Шрифт:
Сомэрсэт Моэм
У чужой краiне
Пераклад: Вiктар Валынскi
Па натуры я заўзяты вандроўнiк, але падарожнiчаю не дзеля помнiкаў архiтэктуры, якiя дзе-нiдзе ды наганяюць нуду, не дзеля прыгожага краявiду, якi мне хутка надакучвае; я вандрую, каб сустракацца з людзьмi. Абмiнаю, аднак, вялiкiх. Нiколi не прагнуў сустрэчы з прэзiдэнтам цi каралём. Мне даволi ведаць пiсьменнiка па яго кнiгах, а мастака - па яго карцiнах; але я прайшоў пешкi каля ста лье, каб убачыць мiсiянера, пра якога расказвалi незвычайныя гiсторыi, i згадзiўся пражыць два тыднi ў найгоршым атэлi, каб толькi блiжэй пазнаёмiцца з маркёрам. Думаю, мяне ўжо не здзiвiш нiякай новай сустрэчай, але ёсць адзiн чалавечы тып, якi заўсёды можа ўразiць сваёй нетыповасцю. Гэта - ангелька, ужо ў гадах, звычайна адзiнокая, добра забяспечаная, на якую можна натрапiць у самых нечаканых мясцiнах па ўсiм свеце. Нiчога дзiўнага, калi вы пачуеце, што жыве яна ў сваёй вiле на пагорку ў наваколлi невялiкага iталiйскага гарадка, адзiная ангелька ва ўсёй акрузе, i вы, калi бачыце асабняк дзе-небудзь у Андалузii, ужо амаль што падрыхтаваны пачуць, што тут многа гадоў жыла ангельская лэдзi. Яшчэ болей здзiвiць, што адзiны белы жыхар у вялiкiм кiтайскiм горадзе - ангельская жанчына, не мiсiянер, якая жыве тут невядома чаму; другая прыжылася на выспе недзе ў Паўднёвых морах, трэцяя збудавала бунгала ў адной з вёсак у цэнтры Явы. Яны жывуць адны, гэтыя жанчыны, без сяброў, i нават не залiшне ветлiва сустракаюць вандроўнiка. Хоць i вельмi рэдка бачаць яны земляка, звычайна пройдуць мiма, напаткаўшы вас па дарозе, быццам не заўважылi. Калi вы, карыстаючыся сваiм ангельскiм паходжаннем, зробiце вiзiт, яны вас не прымуць; а калi ўсё ж такi запросяць, нальюць вам традыцыйны кубачак чаю з сярэбранага чайнiка, а на талерцы з даўнейшага форсестэрскага шкла пададуць цудоўныя шатландскiя праснакi. Размаўляць яны будуць далiкатна, быццам вас забаўляюць у кентышскiм доме свяшчэннiка, але, калi вы будзеце адыходзiць, яны не выкажуць нiякага жадання бачыць вас зноў. Цяжка зразумець, што прымушае iх не падтрымлiваць анiякiх адносiн з сябрамi i сваякамi i не цiкавiцца тым, што адбываецца на радзiме. Цi гэта менавiта тая рамантыка, якую яны шукалi, цi свабода?
Але сярод гэтых ангельскiх жанчын, з якiмi мне давялося сустракацца цi чуць пра iх (як я ўжо казаў, да iх цяжка знайсцi падыход), адна пажылая лэдзi, што жыла ў Малой Азii, найбольш мне запомнiлася. Пасля доўгага i цяжкага падарожжа прыбыў я ў невялiкi гарадок, дзе збiраўся падняцца на славутую вяршыню, i ўладкаваўся ў старым атэлi каля падножжа гары. Я прыехаў позна ўначы, запiсаў сваё прозвiшча ў кнiзе i падняўся ў пакой. Было даволi холадна, i я, распранаючыся, пецепваўся, але ў гэты момант нехта пастукаў у дзверы i ўвайшоў драгаман*.
* Перакладнiк (на Ўсходзе).
– Паклон ад сiньёры Нiкалiнi, - сказаў ён.
На маё дзiва, ён падаў грэлку. Я з удзячнасцю ўзяў яе.
