Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Тэрэ хбн газаа гаража "сообор, сообор" — гэжэ, тэрэ амьтаяиин няалдахаяа болижо, тэрэ хбндээ адуу мал гэнэ. Баяшуул ноешуул лама, бнд болобол тэрээнээ хойшо гэрэ Хбуе иуушалхаяа болибо. Тэрэ хбн "Ня-ня" гэжэ нэрэтэй боложо, баян хндэ хдэлхэеэ болижо, рео нютаг-та ошожо, лайн ажалтай боложо уугаа даа, — гэнэ.
32. УХААТАЙ МЭХЭТЭЙ ХБНЭЙ ХААН БОЛООН ТУХАЙ
Нэгэ хун угытэй ганса эхэтэй, ганса ямаа-
тай, залхуу, шадабари
пэн ха. Тиигээд хоолойгоо тэжээхэнь бэрхэтэй боложо, "Байза, хайшан гэжэ бэеэ, эжыгээ тэжээхэ гээшэбиб? — гэжэ анана. — Худэлмэри хэжэ шадахагуйб, нэгэ баяниие мэхэлхэ юумэ байна, — гэжэ бодобо.
Тиигээд ганса ямаагаа хтэлд, эжыгээ дахуулаад, нэгэ ехэ город ошобо ха. Тэндэ баян аад, хулууша хун байба ха. Тэрэ хумнай баянтай уулзажа остолоово хэе гэжэ хэлсээ хэбэ ха. Бухы хэрэгтэй зри баянаа эрижэ абаба. Анханпаа хойшо тэрэ хун баян хе айлгаха анаатай байгаа пэн ха. ТэрЪ баянай остолооводо орходонь, нхи хуниинь ханзаяа неэжэ хаажа байба ха. Тэрэ хулууша баян энэ ханза соо элдэбын юумэн, мунгэн бии ха гэжэ анана. Тэрэ хн нэгэ хе хлэл-жэ абаба ха.
Хулууша баян ни болоходо ерээд, гэрын соолоод, ханзадан орожо байтарын, тэр нхи хлэлжэ абаан хнтэеэ бари-
жархиба ха. I
— Минин зриие хулуужа байгааш, би шамайе трмэдэ
хэмни! — гэхэдэнь: л Ш1
— Намайе табиита, би мянган тхэриг хэб, — гэоэ^ Тиихэдэнь тэрэ мнгыень абаад, тэрэ |Ш§||Ш
ха. Тиигээд анана: "Бишье эндэ. остолоовоШ" болёоб. хнтэйшье ээдэ оробоб, ондоо газарта ошохо юм
бЭ Мнгэеэ эбэртэлээд, ямаагаа хутэлввД эжыгээ ^аранхы ни хнэй хараагуйдэ ябм пэн ябатараа, хонохо сагынь ерэнэ ха. Тиигээд шшвш н
12. Бурятские народные сказки
Лолой гэжэ баяй бии, тэрэ шаман ' хонуулхаДаа болохо гэжэ хунээ дуулаба. "Ямаандаа хоёр-гурба зоос эдюулжэ, тэрэ
баяннне мэхэлхэ юм байна", — гэжэ бодоно. Тэрэ яйлда ерэжэ хоноходонь:
— Энэ юун ямаагаа хутэлоэбши? — гэнэ ха. Тнихэдэнь:"
— Бэеээ ригуй анаад ябадаг ори ганса ямаамни. гээ-шэл даа, — гэнэ.
Углвгуур тэрэ ямаанайнгаа баахада, хоёр гурба зоосойнгоо гарахада, тэрэ баянайнгаа харааар байтар хоноонойнгоо ту-, лее угэнэ ха. Тэрэ баяииииь:
— Энэтнай иихэдээ алга мунгр баадаг юм гу?
— Баахадаашье ганса алтаар баагаа юм ааб даа. Харин мун тарни уншаагй байан дээрэээ багаар \бааба гээшэ, — гэбэ ха.
Баян хун: 9
— Энэ ямаагаа намда худалдыш? — гэнэ.
— гы юу хэлээ гээшэбши?! Энээнээ худал да а аа, би эднхэ хооллохо юумэ угы болошохолби. Шамда туалхын тула табак зууятухэригрг аа гэлби даа, — гэнэ ха. Тиигэ-жэ /гзрэ баян ямаагыень. абаха i болоно ха.
