Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве
Шрифт:
— Я ў такіх справах вам не сябра, Міхаліна Яраслаўна.
Назваў па бацьку, чаго Прыдняпроўе бадай не ведала. І ў голасе было такое прыхаванае глыбокае асуджэнне, што Майка апусціла вейкі. А таксама быў закаханы…
— Прыемна хаця, што ў вас засталіся сякія-такія рэшткі сораму за зробленае, — сказаў Мсціслаў. — Мяркую, яны вам яшчэ спатрэбяцца. Як і рэшткі пакут сумлення.
Яна ўскінула бровы. Спалохана.
— Хаця ад душы спадзяюся, што справа не зойдзе так далёка. Няма з-за чаго.
Пасля гэтай размовы Міхаліна раптам, упершыню за ўсе тыдні, падумала
І толькі тут яна ўпершыню падумала, як жыць яму.
Алесь жыў. Іншым здавалася, нават спакойна. Ва ўсякім разе, замест прадчування страшнага прыйшоў спакой.
Спакойна распараджаўся ў дзедавых збожжавых магазiнах, рыхтаваў коней на буславiцкi "бяссенны" кiрмаш [13] . Даводзiлася шмат выбракоўваць, бо аконамы намагалiся сапхнуць розную здыхляцiну.
13
"Бяссеннымі" зваліся кірмашы канца красавіка — пачатку мая. Туды ішлі тыя, у каго конь здох узімку, або тыя, у каго не было насення.
Унук працаваў да знясiлення, i пан Данiла радаваўся: менш дрэнных думак палезе ў галаву, i калi ўжо будзе тужыць, то ад сапраўднай тугi. I ўсё ж спакой Алеся палохаў яго.
Прыязджаў чырвоны ад ранняга загару, такі брудны, што ў каменнай ванне тройчы даводзілася мяняць ваду, еў што трапіцца і потым увесь вечар сядзеў ля агню, перакідваючыся з дзедам нязначнымі сказамі.
Еўфрасiння Глебавiчна бачыла крывую ўсмешку, якая з'яўлялася на ягоных вуснах, калi глядзеў на жанчын. Больш маўчала, але крадком вызвалiла ад усякай работы двух хлопцаў, каб начамi дзяжурылi ля Алесевай спальнi: "А раптам нешта зробiць з сабою, галубчык".
Уставаў ён у тры гадзіны ночы, сядаў у ледзяную ванну, еў з людзьмі густа пасоленую бульбу з кіслым малаком і, не чакаючы кашы з баранінай, выязджаў на Касюньцы з двара.
Вежу падабаўся шчэпiсты, гаспадарскi i ўсё ж ва ўсiм добры ўнукаў розум. А каб i не падабаўся, ён згадзiўся б з усiм, што б той нi прапанаваў, з усякiм, нават самым бязглуздым учынкам, з усякай, нават самай недарэчнай прапановай.
Усё б раздаў, абы стаў ён здаровы i спакойны.
Пан Даніла здзіўляўся з самога сябе. Трыццаць восем год жыў у самоце, нічога не патрабуючы ад жыцця. Так, паблажлівы ад разумення людзей і велічы стары цынік і іраніст. Валтузяцца недзе наводдаль мурашкі — хай сабе валтузяцца. Мурашнік робяць, гліцу цягаюць — вельмі цікава.
I раптам з'явiўся камячок плоцi, уладна ўзяў, запаланiў, прымусiў любiць нявестку, цiкавiцца сынам, сустракацца з гэтымi самымi мурашкамi, лезцi ў шумлiвае, утомнае жыццё, пакутаваць i радавацца.
"Хто ён? Што мне ў ім, калі мне вось-вось ляж ды здохні, а за чорнай рысай — яма?
Але вось вырас, стаў гожы і моцны, і няўдала пакахаў. І так баліць за яго сэрца, як ніколі не балела за сябе.
Ды гэтага мала. Ну вырас, ну, вядома, зусім іншы, чым людзі майго пакалення.
