Шрифт:
КІРІСПЕ ОРНЫНА
Бл шыармамды бала кезімнен сйіп оыан
азаты айталанбас хас жазушысы
Бердібек Сопабаевты рухына баыштаймын
адірлі оырман!
Сіз оыалы отыран хиаят – мені балалы шаым туралы баян.
Бндаы оиалар иялымнан туан анататы дниелер емес, осы жерді бетінде, осы елде мені шашадай ана басымнан ткен шырылда тадыр.
Бл шыарманы жазудаы масатым – екеу.
Біріншісі –
Екіншіден, бл хиаятты жетім баланы бауырына басып, трбиелеп отыран лкендерге арнадым: балаа мейірімді болыыздар, аайын! Жылы сздеріізді аямай, жылы аба танытыыздар жаутакз тадырлара!
лисса, бл туындыда аты аталан кейіпкерлер – мірде болан жне дл азір сау-саламат мыр кешіп жатан жасы адамдар. Мен осы шыарманы жазу барысында бір кейіпкерімді жасы жаынан крсетіп, екіншісін жуалап жамандауды масат еткем жо. Керісінше, басымнан кешкен оиаларды, блдіршін кезімнен жадымда саталан зік-зік естеліктерді мірсйер м дебиетсйер ауыма жеткізгім келді.
грки, осы хиаятта аты аталан кейіпкерлерді туан-туыстарыны, да-жекжаттарыны, жора-жолдастарыны, бала-шааларыны намысына тиіп кетсем, ол оырмандарымнан алдын-ала кешірім сраймын.
Сонымен, баидаы кейіпкерлеріме да баыштап, тірілеріне за мыр тілей отырып, сізді, рметті оырман, мені балалы шаыма сапар
Бірінші блім
ржардаы сары рпек
кем жары дниеден тісімен, біз ржара кштік. Алматыдаы йімізден аланымыз – бар боланы екі-ш шамадан киім-кешек екен. Соны автобуса артып алып, шешемні тркініне тартыппыз. кемізден шеу алан ек. лкеніміз Маржан, аам Данышпан жне мен.
Бл айылы м крделі кндер мені есімде лбетте жо. Жасым бар боланы тртте ана. кемні тр-сипаты, кескін-келбеті, мінез-лы, жріс-трысы туралы жадымда ештее саталмапты. Жо, тра трыыз, ауылда болу керек, кем мені ктеріп ап, ата мінгізіп жатан еді. Эверестке шыан альпинистей алымыма тсініксіз бір шатты сезімі кептелгені есімде. Тек мені ктерген уатты ол иесіні іірде кшкен клекедей баиа сііп, тр-тсіні кзімнен бл-бл шаны жаныма атты батады азір. Болды, осы естеліктен зге санамда дым жо. Баытты балалы шаты барлы мірдерегі осылай сртіліп алан. Балын жанарымыз бен лаымыз естіп-крген зге жадайлар да шті-кйлі буланып кеткен. Жадымды анша жлмалап, алтарыс-блтарыстарын сілкілеп кргенмен, тас та табылмады. кініштісі – осы.
***
Сонымен біз ржара кштік. Айтпашы, Алматыдан уелі Шбартауа барып, бауырларын жотап, айы жтан кллі туыс-туандармен кемізді аты сапара шыарып салыппыз. Сол кнні бірде-бір мезеті де есте жо ой!
Кейін Асар (жаны жннатта шалыыр!) аам айтатын: «Данышпан екеуіді бейіт басына мен апарам. Сен тыныш трмай, басыды мшинені есігіне одырмай соып алды да, баырып жылады. Жбатсам, кнбейсі ой, кнбейсі! Бір уаытта есіді жинады да, ккемні бейітіне тесіле арап трып: «Ей, аалар, неге мені кемді кміп тастадыдар?!» – деп айайлап жіберді! Жртты брі саан арай ошарыла арап, жзін тайдырып кеткен еді. лгі сзден кейін жасыды бірден тыйды, бет-ауызы енді ештееге мызымастай сазарды да, зі сп-суы боп атып алды…» – деп еді. Соны Асар аам кейін мен ержеткенде басын шайап отырып бір-екі рет айтан-ды. Бозарып кетті ой, бірдее білетіндей деген еді, жарыты.
