Здарэнне
Шрифт:
А шостай гадзiне цярпенне ў Пiркса лопнула, бо ў яго здранцвела нага, i ён пачаў пацягвацца так, што аж косцi затрашчалi, кратаў ступнёй i згiнаў нагу ў калене, каб паскорыць кровазварот, а пасля стаў хадзiць з кута ў кут барака, добра ведаючы, што нiчым больш не здолее дапячы Крулю, якi заглыбiўся ў праверку падлiкаў.
– Маглi б ужо i цiшэй!
– сказаў нарэшце Круль, звяртаючыся да iх абодвух, нiбы не бачыў, што ходзiць адзiн Пiркс, а Масена са слухаўкамi на вушах уважлiва слухае нейкую перадачу, развалiўшыся на пнеўматычным крэсле, выраз твару ў яго быў смешны, задуменны. Пiркс адчынiў дзверы, якiя рвануў моцны заходнi вецер, i калi вочы трохi прывыклi да цемры, прыхiнуўся плячыма да сцяны з лiставога алюмiнiю, якая дрыжала ад моцнага ветру, i пачаў углядацца ў той бок, адкуль павiнен быў з'явiцца Анэль. Ён бачыў толькi рэдкiя зоркi, дрыготкiя ў паветры, парывы ветру халоднымi хвалямi студзiлi яго галаву, блыталi валасы, а ноздры i лёгкiя аж раздувалiся ад ветру - хуткасць яго была метраў сорак у секунду. Ён пастаяў, а калi стала холадна, вярнуўся ў барак, дзе Масена, пазяхаючы, здымаў
– Няма яго!
– сказаў Пiркс i сам здзiвiўся, як гэта прагучала - амаль як выклiк. Круль i Масена, вiдаць, заўважылi, якiм тонам гэта было прамоўлена, бо Масена кiнуў позiрк на Пiркса i заўважыў:
– Гэта нiчога, патрафiць, хоць i цёмна, вернецца на iнфрачырвоным...
Пiркс паглядзеў на яго, але нiчога не адказаў. Праходзячы мiма Круля, ён падняў з крэсла пакiнутую там кнiжку i ўсеўся ў сваiм кутку, прытварыўся, што чытае. Вецер мацнеў. Зааконныя гукi нарасталi, уздымалiся да выцця. Аднойчы штосьцi мякка стукнулася ў сцяну, нiбы невялiчкая галiнка, i зноў пацягнулiся хвiлiны маўчання. Масена, якi, напэўна, чакаў, што Пiркс, як заўсёды падатлiвы, возьмецца гатаваць вячэру, нарэшце ўстаў сам i пачаў адчыняць кансервы з самагрэючымi патронамi, уважлiва чытаючы спачатку назвы на этыкетках, нiбы спадзяваўся знайсцi сярод запасаў нейкiя невядомыя дагэтуль прысмакi. Пiрксу не хацелася есцi. Дакладней, ён быў галодны, але не хацелася кранацца з месца. Паступова яго пачало разбiраць нядобрае, халоднае шаленства, ён Бог ведае чаму ўзбурыўся супроць абодвух таварышаў, якiя ўвогуле былi не горшыя з магчымых. Цi лiчыў Пiркс, што нешта здарылася з Анэлем? Што робат, скажам, быў атакаваны "таямнiчымi жыхарамi" планеты, стварэннямi, у якiх не верыць нiхто, акрамя казачнiкаў? Калi б iснаваў хоць адзiн шанц на сто тысяч, што планету насяляюць нейкiя iстоты, то яны, безумоўна, не сядзелi б вось так, занятыя сваiмi дробнымi справамi, а неадкладна прынялi б усе магчымыя захады, прадугледжаныя правiламi ў пунктах другiм, пятым, шостым i сёмым васемнаццатага параграфа, а таксама трэцiм i чацвёртым раздзеламi правiлаў спецыяльных паводзiн. Але такога шанцу не было, не было наогул нiякiх шанцаў. Ужо хутчэй узарвалася б няпэўнае сонца Ёты. Так, гэта было больш верагодна. Дык што ж магло здарыцца з Анэлем?
