Иччи. Сибиэн. Абаа?ы
Шрифт:
«Ыйтан кэлбит»
Сыла, Чурапчы
Абааылар
Билигин кии ктр тэриэлкэни крднэ дааны, дьиктиргээбэт кэмигэр олоробут. Оттон былыр алаас абааы адаарынас этэ диэтэххэ улахан омун буолбат ини. Хайа-хайалара дааны айыла дьиктилэрэ дэнэн эрдэхтэрэ. Айыла барахсан таайыллыбат кистэлэнэрэ хонон турдах аайы хойдон иэллэрэ сркэтэ бэрт. Олортон сорох-сорохторуи, илэ бэйэм крбттэрбин, кэпсээтэхпинэ, эмиэ тптэлээтэ диэххит да буоллар, итээйээччи итээйдин, итээйбэт итээйбэтин.
Дьэ онон…
Ччккэ
Клэкээн диэн сайылыкка спн саардыы ааан эрэр бэдик
Сайылык оолоро сыыы ууор олорор ыалга мустан оонньуур идэлээхтэрэ. Миигин, боуу гынымаары, утутан кэбиспиттэр. Куйаас баайы кн хатыйа кр клгэр утуйа сытан уукта биэрдим. Оолор ууор оонньоон аймалаалларын кррн крдм эрээри, тоо эрэ онно барбатым. Срн талаан дьиээ киирэр кии буоллум. Туруорбах балаан хаптаын аанын атытан иирдьэ ктн тстм. Арай кмлк оох хаас ттгэр, холумтан э т-маас бэйэм курдук сыгынньах, хаан да харахтаабатах оом турар. Аан тыааабытыгар кэннин хайыан мин диэки крд. Онно крдхпнэ, куп-кугас баттахтаах, кп-кх харахтаах. Иккиэн уун-утары крсн баран турдубут. Уота спт оох клн хаспыт быыылаах, илиитэ хап-хара.
Т р утарыта крсн турбуппут буолла, аан бастаан кини хамсаата. Миэхэ утары кэлиэх курдук эргиллэн эрдэинэ, хаыытыы тээт, таырдьа ойдум да, дьэ уонна, ытаан марылыы-марылыы, сыыы ууор олорор ыалга му кыраайбынан тнэн кэбистим. Тиийэн тугу крбппн кэпсээн биэрдим.
Кэлин улаатан баран ччккэ диэннэрин кэпсииллэриттэн ииттэхпинэ, т-кч мин крбт ообун ойуулааччылар. Онон ччккэни, дьонтон истибэккэ сылдьан, бэйэм эт харахпынан крбтм уонна онтон ыла айылаа баар ол-бу кии ылбычча итээйиэ суох кстлэрин сэргиир идэлэммитим.
Кустуу сылдьан
Сеня диэн табаарыспынаан Таалаа кустуу бардыбыт. Кн араалаан турара. Арай туран ойуур отун-маын тоо барчалаан сыыыга ктккэлээн киирдибит. Саардыы суолга тахсыах курдук гынан эрдэхпинэ, эмискэ баайы иннибитигэр суол устун биир дьахтар баран эрэрин кр биэрдибит. Маан былаатын кхсгэр намылыччы тэрэн бааммыта хаамтаын аайы имиллэниирэ кытта кстр. Отучча хаамыы баара дуу, суоа дуу, оннук чугас.
Бииги тоо эрэ крбппт соуччута бэрдиттэн тохтуу биэрдибит, саата суох сирэй-сирэйбитин крсн ыллыбыт. Улахан баайытык кэпсэтэ иэн сибигинэйэн эрэ тыл бырахсар дьон буола тстбт. Кэриигэ киирэрбитигэр ким да соа ээ. Тннххэ диэн буолла. Суол устун, субу-субу кэннибитин хайыа-хайыа, тнннбт. Кылгас ойууру быа тэн атын сыыыга таыстыбыт. Суолтан туораан чугастааы ууну крн аааары баран иэн эмиэ чугурус гына тстбт. Иннибитигэр били дьахтарбыт субу баран иэр эбит. Кини хайдах да биигини уруттуох туа суоа. Туох эрэ муокас дьахтара буулаары гынна диэн эппит тарта.
