Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве
Шрифт:
Агульнае асуджэнне было бязмернае, і таму нават самы подлы, самы разгневаны не рызыкаваў ісці на данос. Толькі гэтым і можна было растлумачыць, што за дзесяць год, што былі перад паўстаннем, з многіх тысяч удзельнікаў змовы не быў арыштаваны ніхто.
У размовах пасля прыёму шмат хто не хаваў свайго раздражнення на маладога Загорскага. Былі спрэчкі. Была і лаянка.
Сярод найбольш правых цвёрда ўгняздзілася думка:
— А Загорскага сынок… Чулі? Якабі-інец.
"Якабінец" тым часам менш за ўсё думаў аб сваёй прамове. Адразу пасля
— Давайце!
Браты пачалi ляпаць яго па плячах, раўцi мядзведжымi галасамi, што смелы быў, як леў, што так i трэба.
Захуталі ў футры, пацягнулі раба божага да вялізных санак, што былі падобныя на іканастас: па металічных частках траўленыя "пад мароз", па драўляных размаляваныя крылатымі галоўкамі амураў.
— Васпана напаіць трэба, ракатаў пышнавусы круглы Іван. — Нашай кмяноўкі, нашага крупнічку… А палыновая!
— Я не п'ю… Амаль не п'ю.
— Амаль — гэта вобмаль, — павучаў худы, згорблены нейкай невядомай сілай Тодар.
…Коні дамчалі да маёнтка хутка. І коні былі сытыя, аўсяныя, і маёнтак, відаць, заможны. Велізарны, з дубовых бярвенняў дом, укрыты шчапяным дахам. А за ім, адразу за садам, ледзь не на палову вярсты, гаспадарчыя пабудовы, сцірты збожжа, млын над рачулкай, вятрак, кастры бярвенняў пад павеццю.
— Сохнуць, — сказаў Тодар. — Некаторыя па шэсць-восем год. Хоць ты скрыпкі рабі… Канкурэнцыя толькі псуе справу, княжыч.
— Кінь, грукатаў Іван. Няма чаго гнявіць бога.
Сані спыніліся. Лёкай Пятро расхутаў паноў, павесіў футры ля ляжанкі ў вялікай пярэдняй, адчыніў дзверы ў гасцёўню.
Падлога заслана саламянымі тонкімі цыноўкамі, нацёртымі воскам. Мэбля ля сцен падобная на зборню мядзведзяў.
Наступны пакой сталовая. Акрамя звычайных шыбаў, устаўлены яшчэ і другія, з рознакаляровага шкла. Напаўзмрок. І толькі праз адно акно нечакана радасна і чыста глядзіць снежны дзень.
Селі за стол.
— Паспрабуй, княжа, калганнай ды часнычком закусі. Вось ён, раб божы, марынаваны. Паху ніякага, а смак утрая лепшы. А як наконт яшчэ торну, цярновачкі… Ты яе грыбкамі, подлую, грыбкамі… Рыжычкамі… Бач якія, з капеечку кожны. І не больш…
Алесю цікава было слухаць і думаць аб тым, нашто ўсё ж яго запрасілі.
Урэшце ўсе наеліся.
— Я мяркую, зараз будзе галоўная размова, — сказаў Алесь.
І ўбачыў насцярожаны позірк чатырох шэрых вачэй. У іх не было дабрадушнасці. І наогул у сваіх дыхтоўных, на сто год, сурдутах шэрага колеру браты нагадвалі натапыраных шэрых чапель, што на водмелі пільна сочаць за маляўкай.
— Я мяркую, — сказаў Алесь, — вам трэба параіцца са мною аб нечым. Папярэджваю: размова начыстую. Толькі тады я перадам усё
Жорсткі прыкус Іванавага рота змяніўся ўсмешкай: на адным краёчку вуснаў.
— Добра, — сказаў тоўсты Іван і закругленым рухам разліў па чарках крупнік. — Карты на стол.
Тодар кіславата ўсміхнуўся і дастаў з пузатага бюро аркуш паперы.
— У нас ёсць пляменніца, — густа сказаў Іван. — Сірата. Круглая. Мы апекуны. У гэтым годзе яна дасягнула паўналецця.
Алесь убачыў разгорнуты ліст натарыяльна засведчанай копіі запавету, прачытаў прозвішча паўналетняй: "Сабіна, дачка Антона з роду Марычаў, дваранка, васемнаццаці год". Убачыў суму: нешта каля ста тысяч без працэнтаў.
— Ясна, — сказаў ён. — Што залежыць ад мяне?
— Мы хочам арандаваць у пана Юрыя тую вялікую пустку, каля нас. Грошы гатоўкаю, хай не турбуецца, грэх крыўдзіць бедную сірату.
— Але?…
— Але і нам ужо досыць абрыдла апекавацца. Ёй час гаспадарыць самой. Мы купілі тыя кліны, што ля пусткі. У Браніборскага. Улічыце, за свае грошы.
— Ведаю, — сказаў Алесь. — Зямля благая. Танная.
Браты пераглянуліся. Арэшак быў больш цвёрды, чым спадзяваліся.
— Мяркую, пустка патрэбна вам пад нейкую забудову.
— Бровар, — сказаў кіслы Тодар.
— І зямля вам патрэбна як гарантыйны фонд! Пад жыты і бульбу. Пакуль бровар не прыдбае сталых, заўсёдных пастаўшчыкоў сыравіны?
— Але, — трохі збянтэжана сказаў Тодар.
Алесь думаў. Браты з некаторай ніякавасцю глядзелі на яго.
— Зямля тая пустуе, — сказаў урэшце юнак. — Я думаю, што прывязу бацьку выгадную здзелку. Аб суме арэнды і тэрміне яе зложыце пагадненне з панам Юрыем. Браты ўздыхнулі з плёгкаю.
Але радавацца было ранавата. Алесь раптам сказаў:
— Як будучы гаспадар, я са свайго боку даб'юся ў бацькі, каб ва ўмову ўнеслі толькі адзін пункт.
— Які? — спытаў насцярожаны Тодар.
— Скажам, уся пустка ў арэнду на дзесяць год.
— Досыць, — сказаў Іван.
— Але дзве дзесяціны, ля самых кліноў Браніборскага, ідуць у арэнду без тэрміну і за самую мізэрную плату. Затое на гэтай плошчы размяшчаюцца ўсе сховішчы сыравіны для бровара.
Браты паглядзелі адзін на аднаго: а ці няма пасткі.
— А нашто такое? — спытаў Іван. — Гэта што, каб кожны момант скасаваць арэнду?
— Не, — сказаў Алесь. — Арэнда скасоўваецца толькі ў адным, загадзя абмеркаваным пункце… прабачце, пры парушэнні яго.
— Якая ўмова? — змрочна спытаў Іван.
— Прадукцыя бровара не ідзе на патрэбу наваколля.
— Ды мы ж і думалі… — прабасіў Іван.
Але Тодар перапыніў яго:
— Чакай, Іване. Чаму?
Па Алесевым твары ні аб чым нельга было здагадацца.
— Па-першае, таму, што спірытусавы гандаль, скажам з Рыгай, значна больш выгадны для вас, — сказаў ён. Адразу ёсць магчымасць паставіць справу на шырокую нагу… Вы забяспечыце вашу сваячку значна лепей.