Раманiст (на белорусском языке)

Сименон Жорж

– Чаму па адным у месяц?

– Бо паводле маiх разлiкаў гэтага вымагае мой бюджэт.

– А хто мне гарантуе, што вы зможаце вытрымаць такi тэмп?

– Вось вам шэсць раманаў, напiсаных за тры месяцы.

Феяр прачытаў iх i праз тыдзень сказаў:

– Я iх выдаю.
– Аднак адразу ж дадаў: - Толькi мы iдзём да катастрофы.

– Чаму?

– Таму што, па-першае, вашы дэтэктывы - нiякiя не дэтэктывы. Яны не навуковыя. Вы не выконваеце правiлаў гульнi.

– Далей?

– Па-другое, у iх няма кахання, хоць бы ў той меры, у якой яно дапускаецца ў дэтэктывах.

– Што яшчэ?

–

Па-трэцяе, у iх няма персанажаў вiдавочна сiмпатычных i вiдавочна антыпатычных. Вашыя раманы канчаюцца нi добра, нi дрэнна. Гэта катастрафiчна.

Усё гэта праўда. У свеце не знойдзеш дэтэктываў, зробленых горш за мае. I ўсё-такi Феяр iх выдаў, дагэтуль не разумею чаму. Напэўна, усё з тае ж прычыны: кiруючыся спачуваннем, якое ўратавала мяне ад выгнання з калежа, а пазней ад звальнення з газеты, дзе я працаваў рэпарцёрам. Разумееце, гэтыя раманы былi даволi нiзкай якасцi. Яны ўяўлялi сабою этап. У багатых на ўмоўнасцi рамках я спрабаваў прымусiць людзей жыць.

Вынiк быў вельмi сцiплы. I я прызнаюся вам у гэтым без падманнай сцiпласцi. Я тады ўсё яшчэ быў на ўзроўнi гам. Iграў, як пiянiст, гамы. I ўсё ж то тут то там мог паспрабаваць перастварыць атмасферу, характар.

Я напiсаў Феяру за вызначаны дамовамi тэрмiн цi то васемнаццаць, цi то дваццаць дэтэктываў. Яны былi перакладзеныя амаль на ўсе мовы, у тым лiку iдзiш, эсперанта i японскую. I, аднак, роўна праз паўтара гады пасля падпiсання нашай дамовы я прыйшоў да Феяра, якi так нiколi i не змог зразумець майго рашэння, i аб'явiў:

– З дэтэктывамi канчаю. Хопiць з мяне Мэгрэ.

Думаю, ён палiчыў мяне вар'ятам i ўжо ва ўсякiм разе параноiкам. Добры камерсант, ён нiяк не мог уцямiць, як можна рэзаць курыцу, што нясе залатыя яйкi. Але пасля ўсяго, што я вам ужо распавёў, пасля ўсiх маiх шчырых прызнанняў, вы, спадзяюся, разумееце мяне. Я адчуваў, верыў, што цяпер я досыць моцны, каб адмовiцца ад усiх шаблонаў, каб адкiнуць мылiцы, на якiя абапiраўся.

Я наблiзiўся да чалавека - чалавека аголенага, чалавека, якi стаiць твар у твар са сваiм лёсам, а ён, мяркую, сама галоўны рухавiк рамана.

Згадайце, што я вам казаў у самым пачатку пра мае iлюзii ў дванаццаць гадоў, пра пары ў шаснаццаць, пра самалюбiвыя памкненнi ў дваццаць. Мне хочацца, каб вы адчулi, што бывае прызванне, якому немагчыма не давярацца, хоць у гэтым няма анiякай нашай заслугi. Iснуе нейкi ўнутраны фактар, якому немагчыма супрацiўляцца, як нельга супрацiўляцца страсцi.

Гэтай страсцi мне вельмi хацелася б даць дакладнае вызначэнне, але, як бачыце, я няздольны гаварыць пра яе ў дакладных тэрмiнах, а магу толькi, выкарыстоўваючы ўспамiны, прымусiць вас адчуваць яе; дык вось, гэтая страсць называецца любоўю да чалавека, да ягонага Лёсу, да ягонай Велiчы i Нiкчэмнасцi, да жорсткага, бязмернага разрыву памiж ягонымi адмысловымi памкненнямi i мажлiвасцямi.

Калет казала мне:

– Навучыцеся распавядаць гiсторыю, а ўсё астатняе дадасца!

