Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве
Шрифт:
— Не, — сказала яна. — Не. — І скончыла амаль бязгучна: — Гэтага не будзе.
І кінулася ў натоўп.
Ён апусціў рукі і павольна пайшоў да выхада. Свайго аблічча ён не бачыў і здзівіўся б, што Мсціслаў, праходзячы паўз братоў, якія гаварылі з Галінкай Кахно, паклаў руку на Кандратава плячо:
— Кандрат… Ану… Хутчэй.
Яны свідравалі натоўп за Алесем.
Загорскі, выбраўшыся на больш-менш вольнае месца, спыніўся і кінуў апошні позірк на гурт людзей перад бабінцам.
Унь яны стаяць. Яраш са скобкай валасоў і жалезным
Яму прыйшла ў галаву дурная думка.
Перад імі — між імі і Алесем — палалі паходні і бочкі са смалой. У Раўбіча былі шчыльна сціснутыя вусны. Рука з жалезным бранзалетам сціскала свячу. І ад зарыва падаў крывавы адбітак на цяжкі, знясілены нейкай неадчэпнай думкай, змардаваны воблік.
Усе астатнія стаялі вакол яго цесна. Дурная думка… Стаяць… Скача зарыва… Як тыя паны, што пасля змовы Глінскага ішлі на плаху разам з сем'ямі, каб не засталося і роду.
…Франс азірнуўся на сястру і спалохаўся.
— Што з табою?
Ён абвёў вачыма натоўп, і яму здалося, што недзе за паходнямі мільгануў твар Алеся Загорскага. А можа, здалося?
І раптам ён са здзіўленнем падумаў, што побач з нянавісцю ў ім увесь час жыло нейкае цёплае пачуццё да Алеся. Адкуль?
…Алесь, сустрэўшыся на імгненне з вачыма Франса, уздыхнуў і апусціў вочы. Трэба было ісці. У адрозненне ад Франса ён зараз адчуваў только пагарду.
Ён папраставаў ад святла проста ў цемру алеі.
Адмовіць у прымірэнні. Няхай, калі не верыць. З гэтым можна прымірыцца. Хоць і цяжка, але можна. Не кахае — няхай. Няхай нават тое, што ўся сям'я пакрыўдзіла і крыўдзіць далей. Але адмовіць вялікай ноччу ў пацалунку?! Такое рабілі толькі, калі між людзьмі ляжала кроў сваяка, блізкага сваяка, або самага лепшага друга. Такое рабілі толькі даносчыку на сваіх або бацьказабойцу.
Адмовіць у пацалунку ў вялікую ноч — такога не бывала. І ён вырашыў маўчаць. Яна, вядома, была ў бяспецы. І менавіта таму плаціць давялося б двум: Раўбічу і Франсу.
Канечне, ім. Бо Загоршчына амаль нічым не рызыкуе. На ўсё сухадольнае наваколле ён, Алесь, найлепшы стралок сярод маладых.
Нават калі б няўдача. Дакончыў бы пан Юры, таксама лепшы.
Вядома, помста. Але нашто? Нашто, калі ўсе яны — рабы кодэкса гонару. Дурасць. І ён таксама дужа разумны, ледзь не зрабіў так, як нейкі там дурны дзедзіц.
…Яго дагналі суровыя Мсціслаў і Кандрат. Пайшлі побач.
Кандрат радаваўся, што ён адзін стаяў тварам да Міхаліны і Алеся, што Галінка і Андрэй не бачылі нічога. Мсціслаў радаваўся, што бачыў усю брыдкую і незразумелую сцэну адзін ён. І кожны з іх імкнуўся трымаць сябе натуральна.
Алесь скоса зірнуў на бесклапотныя абліччы сяброў.
— Ану іх, абрыдла, — сказаў Кандрат.
— Папоўская дзікасць, — азваўся Мсціслаў. — Толькі і добрага, што паскі. Давайце, хлопцы, паспрабуем напіцца.
— Чаму
Здаецца, не бачылі. І гэта добра.
Ён ішоў і бачыў людзей. Мужыка, што стаяў як перад плахай, дзяўчыну ў сіняй з золатам хустцы, бабу ў намітцы, якая па дурасці і цямноце падпявае пеўчым замест "І сушчым ва грабех жывот дараваў" — "і сухі верабей заплот паламаў", — усё гэтае мора, якое звалася яго народам.
…Сябры селі на коней. Мсціслаў кінуў Кандрату павады заводнага каня.
Кандрат узвіўся ў сядло апошні, і, калі паглядзеў на занадта простую постаць дзядзькавага брата, рукі ў яго самі сціснуліся на павадах: "Д-добра".
З месца ўзялі ўгалоп. Проста ў ноч, пад зоры…
…Яны не бачылі сумятні, якая раптам пачалася сярод натоўпу, калі людзі сталі заходзіць у царкву.
Міхаліна Раўбіч упала непрытомная.
Палала смала. І проста пад высокія зоры ўзляталі галасы. Пяялі канон Дамаскіна "Уваскрэсення дзень".
…Коні ляцелі ў ноч.
У гэту ноч сябры вельмі моцна выпілі ў самай захудалай, самай беднай прыдарожнай карчме… А раніцай пан Яраш, давёўшы, урэшце, дачку да памяці распытаўшы яе, якая была прычына млосці, пахаладзеў ад думкі, што на родзе цяпер можна ставіць крыж.
— Ты разумееш, што ты нарабіла? Нават ворагу… Гэта толькі абрад, дзяўчо ты!
Яна не сказала больш ніводнага слова. Два дні Раўбічы чакалі. Пасыльны з Загоршчыны так і не з'явіўся. Выкліку на дуэль не было.
І тады пан Яраш і Франс расцанілі гэта як "помсту пагардай" з боку Загорскіх і тое, што Алесь сапраўды быў вінаваты. Правіна не напалохала іх. Помста пагардай — вельмі. Ім трэба было маўчаць аб гэтым. Толькі ім двом, якія ведалі.
Прымірэнне было ўжо немагчымае. На землях, якія ляжалі побач, на водах, якія плылі побач, сядзелі цяпер смяротныя, непрымірымыя ворагі.
На радаўніцу ўсе ў наваколлі даведаліся, што Міхаліна Раўбіч заручылася з графам Іллёй Хаданскім.
V
Нiхто не ведаў, што, вырашыўшы да канца зняважыць сябе, Мiхалiна назнарок дазваляе сабе не вельмi — а лепей сказаць — зусiм невысакародныя выхадкi, знаходзячы нават у гэтым нейкую помслiвую асалоду. Таму бадай што ўсе здзiўлялiся з яе дзiўных учынкаў, якiх нельга было нi зразумець, нi растлумачыць.
Яна напрыклад, запрасiла Мсцiслава на заручыны:
— Будзеце трымаць корд жаніха, — ласкава схіліла галаву. — Або мой шлейф. І ў тым і ў другім выпадку — сябра дому… Назаўсёды… І потым, я ведаю, што лепшага сведкі такой важнай для мяне падзеі не будзе. Ён паўсюль будзе расказваць пра яе праўдзіва… поўна… цікава.
Мсцiслаў глядзеў на прыўзняты ражок прыгожых вуснаў, на нявiнныя вочы, на ўвесь воблiк гэтай дзяўчыны, i яму рабiлася страшна, што ён мог быць закаханы ў такую.
Ён, аднак, не даў зразумець сваіх пачуццяў. Схіліўся залацістай галавою і ветліва сказаў: