Гронкі гневу
Шрифт:
Ён паспрабаваў прыгадаць: «Там нам стрэўся афрыканец…», але далей ніяк не ішло. Тады ён адвярнуўся ад шашы і паглядзеў на дарогу, што пад прамым вуглом ішла ў поле. Шчодра прыпякала сонца, аселы пыл ляжаў, не патрывожаны ветрам. Каляіны на дарозе да краёў засыпала пылам. Джоўд зрабіў некалькі крокаў, і лёгкі, як мука, пыл заклубіўся перад яго новымі жоўтымі чаравікамі, зацерушыў іх і зрабіў шэрымі.
Ён нахіліўся, развязаў шнуркі і адзін за другім зняў абодва чаравікі. З асалодай размяў потныя ногі, пераступаючы імі ў гарачым пыле і прасейваючы яго струменьчыкамі між пальцаў, пакуль скура на ступнях, падсохшы, не сцялася. Тады зняў пінжак, закруціў у яго чаравікі і засунуў скрутак пад паху. Нарэшце ён пакрочыў па дарозе, узнімаючы перад сабой пыл, які
З правага боку дарогі цягнулася агароджа — дзве ніткі калючага дроту на вярбовых калах. Слупкі былі крывыя, няроўна абрэзаныя. Калі развіліна была на належнай вышыні, дрот ляжаў на ёй, калі не — яго трымаў абвязаны вакол слупка ржавы абрывак пакавальнага дроту. За агароджай, паваленая ветрам, спёкай і сухменню, ляжала кукуруза, і лісцевыя пазухі на сцёблах былі даверху забітыя пылам.
Джоўд ішоў дарогай, і воблачка пылу цягнулася па яго слядах. Крыху наперадзе ён убачыў выпуклы панцыр чарапахі, якая марудна паўзла па пыле, неяк рыўкамі перастаўляючы няўклюдныя ногі. Джоўд спыніўся — захацеў паглядзець на чарапаху, і цень яго ўпаў на яе. Галава і ногі імгненна схаваліся, кароткі тоўсты хвост шуснуў убок, пад панцыр. Джоўд падняў чарапаху і перавярнуў дагары нагамі. Спіна ў яе была шаравата-карычневая, пад колер пылу, а ніжні шчыток крэмава-жоўты, чысты і гладкі. Джоўд вышэй падсунуў пад паху свой скрутак і правёў пальцам па брушным шчытку, потым націснуў на яго. Ён быў мякчэйшы за верхні. Чарапаха высунула лускаватую галаву — намагалася зірнуць уверх, на палец Джоўда, сутаргава торгаючы нагамі. Яна намачыла Джоўду на далонь, не перастаючы бездапаможна біцца ў яго ў руках. Джоўд перавярнуў яе спінай угору і ўкруціў у пінжак разам з чаравікамі. Ён адчуваў, як яна валтузіцца там, тыцкаецца і перабірае лапамі. Джоўд пайшоў далей, прыспешыў крок, крыху заграбаючы мяккі пыл пятамі.
Наперадзе, узбоч дарогі, чахлая, абсыпаная пылам вярба адкідала на зямлю рабы цень. Яе ўбогае, кволае вецце згіналася над дарогай, рэдкая, чэзлая крона нагадвала аблезлую курыцу. Джоўд абліваўся потам. Сіняя кашуля пацямнела на спіне і пад пахамі. Ён насунуў кепку на лоб, пацягнуўшы за брылёк, і той перагнуўся пасярэдзіне, кардонная пракладка зламалася — цяпер ужо кепка ніколі не будзе выглядаць, як новая. Ногі неслі яго ўсё шпарчэй да адзінокага дрэва. Ён ведаў — там будзе цень, прынамсі, хоць палоска ценю ад ствала, бо сонца прайшло ўжо зеніт. Гарачыя промні апякалі патыліцу, у галаве злёгку шумела. Ён не бачыў падножжа вярбы, бо яна расла ў маленькай западзіне, вільгаць там не так хутка высыхае, як на роўных месцах. Ён ішоў усё хутчэй — спяшаўся ўцячы ад сонца, і нарэшце пачаў спускацца па схіле. Раптам ён апасліва запаволіў крок, бо палоска ценю была ўжо кімсьці занятая. Прыхінуўшыся спінай да камля, на зямлі сядзеў чалавек. Сагнутыя ў каленях ногі ён склаў крыж-накрыж, і босая правая ступня дасягала амаль галавы. Ён засяроджана насвістваў мелодыю факстрота «Так, сэр, гэта мой бэбі» і таму не чуў крокаў Джоўда. Задраная ўгору ступня мерна адбівала такт. Тэмп быў не танцавальны. Чалавек перастаў свістаць і заспяваў тонкім кволым тэнарком:
Так, сэр, ён мой збавіцель, Хрыс-тос мой збавіцель, Хрыс-тос мой збавіцель, сэр. Чорта, клянуся, Я ўжо не баюся, У мяне ёсць збавіцель цяпер.Ён пачуў крокі Джоўда, толькі калі той ступіў у рэдкі цень ад аблезлай кроны, перастаў спяваць і павярнуў у яго бок галаву. Доўгая, кашчавая, з туга нацягнутай скурай на твары, яна сядзела на шыі, мускулістай і жылістай, як бадыль сельдэрэю. Запаленыя, чырванаватыя павекі прыкрывалі ад сонца вялікія, выпуклыя вочы. Безвалосыя смуглыя шчокі льсніліся, поўныя губы выдавалі не то насмешку, не то пажадлівасць. Скура так шчыльна абцягвала яго дзюбасты, касцісты нос, што прасвечвалі храсткі пераносся. Ні на шчоках, ні на доўгім бледным ілбе не
Чалавек доўга глядзеў на Джоўда. Сонечнае святло глыбока пранікала ў яго карыя вочы і запаліла ў зрэнках залатыя іскрынкі. Калі ён падняў галаву, жгут мускулаў у яго на шыі яшчэ больш наструніўся.