– Хто гэта сiньёра Нiкалiнi?
– спытаўся я.
– Гаспадыня гэтага атэля, - растлумачыў ён.
Я перадаў ёй маю падзяку, i ён пайшоў. Нiяк я не чакаў, што ў Малой Азii ў гэтай богам забытай гасцiнiцы мне пададуць грэлку з цёплай вадой. Мне гэта было самае прыемнае на свеце (калi б вам не надакучыла да смерцi вайна, я расказаў бы, як шэсць чалавек, рызыкуючы жыццём, пайшлi па грэлку ў замак у Фландрыi, якi ў гэты час абстрэльвалi з артылерыi); i ранiцай, каб падзякаваць ёй асабiста, я спытаўся, цi можна пабачыць сiньёру Нiкалiнi. Чакаючы яе, я ламаў галаву, адкуль у Iталii магла апынуцца грэлка. Праз хвiлiну гаспадыня прыйшла. Гэта была мажная жанчына, у чорным фартуху, упрыгожаным карункамi, i ў маленькiм чорным каптурыку таксама ў карунках. Яна стала, склаўшы накрыж рукi. Мяне ўразiў яе выгляд - яна была надта падобная на ахмiстрыню з багатага ангельскага дома.
– Вы жадалi мяне бачыць, сэр?
Яна была ангелька, i па гэтых некалькiх словах я беспамылкова распазнаў у яе лёгкi акцэнт кокнi*.
* Лонданскае прастамоўе, ужываецца ва ўсходняй частцы горада.
– Я хачу падзякаваць вам за грэлку з цёплай вадой, - адказаў я, чамусьцi бянтэжачыся.
– Я ўбачыла ў кнiзе прыезджых, што вы ангелец, сэр, а я заўсёды прыношу грэлку з цёплай вадой ангельскiм панам.
– Шчырае вам дзякуй, яна была вельмi дарэчы.
– Я многа гадоў слугавала нябожчыку лорду Ормскiрку, сэр. Ён заўсёды падарожнiчаў з грэлкай. Вам яшчэ што-небудзь трэба, сэр?
– Пакуль што не, дзякуй.
Яна далiкатна пакланiлася i выйшла. А я доўга потым думаў, як магло здарыцца, што гэтая цiкавая пажылая ангелька апынулася гаспадыняй атэля ў Малой Азii. Было нялёгка завесцi з ёю знаёмства, яна добра ведала сваё месца, якое сама сабе вызначыла, i трымалася ад мяне на адлегласцi. Служба ў прыстойнай ангельскай сям'i не прайшла бясследна i наклала на сiньёру Нiкалiнi пэўны адбiтак. Але дзякуючы маёй настойлiвасцi, я ўрэшце быў запрошаны на кубачак чаю ў яе невялiчкую гасцiную. Я дазнаўся, што яна працавала пакаёўкай у нейкай лэдзi Ормскiрк, а сiньёр Нiкалiнi (толькi так дазваляла яна сабе называць нябожчыка мужа) служыў у маёнтку кухарам. Сiньёр Нiкалiнi быў вельмi прывабны мужчына, i ўжо некалькi гадоў да замужжа яна з iм сустракалася. Яны назбiралi патрэбную суму i пажанiлiся. Пакiнулi служыць i вырашылi купiць атэль. Прыдбалi гэтую гасцiнiцу па аб'яве, таму што сiньёр Нiкалiнi хацеў пабачыць свету. Гэта было амаль трыццаць гадоў назад, а ўжо пятнаццаць, як няма сiньёра Нiкалiнi. За ўвесь час удава нi разу не пабывала ў Ангельшчыне. Я пацiкавiўся, цi не сумавала яна па радзiме.
– Не скажу, што не хацела пабыць дома, хоць i ведала, што там многае змянiлася. Бацькi былi супраць майго шлюбу з чужаземцам, i з таго часу я не падтрымлiваю з iмi адносiн. Вядома, тут шмат чаго не так, як у мяне на радзiме. Дзiва, але надта хутка прызвычайваешся. Многа пабачыла я ў жыццi. Не ведаю, цi змагла б я жыць так сумна i нецiкава, як жывуць, напрыклад, у Лондане.
