Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі
Шрифт:
Героі, народжаныя Беларусьсю, далі чалавецтву касьмічныя караблі, як Казімір Семяновіч, Сямён Косбэрг, Барыс Кіт; кібэрнэтыку, як Аляксандар Маліноўскі й Нойбэрт Вінэр; рэактыўныя самалёты, як Павал Сухі; бяздротавую сувязь, як Якуб Наркевіч-Ёдка; сучасную мэдыя-індустрыю, як кiраўнiк Радыёкарпарацыі ЗША і спонсар каляровай тэлевізіі Давід Сарноў; імгненны затвор фотаапарату, як Сяргей Юркоўскі, геліябіялёгію й знакамітую Люстру Чыжэўскага, як Аляксандар Чыжэўскі; адрадзілі іўрыт, як Егуда Бэн-Эліезэр і вынайшлі эспэранта, як Людвік Замэнгаф.
Беларусь – радзіма геніяў мастацтва, якія глядзелі
Менавіта ўраджэнцы Беларусі зь іх місіянерскім запалам адкрывалі сьвету Цэнтральную Азію, як Пржэвальскі й Грум-Гржымайла, Японію, як Язэп Гашкевіч, Арктыку, як Отта Шмідт, Анды, як Ігнат Дамейка, Сібір і Далёкі Усход, як Тамаш Зан і Ян Чэрскі; усю плянэту, як нязьменны вядучы “Клюба кінападарожнікаў” Юры Сянкевіч; ды нават космас, як Пятро Клімук, Уладзімір Кавалёнак і першая жанчына-касманаўт Валяньціна Церашкова.
Менавіта зь Беларусі паходзілі францускі паэт Гіём Апалінэр і польскі бэлетрыст Франьцішак Багамолец, амэрыканскія акторы Кірк і Майкл Дугласы, супэрзорка НХЛ Уэйн Грэцкі й першая ў сьвеце жанчына-прафэсар Соф’я Кавалеўская.
Ты не падлiчваў, колькi ўраджэнцаў Беларусі атрымалі нобэлеўскія прэміі?
Генрык Сянкевіч, літаратура – Польшча, 1905 г.
1. Уладзіслаў Рэймант, літаратура – Польшча, 1924 г.
2. Лявон Кантаровіч, эканомiка – СССР, 1975 г.
3. Ільля Прыгожын, хімія – Бэльгія, 1977 г.
4. Менахем Бегін, прэмія міру – Ізраіль, 1978 г.
5. Чэслаў Мілаш, літаратура – Польшча-ЗША, 1980 г.
6. Аарон РабінР Клуг, хімія – ЗША, 1982 г.
7. Іцках Рабін, прэмія міру – Ізраіль, 1994 г.
8. Шымон Перас, прэмія міру – Ізраіль, 1994 г.
9. Жарэс Алфёраў, фізыка – Расея, 2000 г.
Вось яно, агромністае радовішча асобаў. Раскопваеш іхняе паходжаньне, і бачыш, наколькі яны беларусы!
Гэтая невынішчальная беларускасьць скразіць у сьпевах Уладзіміра Высоцкага й аповедах Эдварда Радзінскага, у вершах Уладзіслава Сыракомлі, у вакале Міхала Забэйды-Суміцкага, у культавай “Матрыцы” братоў Вачоўскіх, у вачох знакамітага акуліста Сьвятаслава Фёдарава, у геніяльных тыпажах Інакенція Смактуноўскага, у бліскучай сатыры Віктара Шэндэровіча, у антыўтопіях Уладзіміра Вайновіча, балядах Андрэя Макарэвіча й канцэртах Мсьціслава Растраповіча...
Менавіта Беларусь разгарнула на поўную сілу таленты францускага пісьменьніка Рамэна Гары й расейскага музыкі Ўладзімера Мулявіна, паэткі з роду Лермантавых Натальлі Арсеньневай, і найуплывовейшага езуіта ХІХ стагодзьдзя Габрыэля Грубэра, прарока каталіцтва й ідэоляга вуніі, Пятра Скаргі й яго візаві, вялікага праваслаўнага мітрапаліта ХVII стагодзьдзя Пятра Магілы...
Сёньня мы сабралі лепшых зь іх разам. Упершыню. Для цябе. Ты чуў пра іх, ты іх ведаеш. Але табе абавязкова трэба пазнаёміцца зь імі асабіста.
