa ga Carthage ke Baroma ka 146 BC. e. mebuso ye, ka morago ga ntwa ya manganga, e ile ya fetoga dithoto tsa Roma. Nywaga-kgolo e sego kae pele ga mehla e mefsa, tlhabollo ya setshaba sa maemo e thomile tshemong ya Ethiopia ya mehleng yeno. E nngwe ya dinaga tseo di hlabologilego mo – Aksum – e fihlile tlhoreng ya yona ngwagakgolong wa bo 4 BC. n. e., ge dithoto tsa gagwe ka bodikela di fihla nageng ya Meroe ka Moeding wa Nile, gomme ka bohlabela – "Happy Arabia" (Yemen ya sebjalebjale). Ka II ngwagakete le. e. dinaga tse maatla di hlabologile ka Bodikela bja Sudan (Ghana, Mali, Songhai le Bornu); ka morago, dinaga di ile tsa hlongwa lebopong la Guinea (Ashanti, Dahomey, Congo, bjalobjalo), ka bodikela bja Letsha la Chad (mebuso ya batho ba Hausa) le mafelong a mangwe a mantsi a naga-kgolo ya Afrika.
Maleme a batho ba Afrika ya Tropical, bao ba dulago ka borwa bja lapa la Semitic-Hamitic, ga bjale gantsi a kopantswe go ba malapa a mabedi: Niger (Congo)-Kordofan le Nilo-Saharan. Sehlopha sa Niger-Kordofanian se akaretsa sehlopha sa Niger-Congo – dihlopha tse ntsi kudu le tse di kopanyago: West Atlantic, Mande, Volts, Kwa, Benue-Congo le Adamawa-Eastern. Batho ba Atlantic Bophirima ba akaretsa batho ba bagolo ba Fulbe bao ba dulago ka dihlopha tse di aroganego mo e nyakilego go ba dinageng ka moka tsa Bodikela le Bogare bja Sudan, Wolof le Serep (Senegal), le ba bangwe. ), batho ba Volta (moy, loby, bobo, Senufo, joalo-joalo) – Burkina Faso, Ghana le linaheng tse ling. Ditshaba tsa Kwa di akaretsa batho ba bagolo ba lebopong la Guinea go swana le ma-Yoruba le ma-Ibo (Nigeria), ma-Akan (Ghana) le ma-Ewe (Benin le Togo); kgauswi le Baewe ke ditlogo, tseo di dulago ka borwa gomme ka dinako tse dingwe di bitswa ma-Dahhome; boemo bjo bo lego lekatana ka tsela e itsego bo tsewa ke batho bao ba bolelago maleme (goba dipolelo-semmotwana) tsa ma-Kru. Tse ke Bakwe, Grebo, Krahn le batho ba bangwe bao ba dulago Liberia le Ivory Coast (Ivory Coast). Sehlopha se senyenyane sa Benue-Congo se bopilwe ke batho ba bantsi, bao pele ba bego ba akaretsa lapa le le kgethegilego la Bantu le sehlopha sa Bantu sa Bohlabela. Ditshaba tsa Bantu, tseo di swanago kudu ka polelo le setso, di dula dinageng tsa Bogare le karolo ya Bohlabela le Borwa bja Afrika (Repabliki ya Temokrasi ya Congo (yeo pele e bego e le Zaire), Angola, Tanzania, Mozambique, Zimbabwe, Afrika Borwa, bjalobjalo). Bantu di arotswe ke ditsebi tsa maleme ka dihlopha tse 15: 1st – duala, lupdu, fang, bjalobjalo; 2nd -teke, mpongwe, kele; 3rd – bang, pgala, mongo, tetelya; 4th – Rwanda, rundi, e lego rundi; 5th – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6th-nyamwezi, nyatura; 7th – Seswahili, togo, hehe; 8th – Kongo, ambundu, e lego ambundu; 9th-chokwe, luena, le ba bangwe; 10th-luba ya bo-10; 11th-bemba, fipa, tonga; 12th – Malawi 13th – Yao, Makonde, Makua; 14th – ovimbundu, ambo, mohero; 15th – Shona, Suto, Sezulu, Mathe, Swazi, bj.bj.
Maleme a Bantu a bolelwa gape ke dihlopha tsa ma-Pygmy a Congo Basin (Efe, Basu A, Bambuti, bjalobjalo), gantsi a hlaolwa bjalo ka batho ba aroganego. Gare ga ma-Bantus a ka bohlabela le bogareng, leleme la Seswahili, leo le bilego le tutuetso e lemogegago ya Searabia, le atile nywageng-someng ya morago bjale, palo ya bao ba le bolelago ke dimilione tse 60 (batho ba Seswahili ba dimilione tse 1,9). Adamaua, sehlopha se senyenyane sa ka bohlabela, se akaretsa ma-Azande, Cham-Ba, Banda le ba bangwe bao ba dulago Bogare le Bohlabela bja Sudan.
Sehlopha sa Kordofan, se senyenyane ka palo le tsimo, se akaretsa batho ba Koalib, Tumtum, Tegali, Talodi le Katla (Repabliki ya Sudan).
Lapa la Nilo-Saharan le emetswe ke dihlopha: Songhai, Sahara, Shari-Nile, gammogo le batho ba babedi bao ba aroganego ka maleme Maba le For (Fur). Ba-Songhai ba akaretsa ma-Songhai ka mo go swanetsego, gotee le ma-Djerma le ma-Dandy, ao a dulago mabopong a mafelo a magareng a Niger; go sehlopha sa Sahara – kanuri, tuba (tibbu) le zagava, ba dula go bapa le mabopong a Letsha la Chad le ka Central Sahara. Sehlopha sa bohlokwa kudu sa Shari-Nil ka lapeng le se akaretsa batho ba Bohlabela bja Sudan (Dinka, Puer, Luo, Bari, Lotuko, Masai, Nuba, goba Nubia, bjalobjalo), bao pele ba bego ba akaretswa ka lapeng le le ikemetsego la Nilotic; Batho ba Bogare bja Sudan (Bagirmi, Morumadi), batho ba Berta le Kunama. Ditshaba tsa sehlopha se di dula ka leboa la Zaire le ka borwa bja Sudan. Maleme a Morumadi a bolelwa ke meloko ya Pygmy (Efe, Basua, bjalobjalo).
Конец ознакомительного фрагмента.