Руны Перуновы

Барадулін Рыгор

РУНЫ ПЕРУНОВЫ

Выбраныя творы

Субяседнік Паэта зусім не чытач. Субяседнікі Паэта — Ен і Яна. Бог і Вечнасць. Больш размаўляць Паэту няма з кім і няма пра што.

Але што да Паэта Богу і Вечнасці? Калі наперад ведаюць яны ўсё тое, што ён скажа, бо самі ж і нашэптваюць, і падказваюць яму магічныя словы, падаюць таямнічыя знакі...

Ім цікава: «Ці ўгадае?» — іх займае Гульня.

Паэт — дзіця, Бог і Вечнасць — таксама дзеці.

Тым часам нехта з дарослых будзе сур'ёзна даводзіць мне, што Рыгор Барадулін — у адрозненне ад Янкі Купалы — версіфікатар. Што ж, няхай сабе, але з адным істотным удакладненнем: у адрозненне ад геніяльнага паэта Янкі Купалы геніяльны паэт Рыгор Барадулін яшчэ і геніяльны версіфікатар.

Як-ніяк стагоддзе прамінула.

Адлегласць у сто гадоў наша паэзія прабегла, нібы алімпійка. Нягледзячы на ўсе бар'еры на дыстанцыі. На ямы з крывёй, на лесапавалы. Гэта фенаменальная

з'ява ў сусветнай культуры, з чаго і вынік феномен Рыгора Барадуліна. I не самоціцца б нам, жалячыся, што ўсё нашае прахне, а шчаслівіцца тым, што красуе.

Зашмат у белым свеце суму беларускага. Дальбог, замнога.

I старац зношаны і маладзён,

Ніхто і не падумае, што зрэшт

Ен — саркафаг сваіх пражытых дзён.

«Першыя — навечна першыя і палепшыць іх немагчыма», — напісаў у прадмове да барадулінскага «Збору твораў» Васіль Сёмуха, маючы наўвазе Купалу, Коласа, Багдановіча. Яно так. Як і тое, што ўжо цяпер відавочна: Барадулін разам з імі, роўны сярод роўных.

Роўных яму няма сярод сучаснікаў. Ен адзіны, хто здолеў, як і тыя першыя, якіх немагчыма палепшыць, увабраць у сябе ці не ўсю беларускую спрадвечнасць. У якой нават вецер гнёзды ўе.

Хрышчоны ва ўніяцтве, ён называе сябе крывічом і кшчоным паганцам. Друвінам. Называе нездарма, бо ўвабраў у сябе ці не ўвесь крывіцкі дух, удыхнуўшы з ім усю мову крывіцкую. Ен адзіны беларускі паэт, які існуе толькі ў мове і выключна ў ёй. Існуе гэткім жа неверагодным цудам, якім сама мова існуе ў пабураным — альбо дасюль не створаным — беларускім свеце.

Музыка не патрабуе перакладу, паэзія не перакладаецца. Геніяльны паэт роўны самому сабе толькі на сваёй мове. Рыгор Барадулін якраз гэткі паэт, роўны самому сабе адно па-беларуску. Зрэшты, як і народ роўны самому сабе толькі на сваёй зямлі з усім сваім.

Яно не азначае, што не трэба мкнуцца ў свет... Яшчэ як трэба — мы і так ужо ўсіх пераседзелі ў лясах ды балотах. Пакуль выжывалі — жыццё йшло.

Што істотна, для Барадуліна не існуе калізіі паэт і народ. Прынамсі гэтак, як існавала яна для Купалы: «Па колькі нам дасі чырвонцаў, калі мы пойдзем за табой?..» Калі Барадулін і вылучае сябе з народа, дык толькі тым, што, пакуль народ спіць, ён робіць ягоную народную работу: мовастваральную. Прачнуўшыея, народ знойдзе ў Барадуліне тое, што і не сніў.

Уявіце, якім выданнем з выданняў стане некалі слоўнік мовы Рыгора Барадуліна. З якога хтосьці дазнаецца, што ўручча — не адно мікрараён Менска, дзе чамусьці няма ручаёў.

Нязмушанасць метафары, палётная лёгкасць радка, электрычнай дугой са словам счэпленае слова — гэтак паўстагоддзя таму пачынаўся Рыгор Барадулін. Кнігамі «Нагбом», «Неруш», «Рум», «Абсяг»... У маладосці — пры гульні з Богам і Вечнасцю — яно не дзіва: кіпень вершаў. Але і ва ўзросце сямідзесяці гадоў, калі пачуваешся «як беспрытульны дым, перад якім пазачынялі дзверы», ён стварае «Ксты» — кнігу-малітву, кнігу духоўнай паээіі, пранізаную энергетыкай. Выпадак зноў жа, як амаль усё, што звязана з Барадуліным, фенаменальны.

Кніга «Ксты» яшчэ на вянец, амаль да даху ўзвысіла сцены храма, які ўсё жыццё ўзводзіць Рыгор Барадулін. Але да крыжа — далёка, да неба — высока... I ён піша новыя вершы, кладучы на вянец «Кстоў» вянец «Рунаў Перуновых».

Гэткае дойлідства заслугоўвае не абы якой адзнакі... Пасля прэзентацыі кнігі «Ксты», якая адбылася ў Менску ў касцёле св. Сымона і св. Алены, усе прысутныя там разам са святарамі прыйшлі да думкі, што такой адзнакай магла б стаць Нобелеўская прэмія. На што ўсе разам, памаліўшыся, і пачалі працаваць.

