Иччи. Сибиэн. Абаа?ы
Шрифт:
Мккр тмгэр бу икки уол киирэн, ойуун ууоун трт эркинин трт аыы тэлгэтэн кэбиэллэр. Ол оннук ааар.
Мин оолору илдьэ рс ууор Мэгэдьэккэ оттуу сырыттахпына, «табаарыы куаан буолбут» диэн илдьит кэлбитэ. 1972 сыллаахха атырдьах ыйын 22-гэр быыылаах этэ. 23-гэр тааарбыппыт. Ол Н. Амакиннааы эспэдииссийэ пилораматыгар, ити билии быткомбинат дьиэтин таыгар, бэйэтигэр тиийинэн, ыйанан лбт этэ. Оттон Н. балаан ыйыгар эргэ буойуна дьиэтигэр оскуомаа ыйанан лбтэ. Иккиэннэрэ биир ый иигэр буолта.
Дьэ, срдээх дьыала этэ. Ол Н. мин бииргэ скээбит уолум этэ. Туох да нааа аыйбытым. Итинник дьаабыламматаа буоллар, билигин да сылдьыа этэ. Муннугар тумуу да киирбэт этэ. Аата сэриигэ баран лбтэ. Соотох уол этэ. Токостор. Бтн аа ууа эиннэ.
Николай Николаевич кэпсээнин тылыттан тылыгар тэрэн, саарыытын уратытын кытта уларыппакка, суруйбутум. Ону, бэчээккэ бэлэмниирбэр, дуона суоу кылгаттым эрэ.
Историк-учуутал кэпсээнэ – йээн буолбатах, адьас соторутааы кэмэ дьи олоххо буолбут тбэлтэлэр. Онон кэпсээн ыйааыннаах. Кии кинини кдээринэ истэн кэбииэн сатаммат.
Багдарыын Слбэ
Бэриэтчит
Мин оо эрдэхпинэ аам биикки Сэмэннээх диэн ыалы кытта дьукаахтаан олорбуппут. Биир киээ йэин хаалан баран, абааыны кэпсэттилэр. Аам срдээх холку, бтэй эттээх, тугу да билбэт кии этэ. «Абааы диэн суох. Сымыйа. Араас тхтрнэн, иччилээх аатырбыт сирдэринэн талбыппынан хонон-рн сырыттым аай да, тугуу да билбэппин. Дьр, кии уорбалыыр тыаын да истибэппин. Мин бурдук харабыллыыр сирбэр Былатыанап диэн хомсомуолу таааран кмпттэрэ. Ол кии сотору р буолбут сураа аар-саарга аатырбыта. Кэлин табыллыбакка, иккистээн хостообуттар диэн баара. Оо, кии ууоун кытта кэккэлээ кн быа тн аайы хонорум. Бэл, онно туох да биллибэтээ. Баар, хараата бэрт буолан аттыбынан ааарын крбтм эбитэ дуу?» – диэн клэн ылара.
Оттон суотчут Сэмэн олох утарара: «Туох эрэ баарынан баар. Мин, рэхпин бтэрээт, хоту баран лэлии сылдьыбытым уонна куттанан быыылааа, сотору дойдубар тннбтм. Олох эппинэн-хааммынан билбит тбэлтэм онно буолта. Кыра холкуос кэнсэлээрийэ дьиэтигэр чмэчинэн лэлии олордум. Бэрэссэдээтэллиин иккиэ этибит да, киим ыалдьар буолан, икки сыаралаах атынан оройуон киинигэр балыыаа барбыта. Кэнсэлээрийэбит икки дьиэ силбээ турарыттан тгэх тт. Киирэр тт то турар. Арай, ол олордохпуна, таырдьа сыаралаах аттар хоочугураан кэлэн, дьиэ ааныгар тохтоотулар. Сотору тугу эрэ сыаастаан киллэрэн, то дьиээ турбут остуол рдгэр уурарга дылы гыннылар.
Онтон барыта уу чуумпу буолан хаалла. Мин хайдах эрэ сээбэнээн, танан, чмэчибин туппутунан тас дьиээ тахсыбытым – туох да суох. Таырдьа бааллара буолаарай диэх курдук санаан тахсыбытым – эмиэ туох да суох. Арай ыраах ыаллар уоттара кылахачыаллар. Мин туох да бокуойа суох дьиэм диэки тнэн кэбистим. Син барбахтыы тэн баран кэннибин хайыан крбтм, кэнсэлээрийэм тннктэрэ сандааран олороллор. сс дьон клгэ элэгэлдьиэргэ дылы. Мин саараан турдум. Ол туран крдхпнэ, биир килэйээки бэргээ чмэчи уотугар килэбэчис гынан ааста. Мин олох холкубар тэн, дьон кэлбит диэн тттр тэбинним. То дьиэнэн лргэйдээн киирэн, кэнсэлээрийэ аанын аа баттаабытым – хабыыс-хараа, туох да суох. Икки хараа иччитэх дьиэ икки ардыгар буола тспт кии туох да аара куттанан, соуйан, сарылаатым быыылаах, туох эрэ куаан баайытык «хаах» дииргэ дылы гынна да, биирдэ йдммтм суолу ортолоон, дьиэбэр срэн иэр эбиппин. Онтон срэим баара-суоа биллибэт курдук тэбиэлээн, см нэиилэ уйан дьиэбэр дьн-бодо б буолан киирэн, дьоммун куттаатым. Ийэм уокка арыы кута-кута алаан, кэргэним дэлби крн-истэн, сарсыарданан син утуйан ыллым. Кии баттаа турар дииллэрэ кырдьыгын онно билбитим.
