Шрифт:
Алаас иччитэ
Хара уоспа абааыта
«Таатта Чркттэн чугас баар Буор Булгунньах диэн алааска с балаанынан, биир ампаар дьиээ олорор ыал кыстыктарыттан сайылыкка тахсыбыттарын сахсаана ааспыт, ртэ, малааына оо-аймаы уйгуурдубут кннэрэ умнулла быыытыйан барбыт кэмэ этэ. Киэээи чэй кэнниттэн ынаы хомуйуу, ыам чугааан эрэрэ. Титииктэр олбуордарын иигэр тптэ буруота унаарыйан, чуумпу халлаан диэки тардыстан р субуллар.
Оннук нуара киэээ тэкэ тыатын рднэн икки атахтаах кулгааын таынан киирэр ыыы-хаыы дуорайда. Эмиэ да сарылыыр, часкыйар. Ынах маырыырыгар, атыыр оус айаатаан мрргэр, атыыр сылгы имэнээхтик кистээн дьырылатарыгар ханан да маарыннаабат. Куолаа чиэ-чаа, дуораана ср лгэрэ. Айыы сирин дьонуттан адьас атын адьарай бадахтаах.
Сайылык дьоно оолуун-уруулуун бары тахсан ииллээн, саата суох ах бардылар. Мантан соччо ырааа суох Лэкиэски Уола диэн ааттаах улаханнык иирбит, эдэр сааыгар ол кырыыстаах ыарыыга мунаммыт эрэйдээх аатыныын олороро. Кини от-мас тыллыыта бэргээн, туох да ааттаах киитигэр бэриммэт, туттарбат туруктанан, атах балай барыталыыра. Ким эрэ: «Ол сордоох кэбилэнэн иээхтиир быыылаах», – диэтэ.
Бары дьиэлэригэр симиллэн, ааны хатаныы, сс олбуордарын аанын кытта сабыы, сллгэин олуйуу кытаанаа буолла. Биир бэйэтин балачча кыанар, кэлбит-барбыт, сытыы-хотуу, Дьгр диэн србэтиттэн саа тахсан эрэр уолларын: «Кытаанах, соооччу маста булун. Ол дьаабал нааалаан киирэн бардаына, онтукаынан куттаан, мантан рэ сатаар», – дэстилэр.
Дьиэлэрин илин, хоту диэки тннктэринэн кр-истии буолла. Улаханнык тыыммат кэриэтэ бары иийдилэр, кыра оолор барахсаттар ийэлэрин кэннилэригэр састылар. Оттон били баайы айдаана-куйдаана эбии срдэммит. Бэйэлэрин киилэриттэн адьас атын иирээки иэрэ билиннэ. Иирээкини ааан, илэ дэриэтинньик киэнэ идэмэрдэээ. Кии куйахата крэр, этин сааа аыллар, кхсгнэн туох эрэ р-танары срэкэлиир. Аанньанан ааспат, мээнэнэн буулаабат ктр кн крн турдаына, кх халлаан сс да сып-сырдык ньуурдаах эрдэинэ, бу алаастарын буллаа.
Дьгр сп соус чиргэл маы титиик кртн ааныттан сулбу тардан ылла. Онтон халдьаайыны танары срэн киирбит кии Лэкиэски Уола буолуохтааын оннугар отой да атын харамай, илэ абааы бэйэтинэн атаралаан, ойон ахан иэр эбит. Сирэй-харах ханан баара дьаабыта биллибэт, чуоур диэххэ чуоура суох, хара диэххэ харата суох, бс-бтнн, баыттан атаар диэри, т кии буолан биэрдэ. Ууоунан улахана ср. Туох аанньа хооон кэлиэй, таах ый да хай ааардаах, ынырыктаах хаыы-ыыы аргыстаах дэн. Кэнниттэн айдаан бтн тэрэн, сайылык ыалларын уонча ыта эккирэтэн иэр. Амырыын кыылы хаайбыт, туппут кэриэтэ ыйылыы-ыйылыы рэллэр, ырдьыгыныы-ырдьыгыныы тэллэр. Оо, кини бэйэлээх ол алаас тэлгээтиттэн тэйбэтэх саха ыттарын, иннигэр киллэриэхтэээр буолуох, ситтэрэрэ да диэн кэлиэ дуо?! Тэппит атаын кубулуппакка, ыыытын-хаыытын уарыппакка, соннук син балачча уун алааы туораан, араа диэки ойо турда.
Онтон с биэрэстэлээх Долборуктаахха тиийэн, трт дьиэнэн сайылаан олорор ыаллар алаастарын илин халдьаайытын рдгэр турар кэрэх тииккэ ыттан тахсан, олоро биэрдэ. Ыттар ол сайылык ыттарыныын холбоон, бары моргуордаан, тула кт сылдьан р да р буоллулар. Алаас дьоно ол хаыы, ыт ньаргыара булкаастаах айдааны эрдэттэн истэннэр, эмиэ бары кэриэтэ тахсан одууластылар. Чочумча буолаат, били срэхтэрин-быардарын быллыгыраппыт, уйаларыгар ууну кута сыспыт баайылара ханна дьылыс гыммыта биллибэккэ, эмискэ суох буолан стэн хаалла. Ыттар да ах бардылар, хайдах эрэ куттара-срдэрэ баттаммыттыы туттан, ииллэр-ииллибэттик ыйылыы-ыйылыы дьиэлэрин буллулар.