Дай Божа, каб праз Рыгора Барадуліна (як і праз Васіля Быкава, чаго, на жаль, не сталася, не паспелася) Нобелеўскай прэміяй узнагародзілася ўся наша нацыянальная культура, літаратура, паэзія, а найперш — мова. Тая самая, якая выстаяла, выжыла на-суперак знішчэнням. Тая самая, праз якую мы — не на пустым месцы. Тая, якая для Рыгора Барадуліна — ад мамы Голас. Урэшце, тая, на якой чуе нас Бог — і ці прымае, ці не прымае нашы малітвы.

Уладзімір Някляеў

Песня над песнямі Саламовнава

ПЕСНЯ ПЕРШАЯ Хай мяне абцалуе ён Цалаваннем вуснаў сваіх! Бо пешчы твае хмялейшыя за віно. Ад пахучасці масцяў тваіх Твайго ймя дасконны палон. Як міра разлітае Нябёсам на дно яно. За нявытхнутае, аблачыністае І кахаюць цябе дзяўчыністыя. Памкні мяне, пабежымо за табой. Кароль павёў мяне да сваіх харомаў. Будзьма радавацца і цешыцца Сэрцаў нашых салодкаму грому, Небаўзносячыся хвалой. Бо за віно, якое забыць сябе не дае, Мацнейшыя пешчы твае. Годныя цябе кахаюць, Аж у журбе засыхаюць. Дочкі Ерусалімскія, я чарнявая, Але прыгожая, гожая, Як кідарскія буданы, Як заслоны Саламонавы. Я ж не з чужой стараны, Жарсць мяне запалоніла У спякотлівыя палоны. Не дзівіцеся, што чарнявая, Гэта сонца мяне асмуглявіла. Угневаліся на мяне матулі маёй сыны І паставілі мяне, беспрытульную, яны І ўдзень і ўначы Вінагараднікі сцерагчы. Пільнавала ад святла й да святла, Свайго ж вінагарадніка не ўсцерагла. Скажы мне, душы маёй паняты, Дзе пасвіш ты, Дзе ў паўдзён твой спачывае ўздых? Чаго мне быць валачомнай датклівіцай Каля статкаў аднаклапатліўцаў тваіх? Як не ведаеш гэтага, найпаглядзістая з жанок, Дык ідзі сабе па слядах авец наўдагад І ля пастухоўскіх стомленых буданоў Пасві сваіх казлянят. Жарабіцы сваёй у фараонавай калясніцы Спадобіў цябе я, мая каханая, Аздобіў шанаю. Шчокі твае ў падвешках Раскашуюцца ў кунежлівай харашбе, Шыя твая ў каралях, зашаптаных хвалебнамі. Залатыя падвешкі мы знядзелім табе З зіхацінкамі срэбнымі. Покуль цар за сталом сваім цараваў, Нард мой свой пах выдаваў. Міровы пучок – каханы мой – у мяне Хай ля грудзей маіх супачне. Як гронка кіпера, каханы мой у мяне У Енгедскіх вінаградніках, Дзе заплаканай лазе балазе ў гамане. О ты чароўная, З зоркай раніцы роўная, Мая каханая, Ты шчыміш на сэрцы маім жаданай ранаю. Ты адзіная, Як рэчка ў радасці ціхаплынная. Глядзяць у маю душу вочы твае галубіныя. О ты чароўны, каханы мой, і адзіны. І ўзложжа нашае – зялёная зеляніна. Стрэхі нашых дамоў – Кедраў кроністыя абрысы. Столі нашыя – станістыя кіпарысы. ПЕСНЯ ДРУГАЯ Я ружа шаронская, лілея далінаў, Як лілея між церняў. Між дзяўчыністымі мая адзіная, Як яблыня спаміж лясінаў. Спаміж маладзёнаў і мой адзіны. Люблю сядзець пад аслонаю ейнага ценю. І ейная садавіна салодкая майму паднябенню. Ён прывёў мяне ў дом застолля, Дзе, нямоцячы наваколле, Балявала сама ягамосць весялосць. І сцяг ягоны нада мною – мілосць. Пасіліце мяне віном, яблыкамі падкрамяніце. Доля мая такая, Ад мілосці я знемагаю. На лявіцы ягонае галава мая, А правіца бяссонная мяне абдымае. Заклінаю вас, дочкі Ерусалімскія, Сарнамі й палявымі ланямі, Не будзіце маю каханую, Не трывожце адхлання. Голас каханага! Вось ён ідзе мой самы. Скача па горах, па ўзгорках гайсае. Мой сябра падобны да сарны Ці да маладога аленя. Ён – маё трапяткое ўтрапенне. Вось ён стаіць у нас за сцяною хаты, Зазірае ў акно, Ценіцца мільгатліва праз краты. Каханы пачаў казаць мне: Устань, каханая, Жарсцю маёй пагуканая, выйдзі! Пабач сама: вось мінула зіма, Дождж прайшоў, перастаў, прыстаў. Краскі вытачыліся з зямлі паказацца вясне, Час спеву прыспеў, і голас горліцы Чуецца ў наскае старане. Разняволілі смоквы пупышкі свае. І лаза вінаградная квеціцца І пахучасцю сябе выдае. Устань, каханая, Жарсцю маёй пагуканая, выйдзі! Галубка мая, У растрэшчыне скалы пад дахам аброву! Пакажы воблік свой, Дай мне ўчуць голас твой несуровы. Бо голас салодкі твой Западае ў душу глыбока, І воблік паглядны твой прынадны для вока. Лавеце лісіц, лісянятак лавеце, Што хочуць вынішчыць вінаграднікі, А вінаграднікі нашыя ў квеце. Як званіцы звон, Каханы мой мне належыць, Пасвіць спаміж лілеяў ён І там жа начлежыць. Покуль дзень ахалодаю дыхае І цені ўцякаюць ціхія, Вярніся, будзь як сарна Ці як алень малады На растрэшчынах горнай грады.