1984
Шрифт:
— Колькі я трымаю пальцаў, Ўінстан?
— Не ведаю. Не ведаю. Я памру, калі вы зноў уключыце ток. Чатыры, пяць, шэсць — слова гонару, я не ведаю.
— Так ужо лепей, — сказаў О'Браэн.
У руку Ўінстану ўтыкнулася іголка. Амаль у той самы момант шчасная, гаючая цеплыня разлілася па ўсім яго целе. Боль быў ужо напалову забыты. Ён расплюшчыў вочы і ўдзячна паглядзеў на О'Браэна. Убачыўшы цяжкі, маршчыністы твар, такі брыдкі і такі разумны, ён адчуў, як яго сэрца растае. Калі б ён мог паварушыцца, ён выцягнуў бы руку і паклаў яе на руку О'Браэну. Ён ніколі не любіў яго так глыбока, як цяпер, і не проста таму, што ён спыніў пакуты. Да яго вярнулася старое пачуццё, што, па сутнасці, не мае ніякага значэння, сябар яму О'Браэн або вораг. О'Браэн быў чалавекам, з якім можна пагаварыць. Можа, не так важна, каб цябе любілі, а каб цябе разумелі. О'Браэн ледзь не закатаваў яго да вар'яцтва, а яшчэ трошкі, і ён напэўна аддаў бы яго смерці.
— Ці вы ведаеце, дзе вы, Ўінстан? — спытаўся ён.
— Не ведаю. Напэўна, у Міністэрстве Любові.
— Ці ведаеце вы, колькі часу вы тут ужо знаходзіцеся?
— Не ведаю. Дні, тыдні, месяцы — думаю, што месяцы.
— А як вы думаеце, чаму мы прывозім сюды людзей?
— Каб змусіць іх прызнацца.
— Не, не таму. Паспрабуйце яшчэ.
— Каб пакараць іх.
— Не! — закрычаў О'Браэн. Голас ягоны незвычайна змяніўся, і твар яго раптам зрабіўся суровы і ўзрушаны. — Не! Не проста, каб дамагчыся прызнанняў, каб пакараць вас. Сказаць вам, чаму мы прывозім вас сюды? Каб вылечыць вас! Каб вылечыць ваш розум! Зразумейце, Ўінстан, што з усіх тых, каго мы сюды прывозім, ніхто не выходзіць адсюль нявылечаны. Нас не цікавяць тыя ідыёцкія злачынствы, што вы ўчынілі. Партыю не цікавіць відавочнае злачыннае дзеянне, нас хвалююць толькі думкі. Мы не проста знішчаем нашых ворагаў, мы пераменьваем іх. Разумееце вы, што гэта значыць?
Ён схіліўся над Ўінстанам. З-за блізкасці ягоны твар здаваўся вялізным і невыносна брыдкім. Да таго ж ён быў шалёна ўзрушаны. У Ўінстана зноў сціснулася сэрца. Калі б ён толькі мог, ён бы ўціснуўся глыбей у ложак. Ён быў упэўнены, што О'Браэн зараз крутне рычаг проста так, апанаваны ўзрушэннем. Аднак у гэты момант О'Браэн адвярнуўся. Ён трохі пахадзіў сюды-туды. Пасля працягваў ужо спакайнейшым тонам:
— Першае, што вам неабходна зразумець: тут у нас няма пакутнікаў. Вы чыталі пра рэлігійныя пераследаванні ў мінулым. У Сярэднявеччы была інквізіцыя. Няўдалая задума. Яна мерылася выкараніць ерась, а на справе толькі ўзмоцніла яе. Замест кожнага адшчапенца, спаленага ля слупа, паўставалі тысячы новых. Чаму? Таму што інквізіцыя забівала сваіх ворагаў прылюдна, забівала тым часам, як яны не раскайваліся; якраз таму і забівала, што яны не раскайваліся. Людзі паміралі, бо не хацелі адмовіцца ад сваёй сапраўднай веры. Вядома ж, уся слава належала ахвярам, а ўся ганьба — інквізітару, які іх паліў. Пазней, у дваццатым стагоддзі, былі гэтак званыя таталітарысты. Я маю на ўвазе нямецкіх нацыстаў і расейскіх камуністаў. Расейцы вынішчалі адшчапенства яшчэ больш люта, чым гэта рабіла інквізіцыя. Яны былі ўпэўненыя, што памылкі мінулага іх нечаму навучылі; ва ўсялякім разе, яны ведалі, што нельга рабіць з ворагаў пакутнікаў. Перш чым выстаўляць свае ахвяры на публічны суд, яны свядома займаліся знішчэннем іх годнасці. Яны