Вока тайфуна
Шрифт:
Мічман у глыбіні душы адчуваў справядлівасць гэтых слоў. Усе так лічылі. А ўсе заўсёды маюць рацыю перад адным. Гэта ён чуў з самых малых год.
Ён зноў закурыў і, моршчачыся, пацёр ключыцу.
"І ўсё ж ён так і дажыве свой век на караблях, бо куды ж яшчэ? Карабель узяў яго тады, у вайну, калі ён, Сцяпан, паміраў з голаду. Узяў "сурова", бо разумеў, што бэсціць дарэмна нельга. Абразіцца хлопец: вайна. Не дзіця ж. У свае дванаццаць бачыў, што й летняму хапіла б. Але й свавольства рознага, накшталт "прадзімання
І ён прывык лічыць карабель адзінай суцэльнай істотай. Ад бака да юта з усімі машынамі, людзьмі, тралам гэта быў нібыта суцэльны арганізм, у якім кожная частка "неўзаемазамяняльная".
Любоў да людзей ён пераносіў на ваенную службу ўвогуле, бо людзі былі часткай гэтай службы, магчыма, лепшай. Дый пра занадта гучнае слова "бацькаўшчына" ён таксама, як здавалася яму, ніколі не думаў. Праўдзівей, думаў, але толькі як пра "службу бацькаўшчыне", дзе слова "служба" заўсёды стаяла на першым месцы, а другое слова было нібыта прыдаткам да яго.
Ну, так, ён, вядома ж, помніў цёмныя ад часу дошкі столі і сучкі ў іх, якія можна разглядаць гадзінамі, лежачы на печцы, помніў, як цягнуцца ўздоўж цвёрдай сцежкі беларукія бярозы і замшавыя асіны, як залацее за імі мора лубіну. Часам яго цягнула туды ў водпуск. Але што з таго? Цяпер над ім была снежная столь каюты, а заместа залатога мора — свінцова-сіняе, колеру "прускага блакіту", як не зусім дасціпна сказаў аднойчы "карабельны мастак" мінёр Анатоль Каня. Зямляк, "зямеля", як тут казалі, толькі што не з Магілёўшчыны, а аднекуль ці то з-пад Слоніма, ці то з-пад Шчучына.
Ён не ведаў, што гэтая так званая "бацькаўшчына" сядзела ў ім, магчыма, мацней, чым ва ўсіх тут. Як дрэва не ведае, што яно з зямлёю — адно. Магчыма, многія яго й не разумелі менавіта таму, хаця ён ніколі не падвёў іншага ні перад суседам, ні перад начальствам. Адны ставіліся да яго абыякава, другія — з сухаватай насцярожанасцю, трэція — нават з лёгкай непрыязню.
— Службіст… Сухар… Гумару няма…
А гумар у яго быў. Змрачнаваты. Толькі гумар гэты мала хто разумеў, бо і ён, гумар, у яго быў спецыфічны, магілёўскі, амаль неперакладальны. І валодаў ён толькі ім.
Пра чалавека з невядомым мінулым і няпэўнымі паводзінамі ў сучасным, якому, аднак, даверылі важлівую справу, ён мог сказаць:
— Прыйшоў сюды з кaтніх рук, а ты яму вер.
І мог сказаць, убачыўшы матросаў, што ідуць у лазню:
— Патопалі хлопцы на голы банкет.
Толькі аднойчы ён быў здзіўлены. Гэта тады, калі, падарваўшыся на міне, ляжаў у шпіталі. Столькі яму, здаралася, нацягвалі падарункаў. Ён, дужа стрыманы, быў крыху падазроны да праяў чужых пачуццяў.
Але пасля ён і для гэтага знайшоў палічку. Так, не дужа любяць, але, мабыць, крыху паважаюць, бо ніколі не быў з пароды "сачкоў", ніколі не перакладаў сваёй работы на чужыя плечы. Наадварот, браў частку яе з нязвыклых, слабых плячэй на свае. Без работы ў жыцці што ж? З нудоты апруцянееш.
Ну, і потым "на службе ведь пострадал", як жа не зайсці. …Агарошыў яго і выклікаў поўнае непаразуменне толькі адзін падарунак, бо ён не лез ні ў якія рамкі. Ён служыў тады на іншым тральшчыку, і вось ягоны мінёр Більдзюкевіч, таксама "зямеля", заўсёды расхрыстаны ва ўсім, акрамя работы, лабідуда і недалуга (за што й палучаў ад мічмана часта фіцілі) — гэты мінёр прынёс яму ў шпіталь падарунак: белую нейлонавую малпу.
У малпы быў неймаверна сумны і маркотны выгляд: рот да вушэй, вушы, падобныя на пельмені, і журботныя вочы.
Більдзюкевіч, відаць, зразумеў ашаломленасць мічмана па-свойму:
— Ды гэта нічога, таварыш мічман. Калі наконт таго, што сумняваецеся падарыць, — дык гэта глупства. Разумная не пакрыўдзіцца, а дурная — шайтан з ёю.
Дубавец так і зразумеў, што гэта не для яго, а для Жэні. Уся гавань вельмі недасціпна казала, што ён з ёю "круціць раман". І злёгку "агарчыўся" (агарчэннем у гавані называлі аднолькава і выхадку падначаленага, і фіціль ад начальства), бо лічыў, што ён дужа нядобры сабою: выкапаная малпа.
Гэта было не так. Толькі вечная пахмурная паглыбленасць мічмана ў сябе перашкаджала яму заўважыць, што некаторыя — і нават даволі многія — жанчыны азіраюцца на яго на вуліцах горада.
Досыць высокі і шырокі ў касцях, велікароты, шыракавокі, брывасты, з магутнымі надброўнымі дугамі, крыху рудаваты, у пшаніцу.
Словам, па замячанню таго ж "мастака" Анатоля Кані:
— Дурніца, можа, і не прышвартуецца, а разумная… Шкада, што гэтых разумных малавата. Астатніх, мабыць, чорт выпалаў.
Каня быў адзін з нямногіх, хто мог прыадхіліць перад мічманам частку душы. Можа, цягнуўся як да земляка. Але Дубавец не йшоў яму насустрач амаль ніколі. Вайна і ўсё астатняе нялёгкае жыццё выхавалі яго ў тым перакананні, што нельга ўголас гаварыць пра свае думкі і пачуцці, нават калі ты "тонкі чалавек". І нават калі бачыш, што прыгожа (а ён інстынктыўна адчуваў прыгажосць), дык казаць пра гэта апошняя справа.
— Гэта што ж палучаецца. Ты, скажам, пусціш кагосьці ў душу, а ён, можа, зусім і не той, каго належыць пускаць.
Ён мала давяраў такім людзям і нават крыху недалюбліваў іх.
— Можа, таму гэта ўсё і скончылася. Нават ясна чаму. І асвета розная і ўзрост. Старэючы сухар, службіст, без гумару, без умення падтрымаць размову на высокія матэрыі. Цалкам ясна, што не для яе ён быў. Толькі які ж там быў "раман"? Яна не ведала аднаго, што нікога ён больш не жадаў са дня іхняга разрыву.
— Адналюбівы, як асёл, — сказаў пра яго неяк мічман суседняга тральшчыка, прыгажун Несцярэнка, і ён пачуў гэта без крыўды.