1984
Шрифт:
— Як ты думаеш, што гэта? — спыталася Джулія.
— Я не думаю, каб гэта магло нечым быць, я маю на ўвазе, не думаю, каб гэтым хтосьці некалі карыстаўся. Якраз гэта мне ў ім і падабаецца. Гэта маленькі кавалачак Гісторыі, які забыліся сфальшаваць. Гэта пасланне з мінулага стагоддзя, трэба толькі ўмець яго прачытаць.
— А гэтая карціна, — яна кіўнула галавой на гравюру, што вісела перад ёй на сцяне. — Ёй таксама сто гадоў?
— Нават болей. Можа, і дзвесце. Цяпер абсалютна немагчыма вызначыць век чаго б там ні было.
Яна падышла да карціны.
— Вось тут гэтая агідная жывёліна высунула нос, — сказала яна, пастукаўшы па шалёўцы пад самай карцінай. Яна паглядзела на гравюру. — Што гэта за мясціна? Я ўжо недзе гэта бачыла.
— Гэта
Яму прыгадаўся ўрывак вершыка, якому навучыў яго пан Чэрынгтан, і ён дадаў летуценна: «Апельсіны, лімоны, бананы — б'юць званы ў Святога Клемана…» На ягоны подзіў, яна адказала вершыкам:
Ты тры фартынгі даць мне павінен — б'юць званы ў Святога Марціна. Ці заплоціш ты мне ў нядзелю — загудзелі званы ў Старым Бэйлі.Далей я не памятаю. Але памятаю, што гэта канчаецца так:
Вось і свечка, — каб спаткі давесці, Вось сякера — галованьку знесці.Гэта было як дзве часткі паролю. Але быў яшчэ адзін радок пасля «званоў Старога Бэйлі». Можа, удасца здабыць яго з памяці пана Чэрынгтана, добра яе раскатурхаўшы.
— Адкуль ты гэта ведаеш? — спытаўся ён.
— Ад дзеда. Ён звычайна паўтараў мне гэты вершык, як я была малая. Яго выпарылі, калі мне было восем гадоў. Ва ўсякім разе, ён знік. Але што ж такое лімон? — дадала яна знянацку. — Я бачыла апельсіны. Гэта круглыя жоўтыя плады з тоўстай скуркай.
— Я памятаю лімоны, — сказаў Ўінстан. — Яшчэ ў пяцідзесятыя гады яны не былі рэдкасцю. Яны былі такія кіслыя, што толькі панюхаеш, і ўжо зубы баляць.
— За гэтай карцінай, напэўна, шмат клапоў, — сказала Джулія. — Калі-небудзь я яе здыму і добра ўсё прыбяру. Здаецца, нам ужо пара ісці. Мне трэба прыбрацца і змыць з твару пудру. Як шкада! Пасля я адмыю твой твар ад памады.
Ўінстан паляжаў яшчэ некалькі хвілін. У пакоі гусцелі прыцемкі. Ён павярнуўся да святла і ляжаў, не зводзячы вачэй з прэс-пап'е. Невычэрпна цікавы быў не кавалак каралу, а нутро самога шкла. У гэтым прадмеце была такая глыбіня! І разам з тым ён быў празрысты, амаль як паветра. Здавалася, што паверхня шкла была нябесным скляпеннем, пад якім хаваўся цэлы маленькі сусвет. Яму здавалася, што ён можа ўвайсці ў гэты сусвет. Ён уяўляў сабе, што ён і папраўдзе там, у шкле, разам з гэтым ложкам з чырвонага дрэва, з раскладным столікам, з гадзіннікам, са старасвецкаю гравюрай і з самім прэс-пап'е. Прэс-пап'е было пакоем, дзе ён знаходзіўся, а карал быў жыццём Джуліі і ягоным уласным, і жыцці іхныя злучаліся ў вечнасці ў сэрцы крышталю.
5
Сайм знік. Аднойчы раніцай ён не прыйшоў на працу. Сёй-той растлумачыў яго адсутнасць легкадумна, без асаблівай трывогі. Назаўтра ніхто ўжо пра яго не памятаў. На трэці дзень Ўінстан зайшоў у вестыбюль аддзела дакументацыі, каб паглядзець стэнд з аб'явамі. У адной аб'яве быў спіс сябраў Шахматнага камітэта, куды ўваходзіў Сайм. Спіс быў амаль такі самы, як і раней, нічога не было выкраслена. Але ён быў на адно прозвішча карацейшы. Гэтага было дастаткова. Сайм болей не існаваў. Ён не існаваў ніколі.