Кім біледі, сол кезде мені байс бала жрегім бірдеені сезген де шыар…
кемізді жетісінен кейін шешемні тркініне кштік.
Брыны Семей облысына арасты ржар – зіне аттас ауданны орталыы. ысы ааан аязды, кктемі слу, жазы кнні мейірімді нрына малынан, кзі жеміс-жидекке бай, табиаты тамаша жер. Бір барып айтыыздар, кінбейсіздер.
ржар – алы найман мен керейді байыры тты мекені. Шыысында Тарбаатайды ткаппар шыдары осы бір слу лкеге ерекше бір асаты беріп тратын. ржарда адам баласыны кілді мір сруіне Тірім барлы жадайды жасап ойан.
Біз осында тратын болды.
«лкен й» деп аталатын й – наашы жем, анамны ш інісі, бір сілісі тратын арашаыра. ш наашы аамны да енді-енді шаыра ктеріп жатан кезі екен, жем зейнет жасына шыан кісі, анамны сілісі бойжеткен ыз еді. Ортасынан кіретін есігі, бірінен біріне кедергісіз те беретін ш блмесі бар, ескі, зынша й. Алдында лкен ауласы бар, картоп, сбіз таы баса ккніс егілген башасыны сыртында жылтылдап зен аып жатыр. зенні жаасы кішігірім тоай. Осындай оыр тіршілік кешіп жатан аайынны стіне трт кісі боп біз кірдік.
Бл йдегі алашы кезе трт жастаы мені есімде алмаан екен. Тек кішкене ес кіре бастаан шата білетінім: крші-ола, туыс-жекжат мені «ияли бала» деп атайтын. Оны зіндік себебі де бар еді. лкендерді айтуына араанда, мен маайдаы тмам жртты жинап алып, «зім бастан кешкен» таажайып оиаларды баяндайды екем.
Мысалы былай. Біздей паыра баса планеталара шеккен сапарлар жайлы тады таа рып, елді еш шаршатпай гімелеп беру аса иына сопайтын. Немесе, сол кездегі КСРО-ны табамадай басшысы Михаил Горбачевпен ткен неше дркін кездесулерімні нтижелерінен хабардар ылып жру маан бйым емес еді. Ол ол ма, мені гімемді ызытаан ауыма йді асындаы тоайдан кинодан атын жиі еститін Гитлермен кездесіп, гіме соанымды паш етемін!
Жрт ду клісіп, «айт, айта тс, айт!» дегендей, мені «естеліктерімді» тыдау шін йінен арнайы ала шыан кмпит пен пірндікті жейдемні етегіне уыстап тгеді. лгілерді ауызымды блтыдатып жеп алан со (мен де адаммын ой!), шлдей бастаймын. «гімемді ерте жалаймын» деп міндетсіне тамаымды кенеп ишара білдіруім м, жаын маайдаы дкендерден лимонад келінеді. Бл кезде паырыызды иялына жарыты зі жете алмай шексіз кеістікте жыландай иреледеп аласратын ой! «Тархун» келінсе (сол кезде ол лимонадтан ымбатыра тратын), мен, сзсіз, жаа, ты «естеліктеріме» кшем.
«Тархунны» ттті дмінен хабар берген жасыл шиша маан кдімгідей шабыт сыйлайтын. Кк шишаны «пышшш!» етіп ашылан дыбысы бізді санаа «анабір гімені баста» деп белгі беретіндей.
«Таы не айтар екен?» деп ауызы аиып арап тран а жрек аайына сол стте кзіммен кріп, з тілінде тілдескен ар адамы туралы ызыты ертегімді бастап кеп жіберем! Мен сонда, блкім, ар адамыны Тарбаатайда, адам аяы жетпеген шыырау, шаталдарда, тмса табиатты шаында сріп жатан ажайып мірі туралы, оны крген адамдарды айтан гімелерін там-тмдап естіген болуым керек. Ары арай иялды шаруасы еді…