Я ўсмiхнуўся. Словы гэтыя анiяк не стасавалiся з яе манерамi. Яна была ўзорам этыкету. Неверагодна, што гэтая жанчына больш за трыццаць гадоў пражыла ў такой дзiкай, амаль варварскай краiне, i гэта на ёй не адбiлася. Хоць турэцкай мовы я не ведаў, а яна размаўляла на ёй лёгка, я быў упэўнены, што гаворыць яна з памылкамi, дый таксама акцэнт кокнi вельмi адчуваецца. Яна, прайшоўшы праз усе выпрабаваннi i дзякуючы здольнасцi нiколi не дзiвiцца, засталася той адпаведна выхаванай ангельскай служанкай, што добра ведае сваё месца. Успрымала ўсё, як нешта само па сабе зразумелае. Яна бачыла ў кожным неангельцы iншаземца, таму - амаль прыдуркаватага чалавека, што заўсёды трэба прымаць у разлiк. Яна кiравала сваiмi падначаленымi дэспатычна - няўжо яна не ведае, як у багатым доме старшая чэлядзь павiнна паказваць сваю ўладу над iншымi слугамi, што стаяць нiжэй?
– i такiм чынам у атэлi заўсёды падтрымлiвалiся парадак i чысцiня.
– Раблю ўсё, што магу, - сказала яна, пачцiва склаўшы накрыж рукi, як заўсёды рабiла, калi гаварыла са мною.
– Зразумела, нельга чакаць ад iншаземцаў такiх жа разумных думак, як ад нас. Мой гаспадар звычайна гаварыў мне: "Паркер, у гэтай штодзённай мiтусне, у якой мы жывём, трэба цвёрда весцi сваю лiнiю".
Сiньёра Нiколiнi падрыхтавала найвялiкшы сюрпрыз у дзень майго ад'езду.
– Я вельмi рада, што вы не паедзеце, не пазнаёмiўшыся з маiмi сынамi.
– А я i не ведаў, што ў вас ёсць дзецi.
– Яны ездзiлi па справах, але вось-вось павiнны вярнуцца. Вы, вядома, здзiвiцеся, калi iх убачыце. Я выгадавала iх, як кажуць, сваiмi рукамi. Калi я памру, яны абодва стануць гаспадарамi гэтага атэля.
Праз нейкi час у хол увайшлi два высокiя, смуглявыя, маладыя хлопцы. Вочы ў жанчыны засвяцiлiся ад радасцi. А сыны падышлi да мацi, абнялi яе i моцна пацалавалi.
– Яны не гавораць па-ангельску, сэр, але крышачку разумеюць. Ну i, вядома, валодаюць турэцкай мовай, як мясцовыя, а таксама - грэчаскай i iталiйскай.
Я пацiснуў iм рукi, потым сiньёра Нiкалiнi нешта сказала, i яны пайшлi.
– У вас прыгожыя хлопцы, сiньёра, - сказаў я.
– Вы, пэўна, ганарыцеся iмi.
– А як жа, сэр. Слаўныя хлопцы, абодва. З самага нараджэння не мела я з iмi клопату, а галоўнае, яны надта падобныя на сiньёра Нiкалiнi.
– Ведаеце, нiколi не здагадаешся, што мацi ў iх ангелька.
– А я не зусiм iх мацi, сэр. Я толькi што пасылала iх праведаць яе.
Шчыра кажучы, я быў трохi збiты з толку.
– Гэта дзецi сiньёра Нiкалiнi i грачанкi, што працавала ў нашым атэлi. У мяне не было сваiх дзяцей, i я iх усынавiла.
Я не ведаў, што сказаць, таму маўчаў.
– Я спадзяюся, што вы не падумалi нiчога кепскага пра сiньёра Нiкалiнi, сказала яна, блiжэй падсоўваючыся да мяне, - мне хацелася б, каб вы так не думалi, сэр.
I яна зноў скрыжавала на грудзях рукi i з гонарам i задаволена дадала:
– Сiньёр Нiкалiнi быў вельмi тэмпераментны мужчына.