Трывожнае шчасце
Шрифт:
Пятро прыгадаў учарашнія падзеі, праўда, чамусьці ў ix адваротнай паслядоўнасці — ад вечара ў Капыла да нарады ў сельсавеце. I — дзіўная з'ява! — нібы ўсё асвяцілася зусім іншым святлом — вось гэтым, майскім, вясёлым, што льецца праз шыбы. Нават выпадак з Прышчэпам не здаваўся такім сур'ёзным, палітычным, як здаўся ўчора. Цяпер гэта выглядала амаль смешным, бытавым, трагічным толькі ў нейкіх дэталях, а на самай справе камічным, як гэта часта бывае ў штодзённым сялянскім жыцці. Многія факты з ix «падпісной кампаніі» можна расказаць як анекдоты. З папом, напрыклад…
Увайшла Саша. У халаце, у марлевай касынцы.
— А-а, прачнуўся мой слаўны мужанёк! П'янчужка! — Села на ложак, як каля хворага. — Мала, што нейкай ванючай гадасці насмактаўся, дык яшчэ адразу па чатыры парашкі глытаеш… Калі-небудзь атруцішся, дурань такі.
— А галава перастала… светлая, што дзень гэты.
— Добра, што аспірын. — I запатрабавала — ён не зразумеў — усур'ёз ці жартам: — Ну, а цяпер расказвай пра ўсе твае прыгоды.
У Пятра ёкнула сэрца: «Ці не сказала Капыліха ад злосці, што я, п'яны, прыставаў, лез цалавацца?»
Расказаў падрабязна ўсё, акрамя, безумоўна, гэтага — цалавання з Марыяй Халімонаўнай. Ca страхам чакаў, што Саша спытае: «А што яшчэ рабіў у Капыла?»
Не. Яе ўстрывожыла другое: што п'яны Бабкоў усё-такі прагаварыўся свайму сакратару пра выпадак з Прышчэпам.
— Ох, дурні вы! Адзін стары, другі…— Які дурань ён, Пятро, Саша не сказала, загадала няласкава: — Падымайся, лежабок. Я ледзь угаварыла дырэктара, каб замест тваіх урокаў правесці гутаркі аб гігіене.
Пакуль ён галіўся, умываўся, Саша сабрала на стол. Знікла. Вярнулася праз колькі хвілін i — на вялікае здзіўленне Пятру — паставіла на стол пляшачку спірту. Следам за ёй прыйшоў Бабкоў, задаволены запрашэннем, вясёлы. З парогa паведаміў Пятру, што ёсць ужо 83,2 працэнта падпіскі i што сельсавет на чацвёртым месцы ў раёне. За сталом адразу прапанаваў выпіць за Сашу, якую ён любіць, як дачку, i паважае. Ажно праслязіўся ад замілавання ці, можа, ад успамінаў пра сваю дачку.
Саша перапыніла яго, сказала з дзіўным бляскам у вачах:
— Я вас, Іван Дзямідавіч, таксама паважаю… Але я… я вас узненавіджу… — Пятро i Бабкоў устрапянуліся, аднеслі ад рота налітыя шклянкі.— I не ад на я!.. Кал i вы дасцё ў крыўду гэтага неразумнага балбатуна Прышчэпу. Вы ж не яго пакрыўдзіце — дзяцей. Мала яшчэ сірат?
Пятра ўразіла, што Саша сказала тыя ж словы, што i ён учора, каля рэчкі.
Бабкоў паставіў шклянку. На маршчыністым сухім твары яго выступілі фіялетавыя плямы.
— Ды што ж я, па-вашаму, Аляксандра Фёдараўна, звер, а не чалавек? Ці не ведаю, што такое гора? Ды мне цяпер няхай язык вырвуць… A калі што — я лепш сам сяду…
— Ну, усё! — зноў перапыніла яго Саша. — Вып'ем.
X
Панас Грамыка выклікаў Шапятовіча з урока. Выгляд ён меў дзіўны: здавалася, закураны твар яшчэ больш счарнеў у гэтую майскую ясную раніцу. Ва ўсякім разе, Пятро ні разу не бачыў яшчэ аптымістычна-разважлівага старшыню такім панурым. Але здзіўлення свайго не выдаў — нічога не спытаў першы. Раз прыйшоў i паклікаў — значыцца, скажа сам.
Панас не стаў гаварыць на школьным ганку — адразу пайшоў, але не ў сельсавет, a ў глыбіню парку, дзе густа зелянелі кусты чаромхі i шыпшыны, яшчэ абсыпаныя расой. Пятро закрочыў побач.