Джоўд моўчкі стаяў у дзіравым цяні. Ён зняў кепку, выцер ёю спацелы твар і разам са скручаным пінжаком кінуў на зямлю.
Не высоўваючыся з ценю, чалавек выцягнуў ногі і зарыў пальцы ў пыл.
Джоўд сказаў:
— Фу! На дарозе пячэ, як у пекле.
Чалавек пільна паглядзеў на яго.
— Ці не Том гэта Джоўд, сынок старога Тома?
— Ага, — сказаў Джоўд. — Ён самы. Дамоў іду.
— Мяне ты, пэўна ж, не памятаеш, — сказаў чалавек, і пухлыя губы яго скрывіліся ва ўсмешцы, адкрыўшы вялікія конскія зубы. — Ды дзе табе помніць. Ты толькі тое і рабіў, што дзяўчатак за косы цягаў, замест таго каб мае казані слухаць. А ў адной дзяўчынкі ўсё наравіў коску з каранямі выдзерці, а слова святое міма вушэй прапускаў. Ты, напэўна, забыўся, а я памятаю. Давялося мне і цябе, і дзяўчо тое далучыць да ласкі боскай. Абаіх у арашальнай канаве ахрысціў. А ўжо ж адбіваліся як, вішчалі, што тыя кацяняты.
Джоўд паглядзеў на яго зверху і раптам засмяяўся:
— Дык ты ж прапаведнік! Вось ты хто — наш прапаведнік! Мо толькі якую гадзіну назад я пра цябе аднаму хлопцу расказваў.
— Былы прапаведнік, — спахмурнеў чалавек. — Прападобны Джым Кейсі — з секты «Неапальная купіна». Горла драў у славу гасподню. І грэшнікаў-пакаянцаў ледзь што — у канаву; наб'еш яе імі да краёў, так і глядзі, патопяцца. Але цяпер я ўжо не той. — Ён уздыхнуў. — Цяпер я проста Джым Кейсі. Няма ў мяне тае адданасці богу. Усё ў галаву грэшныя думкі лезуць… грэшныя, але, на мой погляд, цвярозыя.
Джоўд сказаў:
— Калі ўжо што ў галаву палезе, тады і задумаешся. Я не забыў цябе. Ты ў нас неблагія маленні наладжваў. Памятаю, неяк раз ты стойку зрабіў і так, на руках ходзячы, такую пропаведзь закаціў! І завываў як апантаны. Маці маёй ты быў больш за іншых па душы. А бабка, дык тая казала, што дух з цябе божы так і б'е ў нос. — Джоўд запусціў руку ў скрутак, намацаў бутэльку і выняў з кішэні пінжака. Чарапаха варухнула лапай, але Джоўд закруціў пінжак тужэй. Потым адкруціў каўпачок з рыльца і падаў бутэльку Джыму Кейсі. — Глынеш?
Кейсі ўзяў бутэльку і тужліва паглядзеў на яе.
— Больш я ўжо не прапаведую, толькі зрэдку. Цяпер у народзе няма ўжо таго духу боскага, што быў раней. А горш за ўсё, што і ўва мне яго ані кропелькі не засталося. Бывае, праўда, калі-нікалі ўвойдзе ў цябе дух, ну і склічаш людзей на маленне. А яшчэ, здараецца, перад ядой богу малітву скажаш, калі да стала хто запросіць. Але душу я цяпер ужо ў гэта не ўкладаю. Проста просяць людзі, і я не адмаўляюся.
Джоўд зноў выцер твар кепкай.
— Няўжо ты такі ўжо святоша, што ад віскі адмаўляешся? — сказаў ён.
Кейсі глянуў на бутэльку, быццам толькі што ўбачыў яе ў сваіх руках. Потым паднёс да рота, перакуліў і зрабіў тры вялікія глыткі.
— Ну і пітво! — пахваліў ён.
— А ты як думаў? — сказаў Джоўд. — Не самагон які — фабрычнае. Яму цэлы даляр цана.
Перш чым аддаць бутэльку, Кейсі яшчэ раз прыклаўся да рыльца.
— Так, сэр! — прамовіў ён. — Так, так, сэр!
Джоўд узяў з яго рук бутэльку і адпіў, з далікатнасці не абцёршы рыльца рукавом. Потым апусціўся на кукішкі і прыставіў бутэльку да скручанага пінжака. Падабраў з зямлі сухую галінку — каб запісваць ёю свае думкі ў пыле. Змёў лісце ўбок, разраўняў далонню чысты квадрацік і пачаў выводзіць на ім рысачкі, куты і кружочкі.