Стаяла нясцерпная спёка. У міністэрскіх лабірынтах, у пакоях без вокнаў, з кандыцыянаваным паветрам, захоўвалася нармальная тэмпература. Але на вуліцы тратуары апякалі ногі, а ў метро ў час пік стаяў невыносны смурод. Падрыхтоўка да Тыдня Нянавісці ішла поўным ходам, і работнікі ўсіх міністэрстваў працавалі звыш нормы. Дэманстрацыі, сходы, ваенныя парады, лекцыі, выставы васковых фігур, кінафільмы, тэлепраграмы — усё гэта трэба было арганізаваць. Трэба было паставіць трыбуны, устанавіць партрэты, прыдумаць лозунгі, напісаць песні, пусціць чуткі, сфальшаваць фатаграфіі. Секцыю Джуліі ў аддзеле мастацкай літаратуры знялі з вытворчасці раманаў, і цяпер яны выпускалі серыю вострапамфлетных брашур. Ўінстан, апрача сваёй звычайнай працы, кожнага дня гадзінамі сядзеў над старымі падшыўкамі «Таймз», перарабляючы і прыхарошваючы матэрыялы, што меліся цытавацца ў прамовах. Позна ўвечары, калі пролы шумлівымі натоўпамі бадзяліся па вуліцах, горад меў нейкі дзіўны, хваравіты выгляд. Ракетныя бомбы падалі часцей, чым звычайна. Часам аднекуль здалёк чуліся жахлівыя выбухі, прычыну якіх ніхто не мог растлумачыць і пра якія хадзілі неверагодныя чуткі.
Ужо была напісана новая песня, што павінна была стаць галоўнай мелодыяй Тыдня Нянавісці (яна называлася «Песня Нянавісці»), і яна бясконца грымела з тэлеглядаў. Гэта быў рытмічны дзікі брэх, які нельга было назваць музыкай, ён нагадваў хутчэй барабанны грукат. Калі гэтую песню раўлі сотні глотак пад рытмічны тупат ног, рабілася страшна. Пролам яна вельмі спадабалася, і сярод ночы на вуліцах яна спаборнічала з усё яшчэ папулярнай «То была безнадзейная мара». Парсансавы дзеці дудукалі яе цэлы дзень і ноч на грабенчыку і шматку туалетнай паперы. Вечарамі Ўінстан быў заняты болей, чым звычайна. Сабраныя Парсансам брыгады добраахвотнікаў рыхтавалі вуліцу да Тыдня Нянавісці. Яны шылі сцягі, малявалі плакаты, ставілі дзержакі для сцягоў на дахах, рызыкуючы жыццём, нацягвалі праз вуліцу дрот і вешалі на ім транспаранты. Парсанс хваліўся, што адзін толькі дамовы блок «Перамога» вывесіць чатырыста метраў транспарантаў. Ён быў у сваёй стыхіі і адчуваў сябе бясконца шчаслівым. Гарачыня і фізічная праца далі яму нагоду хадзіць вечарамі ў шортах і кашулі з кароткімі рукавамі. Ён паспяваў паўсюль — штурхаў, цягнуў, пілаваў, заганяў цвікі, імправізаваў, падбадзёрваў усіх сяброўскімі воклічамі і выдзяляў усімі складкамі цела невычэрпныя запасы смярдзючага поту.
На сценах паўсюль у Лондане нечакана з'явіўся новы плакат. На ім не было ніякіх надпісаў, была толькі пачварная постаць эўразійскага салдата трох-чатырох метраў вышынёй, з безуважным мангольскім тварам, вялізнымі ботамі. Ён ступаў шырокім крокам з нацэленым наперад аўтаматам. Адкуль ні глядзець на плакат, здавалася, што аўтамат нацэлены проста ў цябе. Гэтыя плакаты былі наклееныя на ўсіх свабодных месцах, на кожнай сцяне, іх было нават болей, чым партрэтаў Вялікага Брата. Пролы, звычайна абыякавыя да вайны, былі ўзрушаныя, іх ахапіла чарговая хваля шалёнага патрыятызму. Нібы ладзячыся пад агульны настрой, ракетныя бомбы забівалі людзей болей, чым звычайна. Адна з іх упала ў запоўнены да краёў кінатэатр у Стэпні і пахавала пад руінамі сотні ахвяр. Усе навакольныя жыхары выйшлі на пахаванне. Яны наладзілі доўгае шэсце, якое цягнулася гадзінамі і было, па сутнасці, дэманстрацыяй абурэння. Другая бомба ўпала на вялікую пустку, дзе звычайна гулялі дзеці. Дзесяткі дзяцей былі забітыя і разарваныя на шматкі. Былі і іншыя праявы гневу. Было спалена чучала Гольдштэйна. Сотні плакатаў з эўразійскім салдатам былі сарваныя і кінутыя ў агонь, а тым часам у агульным замяшанні было абрабавана нямала крамаў. Пасля разышлася чутка, што шпіёны скіроўваюць бомбы праз радыё, і натоўп падпаліў дом адной старой пары, якую западозрылі ў тым, што яны іншаземнага паходжання. Яны задыхнуліся ў агні.
У пакойчыку над крамай пана Чэрынгтана Джулія і Ўінстан, калі ім выпадала туды прыйсці, клаліся побач на ложку без коўдры, голыя, пад расчыненым акном, каб уратавацца ад спёкі. Пацук болей не прыходзіў, але клапоў такім гарачым часам напладзілася процьма. Ды, як здавалася, гэта не мела значэння. Брудны або чысты, пакой гэты быў раем. Прыйшоўшы, Ўінстан і Джулія звычайна насыпалі паўсюль купленага на чорным рынку перцу, раздзяваліся, кахаліся, заліваючыся потам, і засыналі. Прачнуўшыся, яны заўважалі, што клапы вярнуліся і рыхтаваліся на контратакі.