— ЧП, Андрэевіч. I сур'ёзнае.
— Якое?
—
— Сур'ёзнае, але не такое ўжо рэдкае… У цябе ціха было, a ў другіх калгасах… Што ўкралі?
— Грэчку насенную.
— Усю?
— Не. Пуды два.
— A ўстрывожаны ты на дзвесце пудоў.
— Устрывожышся, калі злодзей — сам вартаўнік, Сцяпан Бандарэнка.
— Даказана?
— Што там даказваць? Чуць развіднела — прыйшоў стары Кваша Цімох, што зямлянка на гародзе, за свірнам. Штось, кажа, старшыня, пеўні курэй пад свіран склікаюць. Толькі з седала — i адразу пад свіран. Цэлы кірмаш курыны. Мы з ім туды. Свярдзёлкам падлога прасвердлена якраз у тым месцы, дзе грэчка ляжыць. Ведаў, дзе пракруціць. Забіць забіў шчыліну, але грэчка рассыпана, i куры не паспелі сабраць. Мы са старым да вартаўніка. А ён, бязмозглы дурань, у хляве, каб дзеці не бачылі, таўчэ яе ў ступе на муку. Дзеці не бачаць, a суседзі чуюць. Ад людзей не схаваеш…
— Дык што цябе непакоіць? Выклікай участковага. Дамовіліся ж цвёрда: злодзеям — ніякай літасці.
Панас спыніўся пад тымі стогадовымі ліпамі, дзе вечарамі сядзяць закаханыя: чамусьці ўсіх цягне сюды на тайныя размовы. Паглядзеў на свайго маладога партыйнага кіраўніка, цяжка ўздыхнуў:
— Ты хіба не ведаеш?
— Што?
— Дурань гэты — брат маёй жонкі.
— Ну, знаеш! Сам ты казаў, што ў цябе ўсё сяло — то брат, то сват, то кум… А ты — камуніст, старшыня!..
— Легка сказаць, Андрэевіч: камуніст, старшыня… Усё гэта так. Але ты пастаў сябе на мае месца. Я, акрамя ўсяго, яшчэ i чалавек. Мне людзьмі кіраваць, але мне i з жонкай трэба будзе жыць… Аксюце, Сцяпанавай жонцы, штодня ў вочы глядзець. A ў яе пяцёра дзяцей. Ну, Вольга, Іван на свой хлеб пойдуць, хутчэй за ўсё з'едуць ад сораму. А трое малых? От натварыў, сукін сын! — Грамыка ўзяўся рукамі за галаву, апусціўся на лаўку.
Пятро нарэшце зразумеў, як сапраўды нялёгка гэтаму даволі цвёрдаму чалавеку, які рэдка калі вагаўся, прымаючы рашэнне. Здавалася дагэтуль, што Панас Астапавіч мае зайздросны талент прадугледзець усе самыя складаныя нечаканасці i павароты ў жыцці i рабоце. Што б ні здарылася, якая сітуацыя ні ўзнікла б, якія б самыя недарэчныя нездзяйсняльныя інструкцыі ні далі калгасу, сельсавету, партарганізацыі — першы знаходзіў выйсце Грамыка, рабіў прапановы, то па-сялянску простыя i мудрыя, то такія хітрыя, што i сам Булатаў, упаўнаважаны ix, неаднойчы ламаў галаву, i Анісімаў задумваўся: можна так ці не?
А вось што так можа здарыцца — пра гэта, мабыць, i не падумаў. Праўда, Пятро ўспомніў, як перад пасяўной старшыня на сходзе казаў сваім калгаснікам: «Нікому не дарую, сытаму, галоднаму… сыну роднаму, калі хто возьме бульбіну насенную. Зарубіце на носе!»
Але адно — словы сказаць, а другое зусім — у турму чалавека пасадзіць, ды яшчэ швагра. Ды i не тое, мабыць, пячэ сэрца, што швагер, а вось што дзеці астануцца галодныя. Таму i прыйшоў, каб даверліва параіцца: што рабіць?
Не, ён не проеіць парады, не патрабуе катэгарычнага адказу. Гэтага патрабуюць тыя, хто хоча застрахаваць сябе на ўсякі выпадай. Грамыка не з такіх. У яго даволі рашучасці i мужнасці, каб усё ўзяць на сябе. Але яму сапраўды вельмі цяжка. Гэта той выпадак, тая сітуацыя, той момант, калі чалавеку, як паветра, патрэбна шчырае, праўдзівае слова друга, аднадумца.