– Хайыыбыт? – диэн атаым сибигинэйэн ыйытта.
– Таалабытыгар тннх, – диибин.
Тоо эрэ били дьахтары Таалаа тннн баарын-суоун бэрэбиэркэлиэх санаа ктн тстэ. Эмиэ срэр-хаамар икки ардынан кдкчэн, сыыыбытыгар аыйахта атыллаан тиийдибит. Бастаан тиийэн тннбт сирбитигэр кэлээппитин кытта, дьахтарбыт иннибитигэр бу сайбайан эрэрэ кст биэрдэ. Эмиэ чиккэринээ тстбт. Уолум саатын хаба тардан ылан дьахтары туулуох курдук тутунна.
– Кэбис, ытыма, киини дэниэ, – диибин.
– Кии буолбатах. Сааны ээн сатаатар куттуохха.
– Кэбис, кэбис, сырыттын. Тоо эрэ биигини кустатыан баарбат эбит. Дьиэлиэх.
Ол турдахпытына, дьахтарбыт эргиллэн крд. Сирэйин-хараын йдн крр диэн суох. Хамаанданы истибит курдук, дэриэбинэ диэки ойуурунан быа ыстанныбыт.
Дьиэлэри крн эрэ баран, биирдэ уоскуйдубут. Арай биир ыал таыгар, били дьахтарбыт курдук, былаатын самыытыгар тиийэ саба тэринэн бааммыт бэркэ билэр ттэбит биигини ктэн турар эбит. Ууоа араа кчтэ ср.
– Хайа, нохолор, с крдгт дуо? – диэн ыйытта.
– Суох, – диэт, сулбу ааа турдубут.
Бадаа кини клгэ салгыа олорон хаалбытын крдхпт буолуо диэн билигин тойоннуубун. Ити сыл ол дьахтар эмискэ ыалдьан лн хаалаахтаабыт сурахтааа. Сп тбэиспитэ дьикти. Айыла ити биир таабырынын таайар кии баар эрэ, суох эрэ.
Таабырынап
Ынахтан –
Былыыр-былыр биир соотох оонньор олорбут. Кини соотох маан ынахтаах эбит. Ынаа трр ыалдьыбытыгар оонньор, кэтээ сатаан баран, утуйан хаалбыт. Сарсыарда туран хотонугар тахсыбыта, ортотугар тиийэр кугас баттахтаах, мап-маан эттээх уол оо ынаы эмэ олорор эбит. Ону крн соуйбут, куттаммыт. «Абааы трбт», – диэн, крдьэинэн лт сынньан барбыт. Онуоха ол оо крдспт: «Ааттаабын, лрмэ, биэс да тн оорботоум иин, биир тн ооруом! Ийэм баыгар, тннк анныгар, бырах, с хонон баран бэйэбин бэйэм билиниэм». Оонньор бокуойа суох лт сынньан барбыт. Оо: «Ынахтан икки тгл кэллим да, кии буолбатым, аны сылгыттан сыыыга кэлиэм», – диэбит. Оонньор бу оону лрн кэбиспит. с хонон баран хотоо, ынах турар сиринэн, муус тннк лт барыар диэри ат кистээбит. Оонньор ону тахсан крбтэ, тэриэлкэ саа улахан ат суола чигдини тоута ктээн кэлэн барбыт. «лрбт буоллар, ол оо барыа эбит», – дииллэр этэ. Ол тугун бэйэит толкуйдаа.
