Nga historia e popullit grek

Greket: formimi i nje populli, shpernguljet

Greket (veteemri – Helenet) – njerezit qe perbejne popullsine kryesore te Greqise, Qipro. Emri greke iu dha ne kohet e lashta nga romaket sipas emrit te nje prej fiseve te vogla te kolonisteve helene ne Italine jugore. Populli helen filloi te merrte forme rreth shekullit te 12-te. para Krishtit e. si rezultat i perzierjes se banoreve me te lashte te Greqise, pellazgeve, me te ardhur nga Azia e Vogel (tirsene, kariane etj.), te cilet, nga ana tjeter, vinin nga stepat e Uraleve Jugore (ku ishte indoja me e lashte.
– U formua bashkesia evropiane), dhe fise nga veriperendimi i Gadishullit Ballkanik, te cilet atehere perbeheshin kryesisht nga kater fise: akejte, jonianet, eolet, dorianet dhe disa te tjere me te vegjel.

Greket ishin percuesit e nje qyteterimi te larte, ata paten nje ndikim te madh kulturor te popujt fqinje, nxiten zhvillimin e prodhimit te tyre material dhe kontribuan ne dekompozimin e sistemit primitiv komunal. Shoqeria klasore lind kryesisht aty ku u zhvillua ujitja e lashte artificiale, ne zona te lidhura ngushte me qyteterimet e lashta bujqesore. Kalimi i njerezve ne nje formacion te ri shoqeror u shoqerua me nje sere arsyesh, kryesisht me zhvillimin e formave progresive te ekonomise dhe teknologjise. Ky aspekt i veprimtarise njerezore ne epoken e shoqerise klasore pasqyrohet ne materialet arkeologjike – perhapja e qeramikes dhe mjeteve bujqesore prej hekuri. Pervec kesaj, materiali arkeologjik jep nje pamje te gjalle te jetes se klasave. Me ardhjen e shoqerise klasore shoqerohen shfaqja e qyteteve, ndertimi i strukturave te medha arkitekturore, perhapja e shkrimit, akumulimi i papare i luksit dhe shfaqja e parave.

Informacioni me i rendesishem per aspekte te ndryshme te historise se formimit te popullit te lashte grek permbahet ne traditen e lashte letrare – veprat e shkrimtareve antike qe kane ardhur deri ne kohen tone ne nje forme pak a shume te plote, burime dokumentare: dekrete, ligje, kontrata, dedikime etj.; monumente materiale: mbetje ndertesash, vegla pune, arme, sende shtepiake; Te dhenat e Greqise se lashte. Zbulimet arkeologjike kane dhene shume informacione te reja ne studimin e historise se Gjeorgjise. Ne 1871, G. Schliemann, i cili ndermori germimet ne kodren Hisarlyk ne Azine e Vogel, zbuloi mbetjet e Trojes se lashte dhe nje sere vendbanimesh qe ekzistonin para saj. Gjate germimeve te Mikenes dhe Tiryns, Schliemann gjeti nje sasi te madhe materiali qe ben te mundur te flitet per nje kulture te vecante mikene. Ne vitin 1900, arkeologu anglez Arthur Evans gjeti mbetjet e nje pallati ne vendin e Knossos antik, i cili beri te mundur qe te flitej per kulturen Kretane, e cila doli te ishte me e vjeter se ajo mikene.

Nga veprat letrare, jane vecanerisht te vlefshme veprat e historianeve greke. Historiografia e lashte i ka rrenjet ne epiken e lashte, e perfaqesuar nga poema te tilla te famshme si Iliada dhe Odisea. Ky informacion per jeten e fshataresise beotiane gjate formimit te shoqerise skllavopronare gjendet ne poezite e poetit beotian Hesiod – "Punet dhe ditet", "Teogonia".

