Шрифт:
Engebene na version moko, liloba "Afrique" ewuti na kombo ya kabila ya ba Berbers Afrigia, oyo bazalaki kofanda na nord ya continent africain, ezalaki pe na province romaine ya Afrique. Etuka ya Baloma ya Afrika esalemaki na Loma na mobu 146 liboso ya ntango na biso. e. na esika oyo etuka ya Carthage ezalaki, ezwaki eteni ya n?rdi-w?sti ya Tunisie ya mikolo na biso. Na eleko ya Empire, Afrika ezalaki ya ba provinces senatrices mpe ezalaki koyangelama na proconsul. Eleko ya Empire ezali na bofuluki ya systeme urbain. Bingumba ezwaki makoki ya ba colonie mpe ya ba municipalites. Couche dominante na bingumba ezalaki ba colons romaines mpe ba elite romanisees ya population locale. Na mimeseno, na ntango ya Bokonzi, etuka ya Afrika esalaki mosala monene. Kasi, bato ya mboka oyo bazalaki kofanda na bamboka ya mboka batikalaki bapaya na mon?k? ya Latin mpe na mimeseno ya Baloma. Na ekeke ya 4-5. ekomaki etuka ya botomboki minene ya baombo mpe makonzi, oyo el?mbisaki mpenza bokonzi ya Loma mpe esalaki ete bokonzi ya Loma ekwea. Na mobu ya 5. C. Bato oyo babebisaka biloko bakomaki kofanda na Afrika. Na ekeke ya 6. amper?r? ya Byzance Justinien alongaki kozongisa esika oyo ezalaki pembenipembeni ya mbu, kasi nguya ya Byzance ezalaki makasi te. Na ekeke ya 7 Province ya Afrika ezwamaki na ba Arabes.
Na Afrika ya N?rdi, kala na mbula nkoto ya liboso liboso ya ntango na biso. e. ezalaki na ba etats independants ebele : Carthage, oyo esalemaki na ba immigres oyo bawutaki na Fenisi, oyo balobaka monoko ya Semite oyo ezalaki pene na Liebele, Mauritanie na Numidia, oyo esalemaki na ba Libyes. Nsima ya kolonga Carthage na Baloma na mobu 146 liboso ya ntango na biso. e. bikolo yango, nsima ya etumba ya moto makasi, ekomaki biloko ya Baloma. Mwa bikeke liboso ya eleko ya sika, bokoli ya lisanga ya bato ya kelasi ebandaki na teritware ya Ethiopie ya mikolo na biso. Moko ya ba etats oyo ekoli awa – Aksum – ekomaki na sommet na yango na 4eme siecle avant J.C. n. e., tango biloko na ye na westi ekomaki na mboka Meroe na lobwaku ya Nil, mpe na est – "Arabie ya esengo" (Yemen ya mikolo oyo). Na mibu nkoto mibale mpe. e. ba Etats ya makasi ekoli na Soudan occidentale (Ghana, Mali, Songhai na Bornu); na sima, ba etats esalemaki na cote ya Guinee (Ashanti, Dahomey, Congo, etc.), na ouest ya lac Tchad (etats ya peuples hausa) mpe na ba zones misusu ebele ya continent ya Afrique.