Суруйдум 67 саастаах
Екатерина Алексеевна Кашлакова
Сэттээх-сэмэлээх буолара чахчы
«Ньурбачаан Бакамдатын араа ттгэр Хонорох Алааа, эбэтэр арыт Арыылаах Алаас диэн ааттыыр сирдэрэ баар. Бу 1959 сылтан «Заготскот» диэн тэрилтэ соотуопкаа киирбит сн хаайан аатар киэ даллаах, с лрр сирдээх, бостууктары олордор дьиэлээх сирэ этэ. Дьиэттэн аллара, Бакамда диэки ттгэр ыара саба ммт клйэлээх сиргэ, муус туран эт тоноуна с лртрлл диэн бтэй туттараары, алта-сэттэ оробуочайы тааарбыттар. Саас. Клйэлэрин рдгэр бтэй тооото, сиэрдийэтэ буолар бэртээхэй арыы мас баара. лэиттэр рэ-кт бу маы кэрдэн барбыттар. Ол кэрдэн эрдэхтэринэ, ыара иигэр турар былыргылыы хабара муннуктаах, арааа, кус тэ диэн ааттыыр ткнк мастан ооуллубут (тутуллубут диир ордуга дуу) ойуун дрн тыаа лгрээбит, кыааанын тыаа р кыынньа тспт. лэлии, аймалаа сылдьыбыт дьон, соуйан, уолуйан, сгэлэрин кытта ыыктыбыттар. Бары ах баран турбуттар. Саа саарар, тыл тааарар суох . Онуоха арыый аа саастаахтара, сэриигэ сылдьыбыт кии, Чуукаартан трттээх Дабыыт Данилов-Буруо Хоноо, бэргээтин устан туран, ити тыас кэлэр сирин диэки хайыан билэринэн ааттаспыт:
– Тойон убайбыат! Бииги диэн кыра дьон мунаахтарбыт, аыыр-танар кыалатыгар, тыыннаах буолар туугар тойоттор сорудахтарынан лэлии тахсыбыппыт. Аласка, билбэккэ, эн чуумпугун уйгуурдубуппут. Ону бииэхэ буруйга холоомо. Аласпытын бырастыы гын. Ирдээр, туоулаар да буоллаххына, тойоттортон туоулас, олортон ыйыт, – диэбит . Онуоха тыас эмискэ уурайан барбатах, аа-дьуо намыраан барбыта .
Бу дьону бтэй тутар сирдэрин рдттэн охторон, тутаары гыммыттара – табыллыбат. Тохтоон хаалбыт. Кэрдибит мастарын да харайбатахтар. Билигин да, арааа, сытара буолуо. Туох харайбыт , ону.
Икки биэрэстэ курдук Борокуруор Маара диэн сиртэн сиэрдийэлэрин клнн таан, сиэрдийэлэрин тутан бтэрбиттэр.
Онно баар дьонтон Н. диэн кии лбтэ. Ол олох кэпсээбэт этэ, саллар этэ. Арай итини Н. кэпсээбитэ. Бииргэ рэммит уолум. Кини билигин да саллар. Уонна ити туунан санаппат. Иннинэн-кэннинэн барыах-кэлиэх да, хамныах да кыах суох. Буолар да эбит. Оннук саллыбытым, куттаммытым диир этэ.
Онтон 1972 сыллаахха этэ. Аны, дьэ, били бтэйи сэлбийэ тахсаллар. Слэрэ киириэн иннинэ. Сайын оттуу таарыйа. Ол тахсаннар, ол саана арыгы диэн ас буолунай, дэлэйбит ахан кэмэ, ааан-сиэн баран, дьэ, кэпсэтии буолар. Киэээи аылыктарын аыы, арыгылыы олорон: «Дьэ, онно рдтэ, бииги кр тута сырыттахпытына, ол сыыы ууор сытар кырдьаас, дьэ, куттаталаабыта» диэн буолар. Ону икки уол, Н. уонна Н.: «Ойуун диэн баар дуо? Абааы диэн баар дуо? Ол-бу тыастан кии куттанара диэн дуо?» – диэн утары мккэн тураллар. Кырдьаастара буойан крбттэрин, утары, сс р барбыттар. Тэптэрээччи да баар онно: «Чахчы, чахчы! Ол аайыттан кии куттана сылдьыа дуо?!»