Idete shkencore per periudhen Kretano-Mikene bazohen kryesisht ne te dhena arkeologjike. Germimet kane treguar se fillimi i epokes se neolitit ne Krete daton ne mijevjecarin 6-5 para Krishtit. e. Ne fillim dhe gjysmen e pare te mijevjecarit te III para Krishtit. e. ne Krete ka nje kalim nga guri ne baker, dhe me pas ne bronz. Nga fillimi i mijevjecarit te II para Krishtit. e. perfshijne strukturat me te lashta te te ashtuquajturave "pallate" ne Knossos, te cilat ishin nje kompleks kompleks dhomash ballore, punishtesh, deposh etj., te rindertuara disa here me pas. Per me teper, mbetjet e qyteteve te Kretes (ne Turqine moderne) dhe vendbanimeve i perkasin periudhave te mevonshme. Ne shekujt e mevonshem, kultura materiale e Kretes, sic deshmohet nga gjetjet e shumta te produkteve shume artistike, afreske te pastruara ne "pallate", enet, veglat e punes, etj., vazhdoi te zhvillohej. Kulmi i saj bie ne cerekun e dyte te mijevjecarit te II para Krishtit. e. Ne Gadishullin Ballkanik, duke filluar nga shekujt e pare te mijevjecarit II p.e.s. e., nen ndikimin e forte te Kretes, ne Peloponez (Mikena, Tirins, etj.) dhe ne Greqine Qendrore formohet e ashtuquajtura kultura mikene, e cila e arrin zhvillimin e saj me te madh ne kohen kur kultura ne Krete tashme po hyn. nje periudhe renieje. Bartesit e kesaj kulture, me sa duket, ishin paraardhesit e fiseve greke. Kultura e Kretes ushtron nje ndikim te caktuar edhe ne bregdetin e Azise se Vogel, ku zhvillohet e ashtuquajtura kultura trojane, me qender qytetin e Trojes. E perhapur ne te gjithe pellgun e Egjeut, kultura e Kretes fiton tipare te reja qe i dallojne monumentet e saj nga monumentet qe gjenden ne vete Krete. Kjo jep arsye per ta quajtur jo me vetem kulturen e Kretes, por kulturen Kretano-Mikene. Gjetje te vecanta te gjerave te llojeve Kretano-Mikene u gjeten ne territorin e Egjiptit, Sirise, Palestines, ne ishullin e Qipros, brigjet e Sicilise dhe Italise Jugore, Frances Jugore dhe ne brigjet e Detit te Zi. Me nje shkalle te tille te shperndarjes territoriale, kultura Kretano-Mikene, megjithate, doli te mbulohej vetem nga rrethe te kufizuara te popullsise. Qendrat e kesaj kulture bashkejetojne me forma shume me primitive te jetes materiale te pjeses me te madhe te popullsise se ketyre trevave. Krahasimi i monumenteve te Kretes me monumentet e Egjiptit dhe te vendeve te Mesopotamise sugjeron se ne mijevjecarin II p.e.s. e. Ne Krete ekzistonte nje shoqeri e sklleverve te klases. Perafersisht nga shekujt 14-13. para Krishtit e. zhvillimi i metejshem i kultures kreto-mikenase ndalet. Shperthimi i Santorin (Thira) rreth vitit 1380 coi ne faktin se kultura Kreto-Mikene ra ne kalbje, kjo ngjarje minoi besimin ne "zotat e fuqishem" ne mesin e popullsise vendase dhe shkaterroi kryesisht ekonomine e Greqise antike, Kretes, Egjiptit. . Krejt ne fund te 2-te dhe fillimit te mijevjecarit I p.e.s. e. ne fushen e kultures materiale vihet re nje lloj regresioni. Kjo per shkak te levizjeve te medha fisnore qe u shfaqen ne Ballkan.

