Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

Амбан ноён дтынг нэгэ угытэй айлай арбан гурбатай хубууе моришон болгожо абаад, холо газар нютагжаан ураг эльгэндээ аилшаар мор-обо гэжэ.

Тэдэ хоёрой харгы замдаа эдсэлхэ сагынь боложо. бурьялан урдажа байгаа горхоной эрьедэ буугаад. тэндээ эдеэ хоолоо бэлдэхэ гэжэ шиидэбэд ха.

Амбан ноён сумаагаа уудалан, эрье хоннной ууса, можо гэхэ мзтын тарган мяха хонхон тогоондоо хэсэгээгээд:

— Бя дутын айлда орожо. айраг амсаад ерэ даа. Ши минии ерэтэр тогоотой мяха пгулэеэ хараад уугаарай, — гэжэ захяад ябашана.

Тинн

ноёной ябахатай сасуу томо хара нохой ерээд, нэрдэя байаар, тогоон соохи уусыень зуугаад ябашаба. Тэрэ хбн ууряаа хдэлэнгй, нхнл газартаа уужал ууба. Тэрэ еэр амбан ноён ама халамгай ерээд, тогоон соохи мяха шлэеэ худхасагаан байтараа, эрьеынгээ уусые угылд:

Уусамни яаан бэ? — гэжэ асууха мрт хбн тээшэ шэрнээр хараад зогсобо.

— Тан шэнги томооо томо хара нохой уусыетнай зуугаад ябашана эи. Тээ тэрэ горхоной саада эрьедэ гараад, мяхаяа зубаржа хэбтэнэ, — гэбэ.

" сГЫ' би шамайе хараад уугаарай гээ эм шууб! vt,7анда хаРажал ууанаа хэлэнэб. *

TamvvnaiiL??*'" ^ара 5оймог шамайе даа! — гээд, амбаь ноён ташуурайнгаа эшэээ баряадхина…

пгт" с огоотой мяхаа хараад уугаарай гэжэ та хэлэ; гут. ьи харажал уугаалби даа. Ноёнхай, намаа ум хэоэ гээшэбта, — гэжэ анаа амархан харюусаба ха

э бэшэ эн PK>ycaSa хГ Юу нэ"

Мнв ноён баряад банан ташуураа гам, "ье амандаа аагтай, хэлэндээ хэдлгэтэй"!? ид, М: "Яагаа-S бабнб!>-гэжэ бодоод, угэ wS^S^/^^

дээрээ гозуули шэнгеэр зогсошоои юм гэжэr^caSf' Щ

38. АРГАТА ХШЭТЭ ХОЁР

С,агай сагта, сахилзаании ххэдэ, caapiha-най нимэгэндэ, саазанай сулада ан ха. Аргата Хшэтэ хоёр байан юум.

Аргатан алаг эрэзн сартай, ахайтай ан ха. Хшэтэн хурин эрш сартай, эхэнэр угэй гансаараа банан юум.

Аргата нэгэтэ тулээндэ ошожо ябатараа, нэгэ хээн гу-рэнэй хэбтэхэдэ гэртээ асаржа, арапиинь хуулаад, мяхайнь шанаад, амгантаяа хоюулаа эдижэ ууба. Хшэтэ орожо ерээд:

— Таанаднай мнха хаанааа абаба гээшэбта? — .гэбэ. Аргата хэлэба:

— Алаг эреэн сарни хэш пан даа. Тиихэдэн арауйень бутгээр бшд, бээ шорой дрэтэр хээд, хйтэ модоной хртэр, нойто модоной нортор сохиходомни, сарни рг амдниршоо ан. Тиигээд еарайнгаа миха эдижэ уунабда. ни-яэй тияхэ ёотой юума байгаа, мэдээ гэй байгдаан байна, — гэбэ.

Тыхэдэн Хушэтэ ехэ гайхажа, гэртээ харяа, хрин эрээн сараа алаад, арауйень бтгээр бшэжэ, михайн абаад,< аран соон бээ шорой хээд, хэдыш сохиходон, cap (эодобо гэй.

— Хайран ганса сарымни Аргата арга мэхээ гаргажа алуул-жархиба, — гэжэ ехэ сухалдажа, Аргатуйнда ошожо, Аргатаяа тархиигиннь хойшон харуулжа нюрган дээрээ ргэлд, ойдо абаашажа шатаажа алахвмни гээд ргэлд ябатарань, Х-шэтынг арада ябаан хэтые Аргата абажа, газарта хая-жархиан гэхэ. Тиин Хшэтэ Аргатаяа ой абаашажа модондо хулижэ, тлеэ суглуулажа, шатааха гээд хэтээ носооХо гэхэдэн, хэтэн гэй байгаад, хэтэеэ бэдэрхэ гэжэ Хушэтэ ошобо ха.

