Дарц
Шрифт:
Бутт гIушлакха баьллера. Куьйга дIасакхийсича санна, стигалахь даьржинчу седарчаша серладаьккхинера лайн кIайчу шаршуно хьулдина Iалам.
Хан йоцчу хенахь баьссачу урамехула воьдучу некъахочо безза ког боккхура. Хеталора, цуьнан когарчу йомеш летийнчу, тишачу, йаккхийчу валенкаша иза, йуха а озийна, аркъал охьатухур ву. ГIорийнчу валенкаша а, цо лаьтта луьйзучу шогачу гIожо а, ког мосазза боккху цIийзачу лайн гIовгIано а, наггахь тухучу йекъачу йовхарша а меттахъхьедора шиний агIор керташкара жIаьлеш. Амма уьш, шаьш Iохкуш йохйина меттиг а йитина, ураме довла мало йеш, дегаза жимма багош а тухий, дIатуьйра.
Букар хьаьвзина воьду некъахо, ураман некъаш къаьстачохь йа морзахдовлучохь соций, шен дегI а нисдой, гонаха бIаьрг бетташ, цхьана ханна хIуттий лаьттара, тIаккха, доккха са а доккхий, шен ги тесначу стоммачу гатанан тIоьрмиган доьхкарш белшашкахь нисдой, меллаша дIаволалора. Йуьрта йуккъе мел гIоьрти, лагIлора цуьнан болар, сецар а дукха хуьлура.
Эвла йуккъерчу рузбанан маьждигна тIенисвелча, буйна къевлинчу хьозанан санна, чехка тохаделира цуьнан дог. Говзачу куьйгаша цистина тIулг нийса хьажош доьттина хIара маьждиг а, лаккха хьалайахана момсар а бодашкахь лехнера цо, ша йуьртана герга гIоьртича. Амма бIаьрса гIелделлачу цунна генара ца гира уьш, ша царна тIеIоттаваллалц.
Маьждиган майданара дIасадоьлхучу некъашка бIаьрг а тоьхна, тIаккха дуккха а тилавелла леллачул тIаьхьа некъ карийнчу стагах тера, цIеххьана ша лаьттачуьра меттахваьлла, царах цхьана новкъа дIаволавелира иза.
Шина aгIop тIекхозаделлачу бIарийн дерзинчу дитташна кIелхула болчу урамехула хьалавоьду некъахо, цхьа-ши бIе гIулч дIавахча, гу тIехь хIоттийнчу шина чуртана тIекхаьчча, жимма сецира. Кошан барз боцу уллохь долу и ши чурт Сибрехь йа Хонкарахь докъаза байначеран безамна доьгIна хила тарлора. Царах цхьаннах букъ а товжийна, вехха лаьттира некъахо. Кхузара дIа цунна, керайуккъехь Iуьллуш санна, шера гора йерриг а йурт. Генна, лаха чуьра схьа, къорра хезара чехкачу Яьссин гIовгIа. Дехьо йуккъехь цхьа нIаьна кхайкхира. Дукха хан йалале шозлагIа декачу котаман гIовгIано дуьзира xIaваъ.
«ХIокху йуьртахь, и гIийла серлонаш къегачу цхьана цIенош чохь, бийшина Iохкуш хир бу сан кIентий. Айза а… КIентийн бераш а…» – ойла йира цо.
Некъахочун дог тохаделира, кхоьлина йуьхь гIийлла йекхайелира, кIадделлачу дегIе цIеххьана ницкъ беара.
Чехкка волавелла, Iинца хьала а вахана, лакха маьIIехь, бIарийн къеначу дитташна кIел, сецира иза. Гонаха керт йоцуш, дIатесна беш гича, тIепаза дайра масех минот хьалха цуьнан даг чу иккхина воккхавер. Леррина гонаха дIаса а хьоьжуш, бодашкахь цхьа хIума лоьхура цо. Цуьнан сецар а, лелар а дегIах цIе хьаьрчина хьийзачу адамах тарлора.
Дуккха а иддачул тIаьхьа бешан малхбузе маьIIехь лаьттах дикка хьалаайбелла къаьстачу борза тIехь сецира иза. И барз мацах цкъа кхузахь хиллачу цIенойх йисина херцораш йара.
Оцу борза тIе а хIоьттина, гонаха гIийлла бIаьрг беттара цо. Амма цунна ца карадора ша лоьхург, шен доьхначу дагна там беш цхьа а билгало. Цхьаьннан чIир кхобуш санна, гIайгIане цуьнга хьуьйсура наха генаш хедийна, заьIап дина бIарийн къена дитташ. ЦIенойн херцорех хIоьттина барз а, гонаха кертан хIоз боцу xIapa беш а дIатийсинчу ширчу кешнех тера хетара. Муьлххачу стеган даг тIе сингаттам тосур болуш дара хIинца цунна гуш долу сурт.
Дийнан серлонехь некъахочуьнга хьажначунна гyp дара цуьнан аьтту бIаьрган цIоцкъамна тIехула ирачу герзо йинчу чевнах бисина беха цIен муо, кIез-кIезиг кIайлуш, кийра хьаьвзинчу, цунна шений бен ца хуучу балано кхохкийна бIаьргаш, йего чIениг.
Некъахочо, стигала хьала а хьаьжна, сийна пхенаш тIедевлла озий куьйгаш хьалалецира.