Мала яму, што я па прыроджанай ляноце гавару па-мужыцку. Не, падавай яму самасвядомасць таго, хто я такі і хто ён такі, якая прычына агульнай абыякавасці, і чаму нам у Крыме морду набілі, і чаму таго хахла, што вершы пісаў, загналі туды, дзе бабы бялізну на вясёлку сушыцца вешаюць.
Ну што мне было б раней у тым хахле? Пашкадаваў бы трохi — i ўсё. Не, вучыць. Маўляў, свой чалавек, без кампрамiсаў".
Цяпер Вежа дрыжаў за ўнука. Здаецца, гаспадарыць, гойсае, сварыцца, а вочы пустыя.
— Ды ў чым справа, пане?
— Ён што вам падсунуў? І дзе вашы вочы былі? Яны тоўстыя, але ж гэта сяменнікі, пераспелыя. Яны як вата. Набрыняе вадой, падгніе. Ён каго падмануць надумаў? Якія бярвенні патрэбны, ану?
Аконам муляецца. Мужыкі з прыхаванымі ўсмешачкамі назіраюць за галавамыйкай.
— З зімы…
— Што з зімы?
— З вясны, то бок…
— Што?
— Перацягваюць жывое дрэва тростам туга, каб за лета яно… мацнейшае…
— Чаму?
— Смалой набрыняе… А ўзімку секчы.
— Вось. Смалой набрыняе. Жоўтае, аж звініць. Не гніе… Вось якія бярвенні падай. А ў Мухі спытай, колькі ён на гэтых сяменніках куртажу ў кішэнь паклаў? Не спытаеш — сам спытаю.
Голас як нежывы. Аконаму ад гэтага нават страшней. А Вежы страшней за аконама.
I ўсё ж Вежа нiкому не выдаў бы сваёй боязнi i сваiх думак. Глебавiчна паспрабавала была папiкнуць "за чэрствасць" — абарваў.
Не ведаў аб тым i сам Алесь, не ведалi сын з нявесткай, не ведалi суседзi. Вежа баранiў сваю таямнiцу, маўчаў аб ёй, як маўчаць аб ганебнай хваробе.
Калi хто-небудзь добразычлiвы пытаў, як з унукам, пан Данiла адказваў са звычанай iранiчнай усмешкай, ад якой некаторых аж вадун вадзiў:
— Думаў ажаніцца, ды агойтаўся.
Часам і пры ўнуку.
Толькi аднойчы яны пасварылiся.
Быў май. Дрэвы апрануліся ўжо ў маладую клейкую лістоту, і стогадовы каштан ля тэрасы выкінуў да неба тысячы белых конусаў-свечак. Нібыта кадзіў і дзякаваў небу за цёплыя дні. Ночы былі яшчэ, аднак, халаднаватыя, а вада ў Вежавых ставах зусім ледзяная. Ставы амаль не зарасталі: моцныя крыніцы білі з дна.
Дзед і ўнук сядзелі на тэрасе. З нетраў веяла бальзамічным водарам маладой лістоты, вільгаццю ад ставоў і з Дняпра, чыстатой прыбранай, затравелай ужо зямлі.
Салаўі барабанілі, звінелі і цмокалі так, што здавалася, на зямлі існуюць толькі яны.
— Ягайла, — раптам сказаў дзед.
Унук страпянуўся.
— Што Ягайла?
— Ягайла любіў слухаць салаўёў. Ажаніўся ён з Ядвігаю, прадаў Беларусь з Літвою, права першарод-ства — за бабу. Тыя, пры жончыным двары, былі шмат танчэйшыя, цывілізаваныя. Пасмейваліся з яго цішком: варвар, мядзведзяў яму душыць, на кані гойсаць ды мядзведжую шынку рукамі есці. А гэты варвар, што каня спыняў на поўным скаку, пойдзе ў сад ды саловак слухае, а ў самога слёзы на вачах… То хто, я пытаюся, тут варвар?