Тамтэй (на белорусском языке)

де Мопассан Ги

Раптам я здрыгануўся, не ад холаду, а ад нейкага незразумелага страху.

Я прыспешыў хаду, спалохаўшыся невядома чаго, нейкага глупства, цi, можа, маёй глыбокай самоты. Я баяўся застацца адзiн у гэтым лесе. I раптам мне здалося, што за мной нехта iдзе, зусiм побач, ледзь не наступаючы на пяткi, здаецца, вось-вось схопiць.

Я рэзка павярнуўся. Нiкога не было. Я ўбачыў за мною толькi простыя шырокiя прысады - яны былi высокiя i пустыя, да жаху пустыя. Я паглядзеў у другi бок - гэткiя ж самыя пустыя, вусцiшныя прысады, якiя вядуць у бясконцую даль.

Я заплюшчыў вочы. Нашто? I пачаў круцiцца на пятцы, хутка-хутка, як ваўчок. Ледзь не ўпаў. Пасля

расплюшчыў вочы - дрэвы скакалi, зямля плыла. Я сеў. I, о Божа! зразумеў, што не ведаю, з якога боку я прыйшоў! Дзiва! Такое дзiва! Я напраўду зусiм заблытаўся. Пайшоў урэшце ў правы бок i выйшаў на дарогу, па якой я быў зайшоў у лес.

3 чэрвеня.
– Ноч была невыносная. Мне трэба на пару тыдняў некуды з'ездзiць. Маленькае падарожжа павiнна мне пайсцi на дабро.

2 лiпеня.
– Я вярнуўся. Здаровы. Зрэшты, вандроўка была выдатная. Я пабачыў гару Сэн-Мiшэль, дзе я нiколi яшчэ не быў.

Якое вiдовiшча адкрываецца вачам вандроўнiка, якi прыязджае ў Аўранш надвячоркам! Сам горад стаiць на ўзгорку. Мяне правялi ў гарадскi парк у самым канцы горада, i там я ўскрыкнуў ад захаплення. Перада мною, як скiнуць вокам, распасцiралася вялiзная бухта мiж двух берагоў, якiя адыходзiлi ў далячынь i знiкалi ў смузе. Пасярэдзiне гэтай вялiкай жоўтай бухты пад зiхатлiва залацiстым небам змрочна ўздымалася сярод пяскоў дзiўная спiчастая гара. Сонца ўжо зайшло, i на вячэрнiм гарызонце вырысоўваўся сiлуэт гэтай фантастычнай скалы з не менш фантастычнай будынiнай на вяршынi.

Як толькi развiднела, я накiраваўся да яе. Быў адлiў, як i напярэдаднi. Я паволi наблiжаўся да гары, i перада мною вырастаў дзiвосны кляштар. Праз некалькi гадзiн я прыйшоў да гары - вялiзнай крушнi камянёў. На ёй была маленькая вёсачка, а над усiм высiлася вялiкая царква. Я падняўся вузенькай вулкай i ўвайшоў у гэтую самую прыгожую гатычную пабудову на зямлi, вялiкую, як горад, поўную нiзенькiх пакояў, амаль расцiснутых пад скляпеннямi i высокiмi галерэямi, якiя трымалiся на далiкатных калонах. Я ўвайшоў у гэты велiзарны гранiтны палац, лёгкi, нiбы карункавы, з безлiччу вежаў, зграбных званiчак, куды вядуць стромкiя сходы. Яны ўздымаюць у благат дня або ў цемрадзь ночы свае незвычайныя галоўкi, абсыпаныя хiмерамi, д'ябламi, фантастычнымi жывёламi, пачварнымi кветкамi i злучаныя мiж сабою тонкiмi аркамi.

Калi я дабраўся да вяршынi, я сказаў манаху, што iшоў побач са мною: "Мой ойча, як вам тут добра!"

Ён адказаў: "Тут надта дзьме вецер, пане". Мы гаварылi, гледзячы, як прылiвае мора - яно набягала на пясок i адзявала бераг у сталёвы панцыр.

I манах пачаў апавядаць мне паданнi, звязаныя з гэтымi мясцiнамi, старадаўнiя легенды.

Адна асаблiва мяне ўразiла. Мясцовыя людзi, што жывуць на гары, сцвярджаюць, што ўночы можна пачуць, як у пясках крычаць дзве казы - адна мацней, другая цiшэй. Недаверлiвыя кажуць, што гэта крычаць марскiя птушкi, часам iх крыкi нагадваюць бляянне, а часам - чалавечы стогн. Але рыбакi, якiя позна вяртаюцца дадому, клянуцца, што сустракалi ў дзюнах старога пастуха. Твару яго нiхто нiколi не бачыў, бо ён ходзiць, увярцеўшыся з галавою ў плашч. Ён пасвiць казла з тварам мужчыны i казу з тварам жанчыны. У абаiх доўгая белая воўна, яны безупынна гавораць адно з адным, спрачаюцца на невядомай мове, а часам пачынаюць бляяць што стае моцы.

Я спытаўся: "I вы ў гэта верыце?"

"Не ведаю", - прамармытаў ён.