Пiркс адчуваў, што спакой у бараку, якi дрыжаў ад парываў ветру, толькi ўяўны. Але не толькi ён рабiў выгляд, што чытае i не хоча вячэраць, забыўшыся пра ўсё. Астатнiя два таксама ўключылiся ў гульню, спачатку непрыкметную, але з кожнай хвiлiнай усё больш вiдавочную.
Анэль па лiнii тэхнiчнай абслугi быў у падпарадкаваннi ў Масены як iнтэлектронiка, а Круль, будучы начальнiкам групы, камандаваў iм як сябрам экспедыцыi. Так што магчымую вiну мог падзялiць кожны з iх. Мо Масена нечага недагледзеў, а мо Круль недакладна вызначыў трасу, па якой павiнен быў пайсцi Анэль? Урэшце, высветлiць гэта было не надта складана i не гэта было прычынай агульнага маўчання.
Круль з самага пачатку нiбы знарок задзiраўся з робатам, надзяляў яго зняважлiвымi мянушкамi i не раз даваў яму даручэннi, ад чаго астатнiя сябры групы ўстрымлiвалiся хоць бы таму, што ўнiверсальны робат - не лёкай. I рабiў ён гэта, вiдаць, таму, каб, зневажаючы Анэля, тым самым насалiць Масене, адкрыта зачапiць якога не адважваўся.
Зараз адбывалася барацьба нерваў, i той, хто першым выявiць занепакоенасць лёсам Анэля, тым самым як бы прызнае сябе пераможаным. Зрэшты, Пiркс адчуваў, што i ён сам быў уцягнуты ў гэта маўклiвае спаборнiцтва, такое дурное i адначасова такое напружанае. Пiркс разважаў, што зрабiў бы ён сам, калi б быў кiраўнiком групы. Напэўна, няшмат, бо такой ноччу нельга было рушыць на пошук. Так цi iнакш, заставалася адно - чакаць ранiцы, а зараз можна было б хiба што паспрабаваць устанавiць радыёсувязь, хоць, праўда, з мiнiмальным шанцам на поспех, бо радыус сувязi на ультракароткiх хвалях у моцна перасечанай горнай мясцовасцi быў невялiкi. Да гэтага дня яны нiколi не пасылалi Анэля аднаго, тым больш што правiлы i хоць i не забаранялi гэтага, але абумоўлiвалi падобны крок шматлiкiмi параграфамi, поўнымi агаворак. Зрэшты, д'ябал з iмi, з параграфамi! Пiркс лiчыў, што Масена, замест таго, каб злосна выкалупваць з бляшанкi рэшткi падгарэлага мяса, мог бы ўсё ж паспрабаваць выклiкаць робата па радыё. Разважаў, што было б, калi б ён сам гэта зрабiў. Урэшце, нешта ж здарылася. Цi можа робат зламаць нагу? Нiчога падобнага на гэты конт ён нiколi не чуў.
Ён устаў, падышоў да стала i, адчуваючы на сабе прыхаваныя пад маскай абыякавасцi погляды таварышаў, пачаў уважлiва вывучаць карту, на якой ранкам Круль сваёй рукой вычарцiў маршрут Анэля. Цi не можа гэта выглядаць так, што ён кантралюе кiраўнiка? Пiркс рэзка ўзняў галаву, сустрэў погляд Круля, якi яўна хацеў яму штосьцi сказаць, бо ўжо нават разявiў рот. Але калi халодны позiрк Пiркса ўпаў на яго, ён толькi кашлянуў i, згорбiўшыся, працягваў сартаваць свае паперы. Вiдаць, Пiркс, сам таго не ўсведамляючы, здорава ўздзейнiчаў на яго сваiм позiркам; проста ў падобныя хвiлiны ў iм прачыналася штосьцi такое, што на борце ракеты яго слухалiся i паважалi, нават крыху пабойвалiся.
Ён адклаў карту. Маршрут даходзiў толькi да вялiкай скалiстай сцяны з трыма нiбы падмытымi патокам уцёсамi i далей абмiнаў iх. Цi мог робат не выканаць задання? Гэта было немагчыма.