Min?k? ya bato ya Afrika ya mikili ya molunge, oyo bafandaka na sudi ya libota ya Semite-Hamite, na ntango oyo mbala mingi esangisami na mabota mibale: Niger (Kongo)-Kordofan mpe Nilo-Sahara. Lisanga ya Niger-Kordofanien ezali na lisanga ya Niger-Kongo – lisanga oyo ezali mingi mpe esangisaka : Atlantique Ouest, Mande, Volts, Kwa, Benue-Congo mpe Adamawa-Est. Bato ya Atlantique ya W?sti ezali na bato monene ya Fulbe oyo bafandaka na bituluku bikeseni na mikili pene na nyonso ya Soudan ya W?sti mpe ya Kati, ba Wolof mpe Serep (Senegal), mpe basusu. ), ba peuples ya Volta (moy, loby, bobo, Senufo, etc.) – na Burkina Faso, Ghana na ba pays misusu. Bato ya Kwa ezali na bato minene ya libongo ya Guinee lokola ba Yoruba mpe ba Ibo (Nigerie), ba Akan (Ghana) mpe ba Ewe (Benin mpe Togo); pene na Bampate ezali na bato oyo bafandaka na nsima, oyo bafandaka na sudi mpe ntango mosusu babengaka bango bato ya Dahome; esika moko oyo ezali mwa mosika ezali na bato oyo balobaka min?k? (to maloba ya nkota) ya bato ya Kru. Yango ezali Bakwe, Grebo, Krahn mpe bato mosusu oyo bafandaka na Liberia mpe na Cote d’Ivoire (Cote d’Ivoire). Sous-groupe ya Benue-Congo esalemi na ba peuples ebele, oyo liboso elobamaki ete ezali na famille speciale ya Bantu mpe groupe ya Bantu ya Est. Bato ya Bantu, oyo bazali mpenza ndenge moko na makambo ya nkota mpe ya mimeseno, bafandaka na mikili ya Afrika ya katikati mpe ndambo ya Afrika ya ?sti mpe ya Sudi (Republique democratique du Congo (ya kala Zaire), Angola, Tanzanie, Mozambique, Zimbabwe, Afrique du Sud, etc.). Bantu bakabolami na bato ya mayele na makambo ya nkota na bituluku 15 : 1er – duala, lupdu, fang, etc.; 2e -teke, mpongwe, kele, oyo ezali na kati; 3e – bangi, pgala, mongo, tetelya, oyo ezali na ba tetelya; 4e – Rwanda, rundi, mboka; 5 – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6 ya nyamwezi, nyatura; 7 – Swahili, togo, hehe; 8 – Kongo, ambundu; 9e-chokwe, luena, oyo ezali na kati; 10e-luba ya 10; 11-bemba, fipa, tonga; 12 – Malawi 13 – Yao, Makonde, Makua; 14 – ovimbundu, ambo, herero; 15e – Shona, Suto, Zulu, Spit, Swazi, etc.
Min?k? ya Bantu elobamaka mpe na bituluku ya ba Pygmees ya Bassin ya Congo (Efe, Basu A, Bambuti, mpe bongo na bongo), mbala mingi bakesenisaka bango lokola bato bakabwani. Kati na bato ya Bantus ya ?sti mpe ya katikati, mon?k? ya Swahili, oyo emonisaki bopusi ya Arabe oyo emonanaka mingi, epalangani mingi na bambula oyo euti koleka, motango ya bato oyo balobaka yango ezali milio 60 (bato ya Swahili bazali milio 1,9). Ba adamaua, sous-groupe ya est, ezali na ba Azande, Cham-Ba, Banda, na basusu oyo bavandi na Soudan centrale na orientale.
Lisanga ya Kordofan, oyo ezali moke na motango mpe na teritware, esangisi bato ya Koalib, Tumtum, Tegali, Talodi mpe Katla (Republique ya Soudan).
Libota ya Nilo-Sahara ezali komonisama na bituluku: Songhai, Sahara, Shari-Nile, mpe lisusu bato mibale oyo bakabwani na nkota Maba mpe For (Fur). Ba Songhai ezali na bato ya Songhai mpenza, bakisa mpe ba Djerma mpe ba Dandy, oyo bafandaka na libongo ya katikati ya ebale Niger; na etuluku ya Sahara – kanuri, tuba (tibbu) mpe zagava, oyo bafandaka pembenipembeni ya Laki Tchad mpe na Sahara central. Etuluku ya Shari-Nil oyo ezali na ntina mingi na libota oyo ezali na bato ya Soudan ya ?sti (Dinka, Puer, Luo, Bari, Lotuko, Masai, Nuba, to Nubian, mpe bongo na bongo), oyo liboso bazalaki na libota ya Nilote oyo ezalaki na lipanda; Bato ya Soudan ya katikati (Bagirmi, Morumadi), bato ya Berta mpe Kunama. Bato ya etuluku yango bafandaka na n?rdi ya Zaire mpe na sudi ya Soudan. Min?k? ya Morumadi elobamaka na mabota ya Pygmees (Efe, Basua, etc.).
Конец ознакомительного фрагмента.