Арратуйн шатаагдаха гэжэ модондо хулеэтэй байхадан, нэгэ адуу тууан соохор азаргатай, рэн нюдэ охор хн ерээд:

— Ши юундз эндэ хлигдээн юушин хун гээшэбши? — гэхэдэн, Аргата хэлэбэ:

208

— Би рэн нюдэ, гаргй байанаа энэ модондо хлюу-лээд, эндэ хоёр хоногто байгаад, энэ модоной шуупэ шимэ унэртэн нюдэтэй, гартай болоод гэртэээ хнэй ерэхые хлеэжэ

байнаб, — гэбэ.

Тиихэдэн тэрэ хн:

— Би рэн нюдэгй хмби, намайе хлииш! — гэбэ. Тиин Аргата тэрэ хндэ хлилтээ тайлуулжа, рынг

байрада ^хи хгээ таа хлижэрхёод:

— Зай, иигээд хоёр хоногто байхаш, хоёр" хоноон хойно би ерэжэ табихаби. Энэ тэрэ хнуд ерээд, элдэб юумэ хэжэ болохо. Юума дуу гараха хэрэг гэй, — гээд Аргата соохор азаргадан мордожо, юэн адууень туугаад ябашаан юума гэхэ.

Аргатын ошооной лээр Хшэтэ ерээд, ойлгон гээгвер модондо хлеэтэй байан хе хэлэ хэлэтэрна галдажархёод, Аргатынгаа гэртэ ошожо, памаганаарань хэтэдээ хамтаржа ууха гэжэ хэлсэжэ, сарынгаа миха шанажа эдижэ уутаран Аргата соохор азарга унаан, юэн адуу тууан орожо ерэхэ? дэн, ехэ гайхалдан, шатаагдаан хмнай хайшан гэжэ амидыр-жа, энэ олон адуу туугаад1 ерэбэ гээшэб гэжэ гайхажа байхадан, Аргата ерээд хэлэбэ:

— Зай, инаг нхэр Хшэтэмни, шиимни хэдыш тэнэг аа, намдаа нэгэ ехэ туа хргэбэш, яйн даа. Шиннн намайе шатаахадаш, у та а дамжажа тэнгэридэ гараад ябатарнн, хур-маста тэнгэри хубудтээ зоериёо хубаажа байгаад, намда юэн адуу, нэгэ азарга хртбэ. Мн хэр, хонидоо хубаагаа уды байна. Хэрэгтэй аа ши тргр ошииш! 11 гэбз.

Тиихэдэн Хшэтэ ехэ баярлан зубшжэ:

— Хайшан гэжэ биш тэнгэридэ гараха гээшэбиб? — гэхэдэн Аргата хэлэбэ:

— Гаража ядаха юума байха гэй. Бишнн шамайгаа ойдо абаашаад галдахаб. Тиихэдэм утаа дамжаад ла тарана бэ-зэш, — гэхэдэн:

— Зай, тиигэбэл ошоёо, — гээд хоюулаа ойдо ошожо, Аргата Хушэтэёо модондо таа хулижэрхёод галдаба.

Хушэтэеэ алажархёод, гэртээ ерэжэ, адууа малаар олон боложо, амганаараа сэнгэн жарган ууан юума ан гэхэ.

39. ХШТЭЙ БАШТАЙ ХОЕР

Хуштэй хушээрээ юумэ хэдэг байха. Баш-тай ехэ шадамар, юумэ эбллжэ урин

нарин. Хуштэйн хушээрээ hap соо нэгэ тэргэ хэдэг. Баштай ехэ шадамар, пургаар убээ аад ла, hap соо арбан шарга хэдэг, юу- юу хээд, ходо худалдажа мунгэн болгожо байха. Хуштэй нэгэтэ Баштайяа хара панажа, Баштайяа айлда ошопон хойно хэпэк шарга, тэргэйн таара шабшаад, газаан дургэшхэнэ. Баштайн айлаа ерээд байхадан, шарга, тэргэн ганса хара х болоод байна. Баштайн хугшэн хэлэнэ: "Хуштэй ерээд энээниишни гал-дашкоо, би гаража хэлэхиимаад айгааб, — гэнэ. — Би нэгэшье хр хэлээ бээб".

Тэрэ хара хг гульдхаад, утархай мэшээг болгоод, унам-хай ухэрээ асараад, хгшэнд хэлэнэ.\ "Би энэ хг. абаашажа гоород орохом", — гэнэ.

Тиихэдэн утархай мэшээг хг тэбэрэн, хэр унаад гоород орохом гэжэ ябанал даа. Харгуй дээрэн Хартагай хаан, °аян хаан хн байна.

Хартагай хаани гурбан басаган байсанаа хаяада уужа зина. Баштай тэдээни харана. Тэдэн пурана:

Г" Баштай, хайша ошохошом?

Баштай хэлнэ: [

— Гоород орхомни.::ш

Энэ мэшээг соо юугаа хэиимши?

— Мнгэмни.