Poezite e Homerit, krijimi i te cilave daton ne shekujt VIII-VII. para Krishtit e., jane burimi kryesor i informacionit per shoqerine greke gjate periudhes se dekompozimit te sistemit primitiv komunal dhe shfaqjes se marredhenieve skllever. Poezite perbeheshin nga kenge, secila prej te cilave mund te interpretohej vecmas, si nje histori e pavarur per nje ngjarje te vecante ne jeten e heronjve te saj. Dikush mund te imagjinoje se kengetarit-narrator (qe greket e lashte e quanin nje aed, dhe me vone nje rapsod) ne gosti i kerkohej te kendonte disa pjese (kenge) nga poezi te gjata dhe plot ngjarje. Nese gostite donin te degjonin per veprat heroike nen muret e Trojes se lashte, kengetari Lot, tingujt e citares kendonin per luften e Trojes qe shpertheu midis akenjve (greke) "te bakerruar" qe lundruan nga Greqia. ne "anijet me ane te zeza" deri ne brigjet e Azise se Vogel, ku kishte nje Troje te bukur "me mure te forta" (Ilion) dhe mbrojtes te qytetit te tyre te lindjes, luftetare te guximshem trojane.

Shoqeria greke e kesaj kohe, ne formen qe pasqyrohet ne poezi, vazhdon te ruaje strukturen fisnore. Klanet, fratrite, si shoqata te disa klaneve dhe fiset (fiset) ende e ruajten plotesisht rendesine e tyre si ndarjet kryesore shoqerore. Shoqeria homerike nuk njihte pronesine private te tokes, nuk njihte nje sistem te zhvilluar te ndarjes se punes dhe shkembimit te zhvilluar, zakoni i gjakmarrjes ende nuk ishte eliminuar ne te dhe elemente te tjere te qenesishem ne sistemin e perbashket fisnor indo-evropian vazhduan. te ekzistosh. Ne te njejten kohe, ne periudhen homerike, hekuri gradualisht behet metali kryesor (vjen e ashtuquajtura "Epoka e Hekurit", me origjine nga metalurget e lashte te Uraleve Jugore), e cila shprehte avantazhin e madh te shoqerise homerike ne krahasim me Kreto-Mikene. Jeta ekonomike bazohej ne nje bujqesi dhe blegtori relativisht tashme shume te zhvilluar. Ne pergjithesi, ekonomia e periudhes homerike ishte natyrshem e mbyllur. Ne poezi (kryesisht ne Odise) tregtaret permendeshin ne disa raste, por, si rregull, ata nuk ishin greke, por fenikas. Kishte edhe zejtare-profesioniste. Edhe pse kultura materiale e kesaj periudhe ishte ne nje nivel me te ulet ne krahasim me ate kreto-mikenase, ajo trashegoi nga ajo e meparshme arritje teknike si rrota e pocarit, teknika e pikturimit te vazove etj., te cilat kontribuan ne zhvillimin e metejshem te zanatit. U zhvillua biznesi i ndertimit, teknika e qeramikes dhe biznesi detar. Mbi kete baze ekonomike, ne menyre te pashmangshme ndodhi zberthimi i sistemit te lashte fisnor. Aristokracia fisnore ishte e izoluar. Luftetaret-aristokrate, ndryshe nga luftetaret e zakonshem, luftuan mbi qerre, te cilat shfaqen per here te pare ne territorin e Uraleve Jugore. Fisnikeria merr pjesen me te madhe te plackes se luftes. Ajo jeton ne shtepi te medha, me toka ekonomike, megjithate, ne pjesen me te madhe, popullsia vazhdonte te perbehej nga fermere te lire. Ne mesin e anetareve te komunitetit, nga njera ane, u shfaqen njerez qe kishin humbur parcelat e tyre, dhe nga ana tjeter, ata perqendruan disa pjese ne duart e tyre. Ne fund te shkalles shoqerore ishin metanastet, njerez qe, per nje arsye ose nje tjeter, i nderprene lidhjet me komunitetin e tyre dhe per kete arsye u privuan nga mbrojtja, punetoret dhe, se fundi, skllever. Skllaveria ne shoqerine homerike kishte natyre patriarkale. Kishte relativisht pak skllever (ne Odise, referencat per skllever jane me te zakonshme se ne Iliade), dhe midis tyre dominojne grate, puna e te cilave perdoret ne shtepi. Shoqeria homerike nuk e njihte ende shtetin ne kuptimin e vertete te fjales. Rendesi te madhe gjate kesaj periudhe kishin prijesi i fisit (basilei), keshilli i pleqve (bule) dhe kuvendi popullor (agora), i cili perbehej nga te gjithe anetaret e lire te bashkesise. Me rritjen e diferencimit shoqeror, asambleja popullore dhe udheheqesi fisnor humben gradualisht rendesine e tyre te meparshme. Rendesia e keshillit te pleqve u rrit, e cila tani perfshinte jo pleqte, por fisniket dhe te pasurit.