змагалі іх катаваннямі і адзінотай, пакуль не ператваралі ў мізэрных папаўзлівых небарак, якія прызнаваліся ва ўсім, што ім толькі ні казалі, абсыпаючы сябе праклёнамі, вінавацячы ўсіх і хаваючыся за чужыя спіны, енчачы аб літасці. Але прайшло некалькі гадоў, і зноў паўтарылася тое самае. Мёртвыя сталіся пакутнікамі, а пра іх ганьбу ўсе забыліся. І зноў, чаму так адбылося? Па-першае, таму што прызнанні вырвалі ў іх гвалтам і яны былі відавочнай няпраўдай. Мы такіх памылак не робім. Усе прызнанні, што гучаць тут — чыстая праўда. Мы робім іх праўдай. Але галоўнае ў тым, што мы не дазваляем мёртвым паўставаць супраць нас. Кіньце думаць, што нашчадкі вас апраўдаюць, Ўінстан. Нашчадкі ніколі пра вас не пачуюць. Вы знікнеце з плыні гісторыі. Мы ператворым вас у газ і выпарым у стратасферу. Ад вас не застанецца нічога; ні імя ў спісе, ні ўспамінаў у жывой свядомасці. Вы знікнеце з мінуўшчыны гэтаксама, як і з будучыні. Будзе так, нібы вы ніколі не існавалі.
«Дык нашто ж тады катаваць мяне?» — падумаў Ўінстан з горыччу. О'Браэн зразумеў Ўінстана, быццам той выказаў сваю думку ўголас. Яго вялікі брыдкі твар наблізіўся, а вочы трошкі звузіліся.
— Вы думаеце, — сказаў ён, — што калі мы збіраемся знішчыць вас дарэшты, а значыць усё, што б вы ні казалі ці рабілі, не мае ніякага значэння, — дык нашто ж мы губляем столькі часу і сілы, каб вас дапытваць? Вы пра гэта думалі, праўда?
— Так, — згадзіўся Ўінстан.
О'Браэн усміхнуўся.
— Вы — парушына ў воку, Ўінстан. Вы — пляма, якую трэба сцерці. Ці ж я не казаў вам толькі што: мы не такія, як пераследнікі мінулых часоў. Нас не задавальняе негатыўнае падпарадкаванне і нават на ўсё гатовая паслухмянасць. Калі ўрэшце вы здасцёся, дык толькі з свае волі. Мы знішчаем ерэтыка не таму, што ён супраціўляецца; наадварот, пакуль ён супраціўляецца, мы ніколі яго не знішчым. Мы павернем яго, мы заняволім яго розум, мы пераборам яго. Мы выпалім з яго ўсё ліха і ўсю аблуду; мы перацягнем яго на наш бок, не ўяўна, а папраўдзе, сэрцам і душою. Мы зробім яго адным з нас, перш чым заб'ём яго. Мы не можам дапусціць, каб недзе ў свеце існавала памылковая думка, якая б патаемная і слабая яна ні была. Нават у хвіліну смерці мы не можам дазволіць ніякага адступлення. У старыя часы ерэтык ішоў да слупа, застаючыся ерэтыком, абвяшчаючы сваю ерась, трыумфуючы ў ёй. Нават ахвяры расейскіх чыстак маглі хаваць свой бунт пад чэрапам, калі іх выводзілі па калідоры на расстрэл. А мы робім мазгі дасканалымі, перш чым выбіць іх з галавы. Загад старога дэспатызму гучаў: «Ты не павінен». Загад таталітарызму быў «Ты павінен». Наш загад — «Ты ёсць». Ніхто з тых, каго мы прывозім сюды, не паўстае супраць нас. Мы ўсіх адмываем начыста. Нават тых трох няшчасных здраднікаў, у чыю бязвіннасць вы некалі верылі — Джоўнза, Эрансана і Радэрфорда — мы ўрэшце зламалі. Я сам браў удзел у допытах. Я бачыў, як яны паступова саступалі, як яны раскісалі, поўзалі, па падлозе, плакалі — і не ад болю і страху, а ад раскаяння. Калі мы ўжо канчалі з імі працаваць, ад іх заставаліся толькі чалавечыя абалонкі. У іх нічога болей не засталося, апроч шкадавання аб тым, што яны зрабілі, і любові да Вялікага Брата. Было проста міла глядзець, як яны яго любілі. Яны прасілі, каб іх хутчэй расстралялі, каб яны паспелі памерці з чыстым розумам.
