Шрифт:
Чытырманда былбыл сайрый…
Минем язганнарны азмы-кпме белчелр хтерлидер, блки: «татар», «миллт», «азатлык» дигн сзлрне мйданнарга чыгып кычкыру тгел, заралый гына сйлшкнд д йтерг ярамаган кннрд мин, «Чакырылмаган кунак – татардан да яманрак...» дигн эпиграф куеп, бер шигырь язган идем. Шигырь кичлренд булсын, шигырь сючелр белн ткрелгн очрашуларда булсын, бу срем залда утыручыларга бомба шартлагандай кчле тэсир ит иде, аларны айнытып, сискндереп ибр иде. Бген ис калм тибртче ркем шушы темага яза. Лкин, ни кызганыч, андый срлрне укуы да, тылавы да
«Мхббт» дигн срем д шул чорларда, кем йтмешли, яшьлегем таында язылган иде. Нрс турында иде ул? Болай, тыштан гына караса, аюга каршы берг-бер чыга алырлык, аны пычак белн егардай гайртле бер ирне, авапсыз мхббттн тилмереп, чиксез газапларын хтта аракы белн д баса алмыйча изалануы хакында иде ул баллада. Тукта! Шушы хакта гына микн? Ни чен со, алай булгач, ул, безне аыбызда калыпланып беткн гыйбар белн йтск, тормышта з урынын таба алмаган бер «срхуш» турындагы ср – «югары коммунистик идеаллар ччк аткан» бер чорда мшр сз остасы Айрат ага Арслановны репертуарыннан озак еллар тшмич яшп килде м, берк мине тыйнаксызлыкта гаепли крмгез, тылаучылар аны йотылып тылады? (Хер, чорны бер сыйфаты буларак, йтеп китмич булмас – аракыга каршы крш башлангач, Айрат ага ул шигырьне укудан туктап торды.) Хтерлим, шагыйрь Нби ага Дли еллык шигърият хакындагы докладында, шушы шигыремне д кз алдында тотып, «Злфт чордашларны портретларыннан галерея тзи», – дигн иде. мгать, ниг со ле мин болар хакында сйлп торам?
земне хатирлремне яарту чен генме? Амбицияме? Яки мин моа бген мохтамы? Юк, ич т алай тгел, заман гаме мине, гомумн, шигырь хакындагы уйлануларымны зен кр бер тртипк салырга этрде, моарчы чыгарга юл таба алмыйча келемд сулкылдап брглнгн борчуларымны кычкырып йтерг ммкинлек бирде, хтта мбр итте бугай.
йтеп карыйм ле...
р асыл шигырьне з тарихы бар.
Кел тарихыннан мхрм шагыйрь – географиядн, тарихтан мхрм длт ул. Чиклре, флора-фаунасы, атмосферасы, ягъни сулар сулышы да булмаган длт... Аны стеннн вакыт иле исми. Ул – тумышыннан ле. Андый длт булмый, була да алмый...
мма нихл итсе, н шундый кел тарихыннан мхрм шигъриятне хтерлткн тезмлр бихисап. Шигырь – тормыш юлы. Анкеталарда, автобиографиялрд кпме телисе, шулкадр алдашып була. Чын шагыйрь ис, бик телс д, бтннрне, аерата зен алдый алмый. Алдарлык хйлсе бар икн, ул – бек мистификатор, ягъни шигърият дрсен менеп, шундый ук шигырьлрг охшаш итеп яза белче шома талант иясе. р шигырьне асылы – ихласлык. Дрес аваз. Дрес мо.
Безд ике трле саташу бар. Берсе – шигырь тче сзлрне купшырак, катырак ягыравында дип ышану. Икенчесе – шигырь кче – сзлрне ммкин булган кадр мескенрк ягыравында, елаттыруында дип уйлау.
учакны, утны кзен кереп караганы бармы? зе казып тапкан чишм тбендге тибрнеп торган якты, салкын керфеклрг ирен тидереп карадымы? Йолдызларны тын хрктеннн башы йлнеп киткн чаклары бармы? Иртнге чык бртегеннн сиа сйгн яры томырылып карамадымы?
