Гронкі гневу
Шрифт:
— Даўнавата цябе не бачыў, — сказаў ён.
— А мяне ніхто не бачыў, — адказаў прапаведнік. — Аднаго дня ўзяў і пайшоў ад іх, цяпер усё больш сяджу адзін і сам з сабою разважаю. Боскага духу я не страціў, толькі цяпер ён нейкі іншы. Сумненні пачалі адольваць.
Кейсі сеў крыху раўней спінай да ствала. Вавёркай юркнула ў кішэню кашчавая рука і выцягнула адтуль чорную, абкусаную з усіх бакоў плітку тытуню. Ён старанна сцёр з яе саламяную труху і іншае кішэннае смецце, адкусіў кавалачак і засунуў за шчаку. Джоўд адмоўна памахаў галінкай, калі Кейсі падаў яму плітку. Чарапаха ў скрутку зноў пачала валтузіцца. Кейсі паглядзеў на пінжак, які варушыўся, нібы жывы.
— Што гэта там у цябе — курыца? Глядзі, задыхнецца.
Джоўд тужэй скруціў пінжак.
— Чарапаха, —
— Рана ці позна яны ўсе імі абзаводзяцца. Але чарапаху пры сабе доўга не ўтрымаеш. Торкаецца, тыцкаецца сюды-туды, пакуль не знойдзе лаза, выберацца на волю, і шукай ветру ў полі. Вось і я так. Няма таго, каб проста разгарнуць Евангелле, што ляжыць пад рукой. Не, усё круціш яго, гартаеш, шукаеш нечага — адны шматкі застаюцца. Бывае, натхнюся боскім духам, а што ўслаўляць, не ведаю. Прызначэнне маё — весці людзей, але ж няма куды.
— А ты вадзі іх кругом і навокал, — сказаў Джоўд. — Доўга не думай, штурхай іх у арашальныя канавы. А свой розум мець захочуць, скажы ім, што ў пякельным агні гарэць будуць. На чорта табе ведаць, куды іх весці? Проста вядзі, і справе канец.
Цень ад ствала вярбы падаўжэў. Джоўд з радасцю перасеў у цень і зноў расчысціў і разраўняў маленькі квадрацік пылу, каб, крэслячы на ім сваім прутком, запісваць думкі. Міма іх бегла па дарозе жоўтая калматая аўчарка. Падкурчыўшы вялы хвост, нізка звесіла галаву і высунула язык, з якога капала сліна. Яна гучна, задышліва сапла. Джоўд свіснуў, але аўчарка яшчэ ніжэй апусціла галаву і пабегла трушком да толькі ёй адной вядомай мэты.
— Вось бяжыць кудысьці, — сказаў крыху закрануты за жывое Джоўд. — Пэўна, дадому.
Прапаведніка нічым нельга было адцягнуць ад яго думак.
— Кудысьці бяжыць, — паўтарыў ён. — Правільна — кудысьці кіруе. А я вось… куды кіравацца, не ведаю. У мяне на маленнях людзі, бывала, так наскачуцца, налямантуюцца, нагарланяцца на славу боскую, што як нежывыя падаюць на дол. Некаторых, каб прывесці ў прытомнасць, даводзілася акунаць у канаву. А пасля, ведаеш, што я рабіў? Пацягну якую-небудзь дзеўку ў густую траву і лягу з ёю. І так кожны раз пасля малення. А потым каяцца пачынаю. Малюся-малюся, а карысці ніякай. Другі раз зноў усе боскім духам прасякнемся, і я зноў за сваё. Нарэшце зразумеў: дайшоў я да краю — крыўлю душой перад богам. Хоць сам таго не жадаю.
Джоўд усміхнуўся і, прасунуўшы кончык языка між доўгіх зубоў, аблізнуў губы.
— Пасля такіх набажэнстваў самы раз у кусты іх цягнуць, — зазначыў ён. — Па сабе ведаю.
Кейсі ўсхвалявана падаўся наперад.
— Вось бачыш! — усклікнуў ён. — Я нарэшце зразумеў гэта і задумаўся. — Ён мерна махаў сваёй кашчавай рукой з вузлаватымі пальцамі ў такт словам. — Вось як пачаў я разважаць: я прасякся ласкай боскай, і паства мая так прасяклася ёю — аж скача і нема крычыць. А тут кажуць, што вадзіцца з жанчынай — сатанінскае насланнё. Але ж чым больш у жанчыне богам дараванай ласкі, тым мацней яе цягне ў кусты. Дык вось я і падумаў: як жа гэта так, чорт вазьмі… ох, прабач мне… як жа сатана падбярэцца да жанчыны, калі дух святы так і бруіцца з яе? Ужо ж тут, здаецца, сатане, як ні хітруй, ні з якага боку не падступіцца. А на справе выходзіць зусім іншае. — Вочы ў Кейсі блішчалі ад хвалявання. Ён паварушыў шчокамі і губамі і плюнуў. Плявок пакаціўся па зямлі, абвалокся пылам і ператварыўся ў шэры, цвёрды з выгляду шарык. Прапаведнік выставіў наперад руку, уставіў вочы на далонь, быццам на разгорнутую кнігу. — Вось я які… — ціха прамовіў ён. — Вось які я: у мяне ў руках чалавечыя душы, я адказваю за іх і адчуваю, якая вялікая ляжыць на мне адказнасць, а сам кожны раз пасля малення кладуся з жанчынай. — Ён глянуў на Джоўда. На твары ў яго была разгубленасць. У вачах — заклік аб дапамозе.