Тады я зноў спытаўся: "Але каб на зямлi апроч нас жылi яшчэ нейкiя iншыя стварэннi, дык няўжо ж мы за гэтулькi часу iх не зведалi б? Няўжо б вы iх не ўбачылi? Няўжо б я iх не

ўбачыў?"

Ён адказаў: "Цi ж бачым мы хоць бы стотысячную частку таго, што iснуе вакол нас? Вось, прыкладам, вецер, наймагутнейшая сiла ў прыродзе, што збiвае з ног людзей, бурыць дамы, вырывае з коранем дрэвы, узнiмае ў моры вадзяныя горы, валiць скалы i разбiвае ўшчэнт вялiкiя караблi. Вецер забiвае, свiшча, стогне, раве, але цi бачылi вы яго, цi можаце вы яго ўбачыць? I аднак ён iснуе!"

Мне не было чаго адказаць на гэты просты доказ, i я замаўчаў. Мудры быў гэты чалавек цi, наадварот, дурны, не буду сцвярджаць. Але я замаўчаў. Бо я i сам часта думаў пра тое, што ён сказаў.

3 лiпеня.
– Спаў я кепска. Напэўна, гэтыя мясцiны заражаныя, бо мой фурман хварэе на тое самае, што i я. Учора, калi я вярнуўся, я заўважыў яго незвычайную бледнасць. Я спытаўся ў яго:

– Што з вамi, Жан?

– А тое, пане, што я не магу спаць уночы. Мае ночы з'ядаюць мае днi. Як вы паехалi, пане, дык на мяне як нейкае насланнё найшло.

Аднак усе астатнiя слугi здаровыя, але я вельмi баюся, што сам зноў захварэю.

4 лiпеня.
– Я папраўдзе захварэў зноў. Мае колiшнiя страхi вярнулiся. Сёння ўночы я адчуваў, як нехта на мне сядзеў i, прысмактаўшыся да майго рота, цягнуў з мяне жыццё. Клянуся, ён смактаў з майго горла, як п'яўка. Напiўшыся, ён устаў, а я прачнуўся такi змучаны, спустошаны, разбiты, што не мог нават варухнуцца. Калi гэта паўторыцца яшчэ некалькi разоў, то мне трэба будзе зноў некуды з'ехаць.

5 лiпеня.
– Можа, я звар'яцеў? Тое, што адбылося, тое, што я пабачыў мiнулай ноччу, такое дзiва, што ў мяне ад адной згадкi пра гэта кружыцца галава!

Я замкнуў дзверы на ключ - цяпер я раблю гэта кожнага вечара. Пасля мне захацелася пiць, i я выпiў паўшклянкi вады i выпадкова заўважыў, што графiн быў поўны аж да крышталёвага корка.

Пасля я лёг i заснуў звычайным жахлiвым сном. Праз дзве гадзiны яшчэ агiднейшы жах абудзiў мяне.

Уявiце сабе чалавека, якi спiць, якога забiваюць i якi прачынаецца з нажом у грудзях, ён сплывае крывёй, хрыпiць, не можа дыхаць, ён хутка памрэ - але нiчога не разумее.

Урэшце я апамятаўся i зноў захацеў пiць. Я запалiў свечку i падышоў да стала, дзе стаяў графiн. Я падняў яго, нахiлiў над шклянкай, але вада не палiлася. Графiн быў пусты! Зусiм пусты! Спачатку я нiчога не зразумеў, пасля раптам я так расхваляваўся, што мусiў сесцi, я проста ўпаў на крэсла! Пасля я ўскочыў i агледзеўся! Зноў сеў перад празрыстым крышталём графiна, збянтэжаны ад здзiўлення i страху. Я глядзеў на графiн не адрываючыся, шукаючы разгадку. Рукi мае дрыжалi. Значыцца, гэтую ваду нехта выпiў? Хто? Я? Ну, вядома ж, я. Апроч мяне нiхто больш не мог. Значыцца, я лунацiк, я жыў, сам таго не ведаючы, таямнiчым дваiстым жыццём. Мiмаволi пачынаеш думаць, цi не жывуць у нас адразу дзве асобы або, можа, нейкая iншая iстота, чужая, незразумелая i нябачная, што пасяляецца тады, калi душа спiць, у нашае цела, бярэ яго ў палон, i яно падпарадкоўваецца яму, як нам самiм, нават больш, як нам самiм.

Але хто зразумее мой невыказны страх? Хто зразумее пачуццё нармальнага, разумнага чалавека, якi з жахам у вачах глядзiць на графiн, з якога знiкла трохi вады, пакуль ён спаў!

Я так i праседзеў да ранiцы, не наважваючыся вярнуцца ў ложак.

6 лiпеня.
– Я вар'яцею. Сёння ўночы нехта зноў выпiў поўны графiн цi хутчэй - я выпiў! Але цi я гэта? А калi не? Хто ж гэта? Хто? О Божа! Я вар'яцею! Хто мяне выратуе?

10 лiпеня.
– Я зрабiў некалькi доследаў, i яны далi дзiўныя вынiкi.