& Тарни. уншаад лэ гэдэыш* эльбээрэй, тиихэдэшнил алтаар' бааха байха,~-:гэнэ… Тиигаэд; эжыгээ хутэлд мунг абаад, нэгэ город" орожо ерэбэ ха. |Йл
Тэрэ городой базаар дээгуур ябажа ябахадань, баян хун худалдажа абаан ямаагаа хэды гэдэынь эльбэхэдэнь, тэрэ ямааининь хэшэбэ ха. Хороо бусаландаа энэ город соогуур ябаа гээбы гэжэ город ошожо бэдэрбэ ха. Тиигээд городой уйлсэдэ уулзана ха. Тэрэ баян тэрэ хе барижа хаанда абаа-шажа тушааба. Хаан:
— Шн, еро энээнээ унаа, — гэнэ ха. Тэрэ баян "яаха болоо гээшэбиб?" — гэжэ анана. Тиигэжэ
ябатараа м. эшээг соо хээд лэ уда уруу хаяжархяха байна гэжэ бодоно. Мэшээгтэ хээд лэ ябана ха. Тиигээд лэ шэээнэйнгээ хрэхэдэ, тэрэ хунэйнг тархи дээгур шээжэрхибэ. Тнихэдэнь:
— Намайе мэхэлжэ энэ мэшээг соо уулгаан а ад, уш тархи дзэгрни бааха, шээхэшнибы! — гэнэ.
Упаниинь ехэ холо байгаа ха. Унданайнгаа хрэхэдэ трун ошожо уа уужархёод ерэхэ юм байна гээд, мэшээгтэй хунээ орхёод, уанда ошоно ха. Тнихэ едэнь тэрэ багаар уха а муу-тайхан мал адуулан хун ябаба ха. Тэрэнэй харан гэээнь, нэгэ мэшээгтэй юумэнэй байхада барижа зэбэ ха. зэхэдэнь, хун ууан хэбэртэй болоно ха.
— Ши эндэ юу хэжэ йууна гээшэбши? — гэнэ ха. Тияхэдэяь:
— Намайе хаан боло гэнэ, харин би лама болохомяи тэхэ-
дэмнп мэшээг соо хээд байна, — гэнэ.
— Яагаа хун гээшэбши? Хаан болоходо юун пайн юм гээ-
шэб! — гэнэ.
— гы даа, би лама болохоб, харин энээн соо ороон хя тэрэ бэеэрээ хаан болошохо юм. Ши хаан болохо дуратай паа, энээн соо орыш. Эзэнэйм ерээгйдэ намайе тайлаад лэ энээн соо оро, — гэнэ.
Тэрэ хэршэн тайлэжа р ороно ха. Тэрэ хун гараад, — хул гарыень уяба ха. р нэгэ ехэ модон дээрэ гаража ууба. Абажа ябаан хндынь амараад, уа уугаад ерэхэдээ:
— Энэмнай яагаа хнгэн болошобоб, — гэнэ ха нэгэниинь. Тиихэдэнь нгдэнь:
— Амараад ерэхэдэм хнгэн шэнги болоод байгаа ааб
даа, — гэнэ ха.
Тиигээд тэрэнээ абаашажа уа уруу хаяжархина. Тэрэ хн модоноо буугаад саашаа ябана ха. Эжыдээ ерээд, "эндэ байха аргамни болёо гээшэ, ондоо газарта ошожо байха бо-лооб" гэжэ бодоно. ТЛшгээд эхэеэ хтэлд, ой соогуур ябана ха.
Тиигэжэ ябатараа баахалдайтай уулзаба ха. Тэрэ хмнай шадалтай солбон болоод ябаа ха тиихэ сагта. Баахалдайн гуйжэ ерэхэдэ, хоер шэхэнээн аалдаад, ехээр носолдобо ха. Тиигээд хоюулан эсээ ха. Носолдожо байхадан алтан зоосоо хээд ябаан юумэниин хахаржа, алтан зоосуушын иишэ тии-шээ сасаршана ха. Ошохо гэжэ ябаан городойнь хаанай х-бн ондоо городто ошожо хаан болохо байгаа. Тэрэ хаанай хбн лшынхиеэ гэжэ агнуурида гараад ябажа ябана.
Тэрэ хе хараад:
— Шн юу хэжэ байна гээшэбши, — гэхэдэнь, тэрэ хн амаа хдэлгэжэ юумэ уншаан хэбэртэй байгаа эн ха. Тиихэдэнь:
— Би хаан хнэй хбн гээшэб, ши юундэ дуугарнагуйб-
ши? — гэнэ.
— Ши хадаа намда аалта хэбэ гээшэш. Би хадаа энэ баа-халдайгаар эдеэ тэнгэри бисалгажа байгаа гээшэб. Тиихэдэм алта мнгр бороо орохо юм. Харыш, ганса алта мунгэн хэб-
тэнэ бэшэ г? — гэнэ.
— Ши намда энээнээ угыш даа, — S гэхэдэнь:
— Та намда энээнэйм тл юу хэбтэ? — гэнэ.