Дьэ онтон дооор, ити эргин, бтн Таатта улууун саба брйэн, хара уоспа диэн дьулааннаах ыарыы р турбат дуо! Ол дьыл ити сатана саспыт кэрэхтээх алааыгар сайылаабыт трт дьиэ дьонуттан с ыал, биир да кии ордубакка, бука бары имири сотуллаллар, суорума суолланаллар. Бары Слепцовтар этилэр. Илин халдьаайы анныгар турар дьиэлээх Кириил оонньордоох эрэ тыыннаах ордоллор.
Бтн улуус рднэн ол амырыыннаах ыарыы, сут аыата ходуаны буоругар диэри салаан ааарыныы, т кии дууатын илдьэ барбыта буолла…»
Маны кэпсээбит, хомсомуолтан саалаан партия уонна сэбиэскэй былаас оройуоннааы тойонуттан республика таымыгар тиийэ дуоунастаммыт, хомуньуус ааттааа кии этэр: «Ол уоспаа сутуллубут чучунаалара диэннэрэ буолуохтаах. Бкпт алааыгар ханна эрэ тыаа, ойуурга ыарыы сиэн оуннаа, сайыы куйааска сытыйдаа-ымыйдаа, эбэтэр суор-тураах, н-кйр, баар, ыт да аылыга буолан хааллаа. Онтон сд сыстыганнаах, салааыннаах уоспа курдук ыарыы турдаа, тараннаа дии».
Этэр эттэинэ, эмиэ да оруннаахха дылы. Ол эрээри чучунаалара диэн тыыннаах харамайын дуу, кыыл барбыт киитин дуу чопчу быаара иликпит ээ. Оччотугар хайатын итээйэбит? Аны ити кэпсээнньиппит сс туох диирин истиэи:
– Ити алааска эбэм биирдэ миэхээ дьикти атах суолун крдрбттээх. Ол кыыл дуу, илэ абааы дуу киэнин. Кини кии икки арда ст атар хаамыы холобурдааы ктээн ааар эбит. Уллуаа батарыта баттаан хаалларбыт сиригэр сытыган эрбэин нэн тахсыбыт. Ону батыа крдхх, ыраахха диэри барбыт улахан бэйэлээх атах суола буолан субулла сыталлар. «Бу сайылык хабайар хаба ортотунан абааы киирэн срэн атаралаан ааспытын оспот-сппэт, хаппат-куурбат бэлиэтэ. Ол оччотооу ыар йэ туоута буолан, уонунан сылларга тиийэн кэллээ» диэн быаарбыта эбэм эмээхсин.
П. Седалищев
Чурапчы
Сибиэн
Эбиэс хомууругар субуотунньукка тахса сылдьан, уонча буолан биир ампаарга отууланабыт. Кэлбиппит р буолан, кэпсээммит аыйаан: «Эн кэпсээ, мин кэпсээ!» – дээр буоллубут. Биир киээ мин лээннээим Уус Костя тылланар саата иилиннэ: «Мин кэпсээн крм. Олоум устата кимиэхэ да кэпсии иликпин». Киибит саата хайдах эрэ долгуйбут курдук: «Мин оо эрдэхпинэ дьонум Кур диэн сиргэ отордуу тахсыбыттара. Букатын хойукку кн этэ. Биигини кытта кс диэн мэнэрийэр дьахтар, уоллаах кыыынаан дьукаах олороллоро. кс субу-субу манна сибиэн, онно абааы дии-дии биигини куттуура, оронун рдгэр барыта эмэгэт, быа-туах б ыйанан турар буолара.
Киээ аайы, дьоммут титииккэ бардахтарына, биэс оо бэйэбит эрэ хааларбыт. Оннук киээлэртэн биирдэстэрин йдн хаалбыппын. Ороо ыйдаа тспт сиригэр оонньуу мустубуппут. Ол кэмэ ким эрэ дьулаан баайытык н тартарда. Кр тспппт, дьиэбит аанын аан, улахан баайы кп-кх марбайбыт сирэйигэр ыыллан тспт баттахтаах, кклй уун ырбаахылаах эмээхсин киирэн, талах сиппиири ылаат, сиппийбитинэн барда. Улахаммыт Муся: «Бааскаа, кыптыыйы аал!» – диэтин кытта, уол остуолга сытар кыптыыйы хаба тардан ылла. Эдьиийбит кыптыыйынан бырахта да, ханна тиийэн тсптн билбэтибит. Эмээхсин хап-сабар сиппиирии уураат, тахсан барда. Кн киээрдэ. Кэмниэ-кэнээс дьоммут тиийэн кэллилэр. Бааска ийэтэ киирээтин кытта утары срэн тиийэн: «Ийээ, ийээ бииги кх эмээхсини…», – диэн эрдэинэ ийэтэ, ким эрэ истиэ диэбиттии симиктик, ол гынан баран кскэ баайы: «Чот! Айдаарыма, билэбит», – диэн саба саарда. «Дьоо мээнэ кэпсээн оостума!» – диир этэ. Онно туох трттээин улахан дьон билэллэр эбит. ск «кх эмээхсин» дьиэни сиппийэн, оо сытар сиригэр тиийбитэ буоллар, оо лхтээх эбит. Бу тугуй? Чугаынан ыалы кэрийэр, ыалдьар да, кннр да эмээхсин суоа . Крбт эмээхсиммит оону лрн тугу туаныа эбитэ буолла?».