Джоўд старанна вывеў галінкай у пыле жаночы торс — грудзі, клубы, таз.
— Прапаведнікам я ніколі не быў, — сказаў ён, — таму не зяваў, калі што ў рукі плыло. І рознымі думкамі галаву сабе не забіваў — падвернецца што дзе калі, і я сам не свой ад радасці.
— Ну ясна, ты ж не прапаведнік, —
— Можа, і мне не пашкодзіла б зрабіцца прапаведнікам, — уголас падумаў Джоўд. Ён дастаў з кішэні тытунь і паперу, скруціў цыгарку. Запаліў яе і скрозь дым пакасіўся на субяседніка. — Даўно ўжо я без жанчыны. Давядзецца наганяць.
Кейсі гаварыў далей:
— Я давёў сябе да таго, што начамі не спаў. Ідзеш на пропаведзь і зарок сабе даеш: «Сёння, далібог, не буду». Але яшчэ не дагаварыўшы, ужо ведаю — буду.
— Ажаніцца табе трэба, — сказаў Джоўд. — У нас жыў адзін прапаведнік з жонкай. Егавісты. Наверсе ў нас спалі. На маленне народ прыходзіў да іх у гумно. А мы, дзеці, падслухоўвалі, як жонцы ад яго даставалася пасля кожнага вячэрняга малення.
— Добра, што ты мне гэта сказаў, — ажывіўся Кейсі. — А то я думаў, што я адзін быў такі… Нарэшце не вытрымаў, кінуў усё і пайшоў. З тае пары ў мяне толькі адно ў галаве. — Ён падцягнуў калені да падбародка і пачаў выкалупваць гразь між пальцаў ног. — І вось спытаўся я ў самога сябе: «Што цябе мучыць? Юрлівы сверб?» І сам адказваю: «Не, не сверб, а тое, што ўсё гэта грэх». І зноў пытаюся: «Як жа гэта так? Чалавек, поўны вялікай павагі да бога, павінен, здавалася б, як мул, упірацца, каб не ступіць на грэшны шлях, дык жа ж не — яму карціць хутчэй штаны расшпіліць». — Ён мерна паляпаў двума пальцамі па далоні, быццам акуратна кладучы на яе словы радком. — Кажу я сабе: «Можа, ва ўсім гэтым няма ніякага грэху? Можа, людзі і павінны быць такімі? Можа, дарэмна мы мардуем сябе, выганяючы д'ябла?» І згадаў я, як некаторыя сёстры сцябаюць сябе метровымі абрыўкамі правадоў. І падумаў: можа, ім гэта прыемна, можа, і мне прыемна сябе мучыць? Я ляжаў тады пад дрэвам, думаў, думаў ды заснуў. Прачынаюся, гляджу — ноч, апраметная цемра. Недзе паблізу скуголіць каёт. І раптам само сабой так голасна ў мяне вырвалася: «К чорту ўсё! Ніякага грэху на свеце няма, няма і праведнасці. Ёсць толькі тое, што людзі робяць. Адно без другога не існуе. У людзей некаторыя справы добрыя, некаторыя нядобрыя, вось і ўсё, і то з якога яшчэ боку на гэта паглядзець». — Кейсі змоўк і адарваў вочы ад далоні, на якой ён нібы раскладаў словы.
Джоўд слухаў прапаведніка з усмешкай, але позірк яго быў востры і ўважлівы.
— Ты сваю веру ўсю ператрос, — сказаў ён. — З усіх бакоў абсмактаў.
Кейсі зноў загаварыў, і ў голасе яго гучалі боль і разгубленасць.
— Я пытаюся ў сябе: «Што такое боскі дух і парыванне?» І адказваю: «Гэта любоў. Я так люблю людзей, што, бывае, сэрца крывёю абліваецца». Зноў пытаюся: «А Ісуса ты хіба не любіш?» Думаю, думаю і нарэшце кажу: «Не, я нікога з такім імем не ведаю. Гісторый розных пра яго чуў шмат, але люблю я толькі жывых людзей. Сэрца разрываецца ад любові да іх, і хочацца мне зрабіць усіх іх шчаслівымі, і таму прапаведую ім тое, што можа прывесці іх да шчасця». А потым… Ну і нагаварыў я табе чортаву прорву ўсяго. Табе, можа, дзіўна, што я такія брыдкія словы ўжываю? Ніякіх тут брыдкіх слоў, на мой погляд, няма. Так усе гавораць, усе людзі, і нічога дрэннага яны гэтымі словамі сказаць не хочуць. Ну, добра, хай. А цяпер я скажу табе яшчэ нешта, да чаго я сваім розумам дайшоў, толькі прапаведніку казаць такое — кашчунства, і таму я не маю права быць прапаведнікам, бо ўвесь час думаю пра гэта і веру ў гэта.
— Пра што ты? — спытаўся Джоўд.
Кейсі хітравата глянуў на яго.
— Калі твой слых разане, не крыўдуй, га?
— Я крыўдую, толькі калі мне нос расквасяць, — сказаў Джоўд. — Ну, што ты там такое надумаў?
— Разважаў я пра духа святога і пра Ісуса: «Чаго гэта мы ўсё горнемся да бога і да Ісуса? Можа, — думаў я, — мы проста людзей любім — мужчын і жанчын? Можа, дух святы — гэта і ёсць душа чалавечая, вось і ўсё. Можа, усе людзі разам і ўтвараюць адну вялікую душу і часцінку яе знойдзеш у кожным чалавеку?» Доўга сядзеў я так, думаў, думаў і раптам усё зразумеў, усім нутром, і так ува мне гэта і засталося.