Агеньчык у цемры (на белорусском языке)

Шитик Владимир

Скрут здзiўлена сказаў:

– Гэта ўбаку, бадай, з кiламетр...

– Пойдзем хутчэй, - адказаў Балаш.
– Баюся, не паспеем дацямна.

Дарога была пакручастая. Мiнула яшчэ з паўгадзiны, калi Балаш сказаў:

– Недзе тут.

Каменны гушчар, здалося, стаў яшчэ больш непраходны. Наўрад цi можна было ў iм што заўважыць, i Скрут недаверлiва спытаў:

– Тут?

На гэты раз яны не памылiлiся. Выпадкова зiрнуўшы на вяршыню абрывiстай, быццам ссечанай, скалы, Балаш ускрыкнуў. Там было нешта падобнае на пячору. Уваход, нiбыта зашклёны, цьмяна

паблiскваў, адлюстроўваючы скупыя барвовыя промнi надвячоркавага свяцiла.

Спатрэбiлася яшчэ з паўгадзiны, пакуль Балаш са Скрутам дабрылi да месца, ад якога можна было дабрацца да пячоры. Угару вяла вузкая палоска, параўнаўча чыстая ад завалаў i, здавалася, сям-там падпраўленая - на схiле былi нiбы вырубленыя ў скалах прыступкi. Моўчкi людзi лезлi на гару. А ёй не было канца.

Пячора адкрылася раптоўна - дарога вывела Скрута i Балаша на невялiкую пляцоўку перад уваходам у яе.

– Будан...
– шапнуў Скрут.

– Сакля...
– сказаў Балаш.

Перад iмi стаяла сцяна. Гладкая i роўная, авальнай формы, яна паблiсквала адлюстраваным святлом, нiбы адшлiфаваны агат.

Стомленыя крутой дарогай, людзi стаялi перад дзiўнай пабудовай, не разумеючы, што гэта.

– Маяк, - выказаў здагадку Скрут.

– Для каго?
– Балаш ва ўсiм хацеў бачыць сэнс.

Менавiта ў маяку ён яго не ўбачыў. Ён паўтарыў пытанне:

– Для каго? Да карабля не меней кiламетра, i яго не вiдно адсюль. Хто ставiць знакi, якiя нiчога не гавораць?

– Можа, маяк быў пастаўлены кiмсьцi раней? Астралётчыкi заўважылi яго сiгналы, павялi сюды зоркалёт i неспадзявана тралiлi ў аварыю. Думаю, гэта слушна.

– Хутчэй рамантычна. А слушна?..
– Балаш пакiваў галавой.
– Нагадвае стары касмiчны дэтэктыў.

Звычайна нешматслоўны, Балаш раптам зрабiўся гаваркi. Скрут са здзiўленнем адзначыў гэтую перамену ў паводзiнах таварыша. Вiдаць, i яго знаходка вывела з раўнавагi.

– Што гадаць.
– Скрут пастукаў па чорнай сцяне кулаком, насцярожана прыслухаўся, недаверлiва паглядзеў на сваю руку, якая ў пальчатцы скафандра выглядала тоўстай i кароткай, i няўпэўнена сказаў: - Пустата.

Балаш падышоў да сцяны, сам пастукаў.

– Будзем ламаць?
– запытаў Скрут.

– Зламаць проста. А што там? Хто рабiў, навошта? Ты можаш мне сказаць? Не? Дык цi маем мы права разбураць?

Скрут адчуў, што логiка Балаша пачала яго раздражняць. Калi так думаць, то нельга нават на чужыя планеты апускацца. Раптам што пашкодзiш. I, стрымлiваючы злосць, Скрут павольна, стараючыся таксама быць лагiчным, загаварыў:

– Маем. Маем права. На планеце няма жыцця. Толькi рэшткi зямнога зоркалёта. Гэтая сцяна мае да яго нейкае дачыненне. Калi гэта нават чужы маяк, то ён мог паслужыць прычынай гiбелi зямлян. Мы проста абавязаны даведацца, што гэта такое!

Балаш слухаў не пярэчачы. Калi Скрут скончыў, ён, згаджаючыся, сказаў:

– Адыдзi, схавайся.