гр чыннан да мин йткннр сине холкыда да бар икн, укы, дустым, шигырене! Яшереп торма! Сине шигырь язганыны мин барыбер белм. Яшереп кен язса да, безне уртак сзебез бар. Кайчак шулай да була: киллр д, бгырьг трдй иттереп теклеп, тирн мгънле иттереп карап торалар... м, куеннарыннан алтын тулы янчык чыгаргандай, болай дилр:
– Шп шигырьлек тема бирм мин сиа! Яз! Гонорары уртак булыр!
– И туганкай! – дип крсенм мин андый чакларда. – з темаларымны язып бетерер чен д Ходайдан ун гомер сорар идем. Кодртем ген итми. Теге ис ышанмый.
келд рн кала – адм баласы з гомере буена йтерг телп т йт алмыйча интеккч, миа – шагыйрь кешег мргать итте лбаса! Югыйс без ианга н шул сзлрне – кел авазларын ирештерер чен яралганбыздыр бит... Язмышсыз шигърият юк, дилр. Алай гына микн? Татарны беге Габделббар Кандалый феноменын кая куярсыз? Аны тормыш юлын галимнр д якынча гына бел. шигырьлреннн мин аны р сулышын тоям.
Демократ мулла. Эчендге тышында булган кайнар, азат рухлы шхес. «Хйямлыгы» ташып тора. Шхси бхет, лбтт, юк. Согы хатыны шагыйрьне зеннн калган шигырьлрен уга-сулга таратып, исраф итеп бетергн. Шигырь зхмтеннн вафат булган бу кешене язмышын алатырдай сзлр бармы? Нинди зхмт со ул – шигырь? йтеп карыйммы?
Шигырь ул, миа калса, ургылып болганган иан ермсеннн капшап табып алынып, камил тртипк салынган, ични какшатмас ритмга салынган, берднбер аг буйсындырылган мси, кайнар сзлр ягырашы.
Хер, р шагыйрь моны зенч алата алыр иде. Асыл шигырьне хасил иткн р хреф табынуга лаек. Адм баласы яшеше таында ук кск белн баш ватарга йрнеп алган. мма шул вхшилр арасында таны сызылып атуына шаккатып, та калып карап торучы, ктдшлрен шул гзллекне алатырга маташучы да булган лабаса! Нкъ мен шул адм – кешелекне беренче шагыйредер... Нинди булды икн со алар – и беренче сз, и беренче кй, и беренче сурт, и беренче акыл? Валлаи, дип йтм, шуларны бер ишет, кр, тою чен ген д анымны иблиск сатар идем.
мма бу Бек Серне алатырга адм баласыны кче итми. Авторлыкны без шартлы исем белн билгелгнбез – Аллаы Тгал. Шул Алла каршында иман китергн кебек шигырь китерик, иман шартын гына тгел, шигырь шартын да белик, дньядан имансыз китдн курыккан кебек, шигырьсез китдн д куркыйк! Яман кеше хакында «Имансыз!» дип тгел, «Шигырьсез!» дип хкем чыгарырга кирктер... Бер караганда клке кебек тоелса да, бу хакта уйлап карау беребезг д зыян итмс. Аллаы Тгал тгл м мгелек ритмга кнгн Хаос тгел микн?
ианны йрге нкъ мен шул туктаусыз тибеп, сулкылдап торган Хаос микн со лл? Крче бу ахмакны – шигырьне ни икнен алатырга маташам тгелме со?
Дньяда моннан да мгънсезрк эш юктыр. шулай да, кеше ниг сзлрне кйг сала со? Гади ген иттереп, «М!» «Бир!» дип йт итмгнмени?! Табигать адм баласына авазларны м тслрне камилрк ммкинлеген д юл куйган. Халык рвакыт камил сзг омтыла. Коймалардагы оятсыз язулар, суртлр, такмаклар – шушы омтылышны югалуы нтисе. Димк, бу тарафта Ходайга кулай сзне, тсне, авазны ирештерердй кешелр калмаган. Яки аларны ишетерг телмилр. Колакларыбызны иблис томалаган.
Кызык бер фикер бар: дньяны чын кешелре – даилар, калганнары чын кеше тгел. Тгелдер... Асыл шигърияттн йз чергн мгыятьт ген инаятьчелр кбя, гариплр арта. Былбылны тамагы нинди лешлрдн тора? Аны сулыш этр торган диафрагмасы кайда? лл кайларга ишетел торган саф тавышны барлыкка китерче ярылары, нерв епселлре кайда аны?