?ў?он хонлари
Шрифт:
Баъзи манбаларда у 33 ёшида укаси Абдукаримбий томонидан ўлдирилган дейилади.
Шорухоннинг вафотидан кейин 1721 (милодий) йилда унинг тўнич ўли Абдураимбийни хон илиб кўтарадилар. Абдураимбий оил, ушёр ва тадбиркор эди. Унинг хонлик даврида Бухоро амирлиги ам арбий, ам итисодий жиатдан заифлашиб олган эди.
Бу олатни анимат исоблаган хон ўзбек ва сартидлардан аввал йигирма минг, кейинро ўттиз мингдан иборат лашкар тўплаб жадаллик билан урушга тайёргарлик кўради, иса муддат ичида тайёргарликни якунлаб Хўжандга юриш илади, деярли аршиликка
Яна бир йил ўтиб, пухта тайёргарлик кўриб Ўратепа вилоятига юриш илади, исагина жангдан сўнг Ўратепа ам ўон хонлиги тасарруфига ўтади. Бир анча муддат ўтиб ўонга айтади. арбий муваффаиятлардан руланган Абдураимхон бўлажак катта жангларга тайёргарлик кўра бошлайди, бир анча муддат ичида лашкар сонини ва жанговар олатини ошириб, Самаранд томонга юриш бошлайди.
Бир неча кунлик шиддатли жангу жадаллардан сўнг Самаранд шари ам ўон хонлигига тобеликни тан олади. олибликни ўлга киритган хон шаарнинг уламо ва умароларини тўплаб уларга инъому совалар бериб бир анча фурсат ўша ерда олиб кетади. алабани мустакамлаш ниятида Шарисабз окими Олимбек Ваннавмийга элчи юбориб, унниг изини ўзига талаб илади. Олимбек хон илтимосига розилик билдириб элчиларни иззат ва икром билан кузатади. Бир неча кунлик тўй-томошалардан сўнг Абдураимбий Олимбекнинг изига уйланиб ўз юрти ўонга айтиб келади.
Бир томондан Хива хони, иккинчи томондан ўон хонлиги тарафидан кучайиб бораётган хавф-хатардан таликага тушиб олган Бухоро амири иса муддат ичида жон-жади билан Самарандга юриш илиб уни ўлга киритади.
Бу хабардан воиф бўлган Абдураимбий ўз лашкарлари билан Хўжандга боради, Бухоро амири бу томонларга юриш илишга ботина олмайди. Самарандни ўлга киритиш билан кифояланиб орага айтади.
Абдураимхон Хўжандда анчагина фурсат олиб кетади, чунки Бухоро амирининг Хўжанд вилоятини айтариб олиш учун юриш илиш этимоли бор эди.
Хўжандда бир мунча ват олиб кетган ўон хонининг тўсатдан вафот этиши аммани ажаблантириб ўяди, аслида хон номаълум одамлар томонидан заарлаб ўлдирилган эди. Бу воеа 1146 хижрий, 1733 милодий йилда содир бўлган. ўоннинг иккинчи хони Абдураимбий * 12 йил хонлик илиб, дунёдан кўз юмди, таажжубли жойи шундаки, унинг ўлими сирлилигича олаверда, яна бир ўхшашлик отасидек 12 йил тахт вориси бўлиш насиб илди.
Муддати салтанати ўн икки йил бўлибдур,
Тарихи вафоти Муаммад Раимхон.
Чун Раимхон ба мулки Фарона
Соиби тахт, тожи афсар шўд.
Баъдаз шои дах ду сол,
Мулки фоний бирав муаррар шўд.
Рафт аз олам у бадаст таи,
Золи Фартут, арус дигар шўд.
Гўр таърихи у хирад ам чун,
Дили жонаш арин мутаар шўд.