Shkaku i Luftes se Trojes ishte rrembimi i Helenes, gruas se mbretit Mepelai, nga Paris-Aleksandri, djali i mbretit trojan Priam. I ofenduar thelle, Menelau thirri per ndihme shume mbreter dhe luftetare. Midis tyre ishin luftetare te tille te famshem si Diomedi, Odiseu, Ajaksi dhe me trimi i heronjve – Akili, djali i vogel i perendeshes Thetis, udheheqesi i Mirmidoneve te guximshem. Fushata e skuadrave akeane (greke) u drejtua nga vellai i madh i Menelaut – Agamemnoni, mbreti i Mikenes dhe Argos. Luftetaret akeas pushtuan fushen midis Trojes dhe detit, terhoqen anijet ne breg dhe ngriten kampin e tyre, nga i cili benin fluturime, duke plackitur dhe shkaterruar vendbanime te vogla. Rrethimi i Trojes u zvarrit per nente vjet. Ne vitin e dhjete pati nje grindje midis dy udheheqesve – Akilit dhe Agamemnonit. Mbreti Agamemnon, arrogant dhe lakmitar, ofendoi Krisin, priftin e perendise Apollon, duke refuzuar te pranonte nje shperblim prej tij, te cilen prifti e solli per vajzen e tij te zene rob. Chrys iu ankua Apollonit dhe ai, i zemeruar me akejte, dergoi mbi ta nje murtaje te pakuptueshme, Akili, duke dashur te zbulonte arsyen e vdekjes se ushtareve akeane, thirri nje mbledhje ku falltari Calchas ua zbuloi te gjitheve fajin e Agamemnonit, duke thene qe me vullnetin e Apollonit, vajza e Krisit pason kthimin tek babai. Agamemnoni i terbuar, ne kembim te robit te tij, kerkoi Briseis, qe i ishte dhene me pare Akilit. I indinjuar, Akili ofroi te zgjidhte mosmarreveshjen me force, por perendeshe Athena e mbajti ate. Ai deklaroi se as ai dhe as luftetaret e tij nuk do te merrnin me pjese ne beteja. Pasi kujtoi Marmidonet, ai u terhoq ne tenden e tij. Mbreti Agamemnon, me sugjerimin e Zeusit, vendos te filloje nje beteje me trojanet. Megjithate, se pari ai deshiron te testoje gjendjen shpirterore te luftetareve akeane dhe i fton ata te kthehen ne shtepi. Per indinjaten e drejtuesve, luftetaret me gezim nxitojne drejt anijeve, duke u pergatitur per t'i hedhur menjehere ne uje. Pastaj Agamemnoni mbledh nje keshill te ushtrise, ne te cilin Tersit, me i shemtuari i Akeasve qe mberriti afer Trojes, flet ne mbrojtje te interesave te ushtareve te zakonshem. Mbreti dinak Odiseu ndikon te akejte me bindje dhe force dhe Tersita thjesht e rreh per fjalime frikacake. Te gjitha keto ngjarje pershkruhen ne kenget hapese te poemes.

Конец ознакомительного фрагмента.