Голас ягоны гучаў амаль задуменна. Узрушанасць і вар'яцкае захапленне ўсё яшчэ не сыходзілі з твару. Ён не прыкідваецца, падумаў Ўінстан; ён не крывіць душою; ён верыць у кожнае сваё слова. Але найболей яго прыгнятала ўсведамленне сваёй інтэлектуальнай непаўнацэннасці. Ён глядзеў на гэтую цяжкую, але ўсё ж прыгожую постаць, што рухалася сюды-туды па пакоі, то паказваючыся, то хаваючыся ад Ўінстанавых вачэй. О'Браэн быў ва ўсіх адносінах істотаю больш дасканалай, чым ён. Не было такой думкі, якой бы Ўінстан не падумаў або мог падумаць, каб О'Браэн даўно ўжо яе не ведаў, не абдумаў і не адкінуў. У яго розум уваходзіў і розум Ўінстана. Але ў гэткім разе як магло быць праўдай, што О'Браэн — вар'ят? Не, вар'ят, мусіць, ён сам, Ўінстан. О'Браэн спыніўся і паглядзеў на яго. Голас у яго зноў спаважнеў.
— Толькі не спадзявайцеся, што вы ўратуецеся, Ўінстан, як бы канчаткова вы нам ні здаліся. Нікому з тых, хто збіўся на аблудны шлях, не ўдаецца выжыць. І нават калі мы вырашым дазволіць вам дажыць да вашай натуральнай смерці, усё роўна вы ад нас не схаваецеся. Тое, што адбываецца з вамі тут, — гэта назаўсёды. Зразумейце гэта адразу. Мы зламаем вас настолькі, што звароту назад ужо не будзе. З вамі адбудзецца тое, ад чаго вы ніколі не акрыяеце, нават калі пражывяцё яшчэ тысячу гадоў. Вы ўжо ніколі не будзеце здольныя адчуваць звычайныя чалавечыя пачуцці. Усё ў вас памрэ. Вы ўжо ніколі не будзеце здольныя кахаць, сябраваць, радавацца жыццю, смяяцца, цікавіцца, быць смелым і сумленным. Вы будзеце пусткай. Мы выціснем з вас усё і напоўнім вас намі самімі.
Ён спыніўся і даў знак чалавеку ў белым халаце. Ўінстан адчуў, як нейкі цяжкі апарат падкацілі ззаду да галавы. О'Браэн сеў побач з. ложкам, і яго твар быў цяпер на адным узроўні з Ўінстанавым.
— Тры тысячы, — сказаў ён праз галаву Ўінстана чалавеку ў белым халаце.
Дзве мяккія, трохі вільготныя падушачкі прыціснуліся да Ўінстанавых скроняў. Ён спалохаўся. Зараз зноў з'явіцца боль, нейкі новы, невядомы боль. О'Браэн супакойліва, амаль добразычліва паклаў сваю руку на Ўінстанаву.
— Гэтым разам балець не будзе, — сказаў ён. — Глядзіце ўважліва на мяне.
У гэты момант адбыўся спусташальны выбух ці нешта падобнае да выбуху, хоць і не было ясна, ці пачуўся пры гэтым нейкі гук. Прынамсі, без ніякага сумнення, асляпляльна бліснула святло. Ўінстану нічога не балела, але ён быў цалкам зняможаны. І хоць ён ужо і так ляжаў на спіне, калі гэта адбылося, у яго было дзіўнае пачуццё, што яго збілі з ног. Яго зваліў нейкі жахлівы бязбольны ўдар. І яшчэ нешта адбылося ў яго галаве. Калі да яго вярнуўся зрок, ён прыгадаў, хто ён такі і дзе ён, ён пазнаў твар, што быў перад ім; але недзе зеўрала пустка, быццам яму выразалі частку мозга.
— Гэта ненадоўга, — сказаў О'Браэн. — Глядзіце мне ў вочы. З якой краінай ваюе Акіянія?
Ўінстан падумаў. Ён ведаў, што такое Акіянія і што сам ён — грамадзянін Акіяніі. Ён памятаў таксама пра Эўразію і Ўсходазію. Але хто з кім цяпер ваяваў, ён не ведаў. Па праўдзе кажучы, ён і не заўважаў, што ідзе нейкая вайна.
— Я не памятаю.
— Акіянія ваюе з Усходазіяй. Цяпер вы памятаеце?
— Так.
— Акіянія заўсёды ваявала з Усходазіяй. Ад пачатку вашага жыцця, ад пачатку існавання Партыі, ад пачатку гісторыі гэтая вайна цягнулася няспынна, і гэта была заўсёды тая самая вайна. Памятаеце?