"Але можна звiхнуць нагу нават у малой шчылiне!" - падумаў Пiркс. Не, гэта нонсенс. Такi робат, як Анэль, можа вытрымаць падзенне нават з саракаметровай вышынi. I не з такога становiшча яны выходзiлi цэлыя, бо матэрыял, з якога яны зроблены, мацнейшы, чым крохкiя чалавечыя косцi. Дык што ж здарылася, лiха яго ведае?
Ён выпрастаўся i з вышынi свайго росту зiрнуў спачатку на Масену, якi дзьмухаў i крывiўся, п'ючы надта гарачую гарбату, пасля перавёў позiрк на Круля, нарэшце, дэманстратыўна адвярнуўшыся, выйшаў у маленькую спальню, дзе занадта рэзка рвануў са сцяны свой складны ложак, чатырма звыклымi рухамi сцягнуў з сябе адзенне i залез у спальны мяшок. Ён ведаў, што яму наўрад цi ўдасца заснуць, але сядзець з таварышамi ўжо не было сiлы. Зрэшты, хто ведае, цi не нагадаў бы ён iм што-кольвечы не надта прыемнае, калi б застаўся разам, бо ранiцай яны мелi ўжо расстацца на борце "Ампера"; з той хвiлiны, як яны ўвойдуць у карабель, аператыўная група Ёты Вадалея спынiць сваё iснаванне.
Яго пачалi адольваць розныя мроi; нейкiя срабрыстыя ручайкi сцякалi з-пад вейкаў, пушыстыя светлячкi хiлiлi на сон, ён перавярнуў падушку на другi, халаднейшы бок - i раптам нiбы на вочы ўбачыў перад сабой Анэля - такога, якiм бачыў яго апошнi раз таго дня, за колькi хвiлiн да васьмi. Масена прыладжваў яму звязку ракетных патронаў, дзякуючы якiм можна было нiбы насуперак гравiтацыi хоць некалькi хвiлiн планiраваць у паветры; мiж iншым, гэта прыстасаванне ўжывалi ўсе, зразумела, у абставiнах, якiя былi прадугледжаны суровымi, але прадбачлiвымi iнструкцыямi. Дзiўная гэта была сцэна, як i заўсёды, калi чалавек нечым дапамагаў робату, бо звычайна бывае наадварот. Аднак Анэль не змог дацягнуцца рукой да кабур, замацаваных пад наладаваным, нiбы горб, рукзаком. Ён нёс груз, дастатковы для двух чалавек. Праўда, гэта не шкодзiла яму, урэшце ж ён быў проста машына, i ў выпадку патрэбы, дзякуючы мiкраскапiчнай стронцыевай батарэi, якая замяняла яму сэрца, мог развiваць магутнасць у шаснаццаць конскiх сiл. Аднак зараз Пiрксу ў соннай дрымоце ўсё гэта разам узятае, вiдаць, не вельмi спадабалася; ён усёй душой быў на баку маўклiвага Анэля i схiляўся да думкi, што той, як i сам Пiркс, зусiм не такi спакойны па натуры, а толькi прыкiдваецца спакойным, робiць выгляд, што так i трэба. Перад тым як канчаткова заснуць, Пiркс падумаў яшчэ пра што-кольвечы. Гэта былi тыя глыбока iнтымныя мроi, якiм толькi можа ўвогуле аддавацца чалавек, напэўна, таму, што пасля таго, як прачнецца, звычайна пра iх не помнiць, i тое, што заўтра ён не будзе помнiць нiчога, апраўдвае сёння ўсё. Ён уявiў сабе тую казачную, мiфiчную сiтуацыю, якая - ён ведаў гэта даўно не горш за iншых - была цалкам неверагодная: бунт робатаў. I адчуваючы ў глыбiнi душы ўпэўненасць, што тады ён абавязкова аказаўся б на iх баку, хутка заснуў, нiбы з палёгкай на душы.