Сарсыныгар хойутаан, тббн баанан кэнсэлээрийээ тиийэн лэлии олордум. Остуорас оонньор кэлэн оох оттубут да, дьиэ иэ тыбыс-тымныы. Оччолорго лээ тахсыбат диэн улахан аньыы этэ, онон эрэ лэлээбитэ буола олордохпуна, оонньор киирэн ааны саппакка барбыккын, бгн хойутааты, тб баайыылаах, аыыр оо быыылааххын диэх курдук саартаата. Ол иин барытын кэпсээн биэрдим. Оонньорум улаханнык соуйда, киээ ооу сабан баран, иккиэн тээ дьиэбитигэр барарга сбэлэстибит. Киээ хараа буолбутугар
Итини истэн баран аам «бокуонньук бэриэтчиттээх кии эбит» диэн быаарда. Оттон мин билигин саныыбын. Ити дьону кытта чахчы буолар тбэлтэлэр тоо билигин буолбаттарый? Бэриэтчиттээх дьон трбт буоллулар дуу? Эбэтэр бэйэбит хайдах эрэ уларыйан, тугу да билбэт буолан хааллыбыт дуу?
«Ыйтан тспт»
Иччитэх тхх
Биир киээ бииги, республикатааы балыыа хирургия отделениетын ыарыахтара, балыыа оронун иччилээччилэрэ, хайдах эрэ ис-испититтэн кэри-куру буоллубут. «Нохолоор, мээнэ сытыахтааар урут аам бокуонньук барахсан миэхэ кэпсээбит, тус бэйэтэ тбээ сылдьыбыт тбэлтэтиттэн сээргээтэхпинэ истиэ этигит дуо?» – аттыбар кэккэлээ сытар палаатабыт саамай кырдьааа, 78-с хаарын санныгар тэрбит Сдэр оонньорбут ыйытта.
Хайа саха киитэ сээни сэргээбэтээ баарай? Бииги «кэпсээ» дэистибит.
– Мин аам Уйбаан бд-сада, бэйэтин кыанар кии этэ, – диэн сээнин оргууй аай сыыйан саалаан барда. – Кини биирдэ булдугар лйэн харааа былдьаппыт. Инньэ гынан чугастааы тхх хонорго быаарыммыт. тр тиийэн кэлбит. Им балай харааа илиитин иминэн харбыалаан, бигээн, аыйах маы булан киллэрэн, кмлк ооу тигинэччи оттон кэбиспит. лрбт кууттан ргээн, илдьэ сылдьар биэдэрэтигэр уу баан, кн ооун чанчыгар оргута уурбут. р-тр буолбатах, кэ оргуйан будулуйан тахсыбыт. Аам тото-хана ааан, кэтэ сылдьар сонун уулан кэтэириин ороо тэллэх оостон тэлгээбит, сылайбыт-элэйбит кии быыытынан сытынан кэбиспит. Умайа турар кмлк ооо балаан иин сыдьаайан сырдатара . Аам бу сытан нухарыйан киирэн барбыт. Ол сыттаына, сирэйин биллэр-биллибэттик салгын имэрийэн ылбыт уонна:
– Тур, киэр буол! – диэн саа ииллибит. Онуоха аам ууктан кэлбитэ, ким да суох . Балаан иэ, иийбит курдук, уу чуумпу. Кмлк уота уостубут. Им балай хараа сабардаабыт. Аам туруон ыарырыы сыппыт. Ииллиириттэн туох да туа тахсыбытах, сотору соус буолан баран эмиэ минньигэс уутугар бииктэнэн утуйан барбыт. Арай:
– Киэр буол! Куаан буолуо! – диэн бардьыгыныыр сааттан ууктубут. Тула ттн эргим-ургум кртэлээбит да, туох да суохха дылы. Арай куаан баайы сыт саба биэрбит. Мин аам снэн аатырбыт кии буолаахтаатаа, тахсыбаттыы санаммыт. «Хайабыт буолар» диэн иигэр ботугуруу сыппыт. Ол сыттаына, туох эрэ кэлэн аабын тэлгэммит сонун кытта суулуу туппут да, таырдьа кыыратан кэбиспит. Онуоха аам (оччотооу кэмэ то маы тосту тардар, томут буору тобулу ктр кгэйэр кнгэр сылдьар эр бэрдэ эбитэ ):
– Син биир киирэммин хонон баран барыам, – диэн баргыытаабыт да, киирэн оннугар сытынан кэбиспит. р-тр буолбатах, иккиин таырдьа быраыллыбыт. с-с киирэн, эмиэ сытынан кэбиспит. Били баайы тааас оостубакка, кумааыны кыыратар курдук, бэрт чэпчэкитик ылан таырдьаны булларбыт.
– Ити буоллаына, миэхэ дааны кыра баардаах оотобун! – диэт, аам хаана-сиинэ хойдон хаыытаан тоо барбыт. Тымырдара крбт, ииирдэрэ чиээбит уонна эмиэ киирэн хат сытынан кэбиспит, кэтэспит. Били ктр кэлэн саардыы харбыалаан ылан таырдьа эээри гынан эрдэинэ, аам тутуан киирэн барбыт. Куаан баайы сыт саба биэрбит да, аам хотуолаан ыылыннарбыт. Ол да буоллар, т да сиргэннэр, сииктээх, ньалархай тлээх баайыны харбаан ылбыт. Онон-манан туох тбэиэинэн бырахсыбыттар, ол курдук охсуспутунан халлааны сырдаппыттар. Ол тбэлтэ кэнниттэн аам улаханнык ыалдьа сылдьыбыта , – диэн Сдэр оонньор кэпсээнин тмктээтэ.