(Абдураимбий даврида Хўжанд, Ўратепа, Самаранд, Шарисабз, Марилон, Андижон музофотлари бўйсундирилиб ўон хонлиги таркибига ўшиб олинди)
ТАРИХИ ШОРУИЙДАН
У тахтга ўтирибо, отаси ният илиб бошлаб берган, яъни шаарни бунёд этиш ташвишларини давом эттиришни энг олий масад деб билди ва уни обод ва кўркам пойтахтга айлантириш учун астойдил бел болади. укмдор яна бир масалани улу
«Кўзни юмгил, кўзга айлансин кўнгил» деган гапни кўп такрорлар эди. Чиндан ам Абдураимбий кўпгина воеа ва муаммоларни кўрмай ва эшитмай англай олиш обилиятига эга эди. Кўп олатларда индамай ўя олиб сукут салар ёки «шундайми» дея кифояланар эди. Бирор гапни маъуллаш ёки эътироз билдиришга асло шошилмас, ар андай увончу айуларни хотиржамлик билан абул илар эди.
Ўзи хусусидаги гапларни четлаб ўтирди, бу хусусияти билан сохта матовлардан оли оларди. Унинг яна бир безаги сохталик ва хушомадни ётирмас, хушомаднинг тагида манфаатдорлик ва худбинлик яширинганини кўп таъкидлар, матов умдорни издан чиаришини биларди.
Давр тўфонлари барча нарсаларни ўз комига тортиб йўотади ёки алок илади, лекин эзгулик ар доим бараёт. Эзгу ишларни ила олсак бизлар ам бараёт оламиз. Мансабдор ва мулкдор кишилар ар олда фаровон аётга эришганлар, бизларнинг вазифамиз оддий ёки имоясиз кишилар фаровонлиги учун айурмолик бўлиши керак, дер эди у.
Абдаруимхон жуда кўп амалга оширган ишлар атори мунтазам ва жисмонан чиниан арбий ўшинлар тузишга киришди ва бу масадига иса муддат ичида эриша олди.
«Тарихи Шоруий»дан лава
«ўон хони Абдураимбий 1733 санада раобатчилар томонидан уюштирилган суиасд натижасида ёру дунёдан кўз юмди». Баъзи манбаларда укаси Абдукаримбий томонидан ўлдирилган дейилади. У 32 йил умр кўрди.
Энди ўон хонлиги Бухоро Амирининг ўлдан кетган ўлжаси эмас, аксинча унга хавф соладиган кучли душманга айланган эди.
АБДУЛКАРИМХОН (УЧИНЧИ ХОН)
Абдураимхон вафотидан кейин Шорухоннинг иккинчи ўли Абдулкаримхон ўон тахтига ўтиради. Абдулкаримхон кўпро ободончилик ва урилишлар билан шуулланади. Унинг даврида кўпгина бинолар, работу мадрасалар урилади.
Шу давргача хонларнинг ароргои «Кўк тўнлик азизлар» мавзесида жойлашган эди. Хонлик даврининг олтинчи йили яъни 1739 йилда эски ўрда ўрнига янги «Ўрдаи рафъи» урдиради ва атрофини баланд алъа билан ўратади.
алъанинг атрофига бир нечта дарвозалар ўрнатилиб улар уйидаги номлар билан аталади:
1. Дарвозаи «атаон».
2. Дарвозаи «Маринон» (Марилон шари шундай деб аталган).
3. Дарвозаи «Тошканд».
4. Дарвозаи «айдарбек».
Дарвозалар ўша даврда шу номлар билан маълум ва машур эди.
«Тарихи Абдулкаримхон»да шундай дейилади:
«Бу тоза зотли шо, бу мулкни обод илди, эски Ўрда биносини таъмир илишга у сабабчи бўлди, чиройли кўринишга эга Арки олий бунёд илди, шаар атрофига эса алъа урди». Абдулкаримхон ўн саккиз йил хонлик илди, бу давр ўон тарихидаги осойишталик ва тинчлик йиллари эди, дейилади. Аслида шу йилларда ўонга алмолар бостириб келади (Ўин-манжур босини). Анчагина жангу жадаллардан сўнг сул тузилиб, алмолар Абдураимбийнинг ўли Бобобекни гаров сифатида олиб кетадилар. Жунор алмоларининг босинчилиги аида кейинги сонларда батафсилро гаплашамиз.