Прачнуўся ён рана, i невядома чаму першае, аб чым падумаў, было тое, што сцiх вецер. Пасля ўспомнiў Анэля i свае развагi перад сном; яго крыху занепакоiла, як падобнае наогул магло прыйсцi яму ў галаву. Яшчэ колькi хвiлiн ён паляжаў, пакуль не прыйшоў да супакойвальнай высновы, што тыя перадсонныя, невыразныя вобразы наведалi яго не наяве, але - насуперак сну, якi снiцца сам, - вымагалi нязначнай, амаль без удзелу свядомасцi яго дапамогi. Такiя псiхалагiчныя развагi былi яму невядомыя, таму ён дзiвiўся, навошта забiвае iмi галаву, крыху прыўстаў на локцi i прыслухаўся: панавала абсалютная цiшыня. Адсунуў штору на маленькiм акенцы ля галавы. Праз мутнае шкло ўбачыў ранiшнi змрок i толькi тады зразумеў, што давядзецца iсцi ў горы. Саскочыў з ложка, каб зазiрнуць у агульны пакой. Робата не было. Тыя два ўжо ўставалi. За снеданнем Круль мiж iншым, нiбы гэта было вырашана яшчэ ўчора, заўважыў, што яны мусяць выйсцi неадкладна, бо надвячоркам прыбудзе "Ампер", а зборка барака i пакаванне рэчаў зоймуць сама малое паўтары гадзiны, калi не болей. I сказаў аб гэтым знарок такiм тонам, каб не было зразумела, цi то трэба iсцi галоўным чынам з-за недахопу дадзеных, цi то з-за Анэля.
Пiркс еў за трох, але моўчкi. Калi астатнiя яшчэ дапiвалi каву, ён устаў, пакорпаўся ў сваiм мяшку i дастаў маток белай нейлонавай вяроўкi, малаток i крукi. Падумаў i дадаў да рукзака яшчэ альпiнiсцкiя чаравiкi - на ўсякi выпадак.
Выйшлi на двор, калi толькi пачынала шарэць. На бясколерным небе зорак ужо не было вiдаць. Цяжкая фiялетавая шэрань на зямлi, на тварах, у самiм паветры была нерухомая i марозная, горы на поўначы здавалiся чорнай масай, застылай у цемры, а паўднёвы хрыбет, той, што быў блiжэй, стаяў нiбы высветленая зверху невыразная маска з яркай паласой аранжавага святла над вяршынямi. Гэты водблiск, далёкi i нерэальны, рабiў бачнымi ў паветры клубы пары, што вырывалася з вуснаў трох чалавек. Хоць атмасфера была больш разрэджанай, чым на Зямлi, дыхалася лёгка. Прыпынiлiся на краi раўнiны. Астраўкi травы, што цямнелi ў змешаным паўзмроку знiкаючай ночы i напаўзаючага з-за гор дня, засталiся ззаду. Перад iмi раскiнулася леднiковая марэна, кучы камення, здавалася, прасвечвалi праз ваду, якая рухалася. Яшчэ колькi сот метраў уверх - i з'явiўся вецер; ён налятаў кароткiмi парывамi. Людзi крочылi, лёгка пераскоквалi праз невялiкiя камянi, падымалiся на вялiкiя; часам скальная плiта суха стукалася аб iншую, часам кавалачак каменя выстрэльваў з-пад чаравiка i кацiўся па схiле пад акампанемент каменнага розгаласу, нiбыта ўнiзе нехта прачынаўся. Часам рыпеў наплечны рэмень, скрыгаталi падкоўкi на чаравiках; гэтыя скупыя гукi надавалi паходу бачнасць згоды i дакладнасцi, нiбы рухалася з'яднаная адзiным iмкненнем альпiнiсцкая група. Пiркс iшоў другi за Масенай. Было ўсё яшчэ надта цёмна, каб як след разгледзець рэльеф далёкiх схiлаў; Пiркс напружана ўглядваўся ўдалечыню, раз i другi не надта ўдала ступiў нагой, аднак усё ж углядваўся, нiбы хацеў уцячы не толькi ад тых, хто быў побач, але i ад самога сябе, ад сваiх разваг. Ён зусiм не думаў пра Анэля, а толькi механiчна шнарыў поглядам па тых завалах спрадвечных скал, якiя застылi ў поўнай абыякавасцi, дзе толькi ўяўленне чалавека магло ўбачыць пагрозу i выклiк.