Калі цябе цікавіць нацыянальная ідэя ўласнай пэрсонай – адчыняй старонку.
Цябе чакае сама Беларусь у чалавечым абліччы.
VII. БЕЛАРУСКАЯ ДУХОВАСЬЦЬ
“Духовасьць” – завяршальны разьдзел гэтае кнігі.
Духовасьць – найвышэйшае паняцьце нацыянальнае ідэі, што перасягае межы часу й прасторы.
Духовасьць – самая важная сфэра беларускае сьвядомасьці: менавіта ў духу заключаецца сутнасьць фэномэну Беларусі.
Бо “Бог ёсьць Дух, і тыя, што пакланяюцца Яму, павінны пакланяцца ў духу і праўдзе” (Яна 4:24).
Беларусь для чалавечае гісторыі апошняга тысячагодзьдзя ёсьць месцам таемным, нават містычным. Як і да чалавека Божае адкрыцьцё прыходзіць нечакана, сярод абставінаў звыклых, дробязных і на першы пагляд непрыкметных, як малітва творыцца ў тайне, як веяньне Сьвятога Духу нараджаецца зь лёгкім, ледзь чутным пакаянным уздыхам – так і лёсы сусьвету рахуюцца ў гэтым ціхім, схаваным сярод лясоў і балотаў, укрыжаваным паміж Захадам і Ўсходам куточку плянэты. Глыбокім куточку – самым сэрцы Вялікай Эўропы.
Глухім і маленькім, як Палестына на ўскраіне Рымскай імпэрыі.
Бо “Дух дыхае, дзе хоча, і голас ягоны чуеш, а ня ведаеш, адкуль прыходзіць і куды сыходзіць: так бывае з кожным, народжаным ад Духа” (Яна 3:8)
Па меры таго, як набліжаесься да сэнсу Божае прысутнасьці ў Беларусі, як прыглядаесься да знакаў і сымбаляў, расстаўленых на гэтым скрыжаваньні, як спасьцігаеш значэньне невымоўнага цуду Гасподняга, дадзенага нам, 10 мільёнам беларусаў – цябе ахінае сьвятарнае, багавейнае пачуцьцё. “Здымі абутак твой з ног тваіх, бо месца, на якім ты стаіш, ёсьць зямля сьвятая!” (Выхад 3:5)
Бо духовая Беларусь для цэнтару Эўропы – відавочная геапалітычная неабходнасьць. Гэтак неабходнае сэрца ў грудзях. Гэтак натуральная душа ў целе.
Беларусь існуе як духовая рэальнасьць. Што гэта значыць?
Гэта значыць, што нават пры адсутнасьці ўласнай дзяржавы, адзінай царквы й масавай нацыянальнай сьвядомасьці Беларусь на працягу цэлых 1000 гадоў гісторыі была вобласьцю магутнага дзеяньня Сьвятога Духа.
Гэта значыць, што і на піку славы ў эпоху Вітаўта, калі Беларусь магла зьяднаць вакол сябе ўсю Усходнюю Эўропу, і ў кульмінацыйны момант 1563 г., калі агромністая дзяржава надтрэснула пад ціскам унутраных супярэчнасьцяў, і ў адчайных сутаргах паўстаньняў ХІХ ст., і ў апошнім беларускім адраджэньні, што ня здолела дасягнуць поўнай нацыянальнай перамогі, і ва ўсіх астатніх без выключэньня крытычных выпадках гісторыі беларусам проста не хапіла духу – у літаральным сэнсе слова.
Гэта значыць, што галоўныя беларускія нацыянальныя каштоўнасьці належаць не да абшару матар’яльнае культуры, эканомікі або цывілізацыі ўвогуле – а да сфэры веры й любові, свабоды й праўды.
Бо напісана: “Бачнае – часовае, а нябачнае – вечнае”. (ІІ Да Карыньцянаў 4:18)
У сэрцы хрысьціянскай Эўропы менавіта Беларусь фармулявала й фармулюе кардынальныя духовыя прынцыпы:
— Прынцып любові: хто яшчэ так моцна любіць блізкага свайго й ворага свайго, як ласкавая, талерантная й самаадданая Беларусь! Бо “Няма любові большае, як калі хто пакладзе душу сваю за сябраў сваіх”. (Яна 15:13).