Дзесяць гадоў майго жыцця пайшло на тое, каб я сяк-так навучыўся расказваць гiсторыi хлопчыкам, краўчыхам, машынiсткам, брамнiцам. Але вось наспеў дзень, калi я, можа, заўчасна, палiчыў сябе здатным i на астатняе - i аб'явiў:

– Адгэтуль я буду пiсаць проста раманы.

Вядома, мне хацелася растлумачыць вам, што я разумею пад проста раманам

цi, карацей, раманам. Але мне гэта цяжка перш за ўсё таму, што я дрэнна падрыхтаваны мець справу з iдэямi. Уявiце сабе, на працягу дваццацi гадоў усе мае намаганнi, усе памкненнi накiроўвалiся на тое, каб выкарыстаць толькi матэрыяльныя словы. Вось яшчэ адно вызначэнне, якое трэба было б дадаць i якое я не магу сфармуляваць. Калi хочаце, гэта словы, якiя маюць матэрыяльную вагу, словы, якiя маюць тры вымярэннi, як стол, дом, шклянка вады. Гэта здаецца простым, i, шчыра кажучы, у пачатку шляху мяне больш за ўсё ўражвала адсутнасць шчыльнасцi ў людзях i прадметах, якiя я апiсваў. Адсутнасць гэтае шчыльнасцi ўражвае мяне й дагэтуль - ва ўсiм, што пiшацца ў дваццаць гадоў.

Нехта, гаворачы пра жывапiс, заўважыў:

– Iдэальная, дасканалая карцiна - гэта тая, у якой можна выразаць у правым цi левым кутку кавалачак у дзесяць квадратных сантыметраў, i ён будзе ўяўляць сабою нешта цудоўнае.

Гэтыя словы праследавалi мяне ўжо тады, як я, невядомы - з прычыны шаснаццацi маiх псеўданiмаў i нягледзячы на iх, а таксама з-за штодзённага васьмiдзесяцiстаронкавага ўроку - пiсьменнiк, штодня дапускаў найцяжэйшыя памылкi i прамашкi ў адносiнах да мастацтва i добрага густу. Прымусiць жыць дрэва ў садзе насуперак трагедыi, што адбываецца побач... Надаць лiстам гэтага дрэва ўласцiвую iм важкасць... Здаецца, я знайшоў патрэбнае слова - важкасць. Важкасць аркуша паперы, шматка неба, якойсьцi рэчы, усiх тых рэчаў, якiя ў сама напружаныя моманты нашага жыцця набываюць патаемнае значэнне...

Важкасць электрычнага асвятлення, сонечнага промня, зеленаватага святла, якое льецца з-за аблокаў у марозны ранак, важкасць усяго, што вакол нас дажджу, вясны, гарачага сонца, сонечнага зайчыка на стале, ды цi ж мала чаго яшчэ... Важкасць рэчаў, цi, калi дазволiце выкарыстаць слова, якое з дзiўнай упартасцю круцiцца на языку, важкасць Жыцця.

Я не рашаюся гаварыць пра важкасць чалавека, а то ў мяне будзе адчуванне, што я спакушаю Бога. Не рашаюся гаварыць, але думаю, думаю ўвесь час, i мне хацелася б адным рухам вуснаў перадаць усё значэнне чалавечае тэмы, усю драматычнасць сутыкнення чалавека з жыццём.

Выбачайце. Я спрабаваў проста даць вызначэнне рамана, як я яго разумею, а дазволiў сабе заглыбiцца ў напышлiвыя словапляценнi. Аднак менавiта гэта i ёсць раман, а таксама многае iншае. Раман - гэта чалавек, чалавек аголены i чалавек адзеты, чалавек будзённы; часам гэта жорсткая драма, якая разыгрываецца памiж чалавекам аголеным i чалавекам адзетым, чалавекам вечным i чалавекам пэўнага адукацыйнага ўзроўню, пэўнае касты цi пэўнага гiстарычнага моманту, але перш за ўсё гэта драма Чалавека, якi змагаецца са сваiм лёсам.

Цi ж не праўда, пасля ўсяго, што я тут нагаварыў, не дужа лёгка прызнаць сябе раманiстам цi заявiць, што хочаш iм быць або стаць?

Разумееце цяпер маё параўнанне раманiста з богам-бацькам?

У шаснаццаць гадоў я аб'явiў сябрам:

– У трыццаць я напiшу свой першы раман!

У трыццаць я задаволiўся тым, што сказаў:

– Сваiм першым раманам я буду лiчыць той, якi напiшу ў сорак гадоў.

Ну а ў сорак... Цяпер мне сорак трэцi, i я ўсё адсоўваю назначаны тэрмiн, бо чым больш сталею, тым больш разумею ўсю пыхлiвасць сваiх намераў.