– Давай я, - запратэставаў Скрут.
– Табе весцi планеталёт. I ўрэшце... Я заўважыў агеньчык.

– Права першаадкрывальнiка?
– усмiхнуўся Балаш.
– Згодзен.

Сцяна

сапраўды аказалася шкляная. Толькi шкло было спецыяльнае. Цвёрдае, трывалае, здольнае вытрымаць моцны ўдар. Ультрагукавым нажом Скрут выразаў праход i прасунуў галаву. Ужо наступiў вечар, i ў сярэдзiне пячоры панаваў змрок. Скрут пакруцiў галавой. Зазначыў, што праз гэта шкло праменнi святла iдуць толькi ў адным напрамку - знутры, i калi вочы прывыклi, ён у дальнiм кутку заўважыў нейкае ўзвышэнне. А на iм... У Скрута моцна забiлася сэрца.

– Балаш, - паклiкаў ён сябра i ўвайшоў у пячору.

Ён не памылiўся. Гэта было ложа, а на iм у скафандры ляжаў... чалавек. Ён быў нежывы, i, вiдаць, даўно. Скрут памкнуўся быў расшпiлiць скафандр на чалавеку. Балаш спынiў яго:

– Не трэба...

Скрут падумаў, што сапраўды гэтаму землянiну ўжо нiчым не дапаможаш. Ён пастаяў, патрымаў руку на яго плячы, нiбы развiтваючыся назаўсёды, i пайшоў аглядаць пячору.

Стала ўжо зусiм цёмна. Балаш уключыў лiхтар. Пячора была амаль пустая. Няроўныя каменныя сцены, такi ж каменны ложак. Побач нешта падобнае на стол. Сям-там Скрут заўважыў раскiданы iнструмент, дэталi, вузлы прыбораў, машын.

– Тут павiнна быць сховiшча...
– уголас падумаў ён.

– Так...
– згадзiўся Балаш.
– Чалавек пражыў у пячоры нямала. Ён недзе трымаў свае прыпасы. Яшчэ павiнна быць недзе рэгенерацыйная ўстаноўка. Без яе ён доўга не вытрываў бы.

Сховiшча было побач з ложкам. Знайшоўшы яго, Балаш зноў падышоў да зямлянiна. Доўга-доўга стаяў над iм, потым працягнуў руку i дакрануўся да яго ног. Пад нячуткiмi ад таўшчынi ахоўнага касцюма пальцамi аказалася пустата. Балаш адышоў i доўга глядзеў праз празрыстую адсюль сцяну ў чорную ноч. Потым, не абарочваючыся, папрасiў:

– Пашукай... Павiнны быць дзённiкi.

Скрут не здагадаўся, што так уразiла таварыша, i, аглядаючы нiшы, раз-пораз кiдаў на яго няўцямныя позiркi.

– Вось, - нарэшце знайшоў ён касеты з крышталiкамi, на якiх касманаўты звычайна запiсвалi ўсё, што лiчылi вартым увагi.

Скрут патрымаў iх у руках, нiбы ўзважваючы, яшчэ раз зазiрнуў у нiшы i закуткi пячоры i спытаў:

– Пачытаем на караблi?

– Тут, - сурова выгукнуў Балаш.

Скрут здзiвiўся незвычайнай суровасцi, якая прагучала ў яго голасе. Але згадзiўся i сеў на камень, што, напэўна, некалi служыў гаспадару сталом. Потым уставiў крышталiкi ў гуказдымальнiк, якi за многа дзесяцiгоддзяў iстотна не змянiў сваёй канструкцыi, падключыў рацыю, каб можна было чуць запiс у шлемафонах, i сказаў:

– Гатова...

Толькi тады Балаш павярнуўся да святла - рэзкi, рашучы.

– Уключай!
– загадаў ён i пайшоў да ложка. Так i стаяў ён увесь час, пакуль зямлянiн няспешна расказваў пра сваё жыццё.

А ў Скрута не хапiла адвагi стаць побач з iм - ён не мог глядзець на рэшткi гэтага чалавека, чый раздумны голас прыглушана i павольна гучаў у шлемафоне.

Невыносна замаруджана цяклi хвiлiны, раскрываючы вялiкую трагедыю зоркалёта i таго, хто застаўся адзiн з вялiкага экiпажа.