– ХIай тхан ницкъ болу, къинхетаме, сийлахь Дела! Хьуна хаьа-кх ненан кийрара дуьнен чу ваьлчахьана ас лайна халонаш, баланаш. Къанвелла, дегIера ницкъ а эшна, со кIелвисинчу хенахь, ас хIинццалц лайна халонаш, баланаш бицбеш, керлачаьрца со зен воллу-те Хьо? Мичахь бу-те ткъе берхIитта шо хьалха ас кхузахь битина сан доьзал? Йиша-вешех а, доьзалх а ваьлла, цIа-цIе а доцуш, къанвеллачу хенахь, гIаж санна, цхьалха висина со гуш ву-кх Хьуна. Со хьанна хьашт хир ву-те, со хьан тIелоцур ву-те? Йалхитта шарахь тIеман цIергахула со чекхвуьйлучу хенахь Ахь Iожалла йинехьара сан… Хонкаран махкахь вешина уллохь Ахь Iожалла йинехьара сан… Йа генарчу, шийлачу Сибрехь, сан накъостийн санна, сан Iожалла хилийтинехьара Ахь… Нагахь санна керла, тIе а къаьхьа баланаш Iийша Ахь со ларвинехь, тховса Iожалла лохьа суна, xIaй ницкъ болу Дела…
Мохь тоьхна цо болийна кхайкхам, тIаьхь-тIаьхьа лахлуш, шабаре белира. Кхохкийнчу бIаьргаш чуьра йуьхьанца къорра ледда хиш, дуьхьало хаьдча санна, хeцаделира. Хеталора, цуьнан xIopa дош, къамкъаргехь кхехкаш, дуьхьалонаш кегъеш, арадолу. Воккха стага кхойкхура. Мохь бетташ а, шабаршца а, дукхахдерг бIаьргашца дехарш деш а. Амма цуьнан кхайкхамна жоп ца хезара. Воккха стаг дIатийра, амма ца тийнера цуьнан кийрахь хьере деттало дог. Иза десташ, эккха доллуш санна хетаделла, некхах катуьйхира цо.
Цунна шен кийрара кхагаран хьожа йогIура. Иза воьлхура. Воьлхура, шена гонаха дерг а, ша дуьненахь хилар а дицделла. Иза хIинца ойланца генна бералле дIаваханера.
БIаьрхиша дуьхьал бода хIоттийнчу цуьнан бIаьргашна хьалхахула, хино текхо чалх санна, цхьацца-шишша дуьйлуш, чекхдуьйлура цуьнан дахаран ирча, къаьхьа денош…
2
…Кхузткъе кхойтта шо хьалха кхузахь, хIинца иза тIехиъна Iен пенийн херцорийн барз болчохь, тIе латта тесна тхов а болуш, лохачу, кегийчу цIенойн мискачу хIусамашкахь бехара цуьнан ден Абубакаран жима доьзал.
Амма хIетахь дуьнена валазчу Iелина ца доьгIнера шен да а, иза чохь ваьхна цIенош а ган. Iаьржа Iожалла йохьуш, нохчийн йарташ сийначу цIарах йагош, Яьссица хьалаволавеллачу инарлин Розенан йаккхийчу тоьпийн татано цхьана дийнахь дохийра гатийуьртахойн машаре дахар. Iелина ца хезира оцу йаккхийчу тоьпийн хIоьънаша йурт отуш, цIеран меттанаша цIенош хьерчош а, ца хезира цIеххьана оцу къематдийно хьере динчу дохнан акха Iехар а, жIаьлийн yгIap а, ца гира урамашкахула Iохкучу декъашна кIелхула йуьйлаелла цIийн Iовраш а. Цунна ца хаьара хIумма а. Иза оцу дийнахь шен ненан кийрахь вара, ткъа цуьнан нана йуьртарчу кхечу зударшца, берашца цхьаьна, оцу къематдийнах йедда, цу орцахь, йуькъачу хьаннийн хотийн кIоргехь лечкъина Iapa. Ненан кийрахь Iуьллучу цунна ца хаьара шен да а, дейтта шо долу ваша Лоьма а йогучу йуьртахь мостагIех леташ вуйла а, ткъа и шен нана, пхи шо кхаьчна Аьрзуй, цул йоккха ши йоIIий мара а къуьйлуш, важа зударий санна, йуьрта са а диллина Iаш йуйла.
Цул тIаьхьа масех шо даьлча бен ца хиира, оцу буса байъинчеран декъий дохьуш, орца йухабевллачу йуьртахоша майрачун дакъа а, чов хилла Лоьма а шена хьалха охьавиллича, шийла мохь баьлла охьайоьжначу нанас ша хеназа дуьнен чу ваккхар. Берзан кIеза санна, шен дуьнен чу валар акхачу хьуьна чохь, Iаьржачу буса хилар. И дерриг а тIаьхьа хиира цунна. Декъаза хилла цуьнан дуьнен чу волу буьйса. Йистйоцуш йеха, Iаьржа буьйса хилла дIайахана цул тIаьхьа цо дуьненахь йаьккхина хан а.
Iела тIехиъна Iачу борзан шиний aгIop кхин а ши барз бу. Царах цхьаъ атта къаьсташ, лаьттах дикка айабелла, ткъа важа лаьттаца дIашарбала гергабахана, халла къаьста. Цигахь динера церан доьзало хIетахь шайн дагийнчеран метта керла цIенош. Цул тIаьхьа дейтта шо даьлча, и цIенош лардеш вийра IелагIарна ден метта висина Лоьма. Оцу дийнахь оьрсийн эскаро цIеххьана динчу тIелатаро эрчонийн теш ша а хилира Iела.