Чарадзейныя яблыкі
Шрифт:
А тым часам свінец расплавіўся, пачаў напамінаць аб сабе ціхім бульканнем. Спрытна падхапіўшы гаршчок віламі і падтрымліваючы яго зверху абцугамі, лудзільшчык узяўся разліваць яго змесціва па канаўцы. Вадкі метал хутка заліў увесь памер канаўкі і даволі хутка ацвярдзеў. Майстар цярпліва прайшоўся яшчэ раз па ўсім контуры саркафага і запоўніў канаўку да краёў. На гэту работу ў яго пайшло не больш дзвюх хвілін.
Калі ўсё было скончана і гаршчок з лішкам свінца заняў сваё месца зноў на пліце, майстар не ўтрымаўся і паглядзеў на панначку. Ён здзівіўся… Панна Марыя паказалася яму ненатуральна прыгожай, — ніколі б ён не падумаў, што яна мёртвая. Нядобрае прадчуванне падказвала, быццам нейкі геній шапнуў майстру, што ён паспяшаўся. Паддаючыся волі прадчування, ён узяў сухі і чысты кавалачак тканіны і старанна працёр шкло саркафага.
Твар панны Марыі быў цудоўны. Лудзільшчык чуў пра яе прыгажосць. Але не яна абвастрыла яго цікаўнасць, — майстар яўна ўбачыў, як рукі панначкі паварушыліся, а па твары прабегла сутарга… Ён хацеў патлумачыць гэту дзіўную з'яву дрыжаннем агеньчыка пырскаючай свечкі, таму ён зняў свечку з падстаўкі і паднёс яго да самага шкла саркафага. Здзіўлены лудзільшчык убачыў, як панна Марыя раптам паварушылася ўсім целам, быццам хацела прыўзняцца. Галава яе схілілася ўбок — і ў той жа момант цёмны струменьчык крыві выбег у яе з рота. Вочы раптам раскрыліся, і няшчасны лудзільшчык убачыў у іх боль. Панна Марыя, быццам рыба, якую выкінулі на бераг, пачала хапаць ротам паветра. Твар яе перакрывіўся ў страшэннай грымасе…
Валасы лудзільшчыка ўсталі дыбам. Ён адскочыў ад саркафага і, за нешта зачапіўшыся, паваліўся на спіну. Свечка, якую ён трымаў, патухла. Некалькі імгненняў, якія паказаліся яму вечнасцю, ён ляжаў нерухома, прыслухоўваючыся да цішыні і прыглядваючыся да водбліскаў святла са шчылін печы: яму здавалася, што ў лудзільню пранік невідзімкаю сам д'ябал! Ён ляжаў і чакаў халоднага дотыку да шыі. Водбліск дагараючага святла ў печы рухалі па сцяне з бярвенняў павялічаныя чырвоныя цені,— лудзільшчыку здавалася, што гэта таньчыць нячыстая сіла…
Дрэнна ўсведамляючы, што робіць, майстар падняўся і, падышоўшы да печы, запаліў свечку. Затым ён зноў наблізіўся да саркафага. Дрыжачай рукою ён паднёс запаленую свечку да шкла. Панначка ляжала ўжо нерухома, абхапіўшы горла рукамі. Вочы яе былі адкрыты, а адна шчака і пасмачка валасоў з аднаго боку былі запэцканы густой чорнай крывёю…
Кінуўшы свечку, лудзільшчык падскочыў ад страху, як заяц, і з дзікім крыкам кінуўся наўцёкі з памяшкання.
Ён выбег на двор. На небе, дзесьці каля самага гарызонта, паблісквалі першыя ранішнія праменьчыкі. Звар'яцелы лудзільшчык перасек двор і чамусьці панёсся ўверх на бастыён. Забегшы туды, ён, не раздумваючы, кінуўся ўніз — пакаціўся па мокрай гнілой траве ў роў. Ледзяная вада, аднак, не вярнула яго да супакаення. Ён перабраўся праз роў і, бясконца азіраючыся, згінаючыся і штосьці выкрыкваючы, быццам хтосьці гнаўся за ім і лупцаваў бізуном, пабег па насыпной дарозе далей — у бок горада. Здалёк ён нагадваў чалавека, якога атакавалі восы…
Яго крык пачулі ахоўнікі. Адразу ж за бегляцом была выслана пагоня.
XIX
Прайшоў цэлы тыдзень з той страшэннай ночы. Па загадзе князя, які вярнуўся з Варшавы, саркафаг раскрылі. Было ўстаноўлена, што панна Марыя памерла ад разрыву сэрца… Забальзаміраваўшы цела, саркафаг зноў запаялі і паставілі ўсё ў той жа Развітальнай зале. Аднак візіцёраў у гэты раз не пусцілі. Гэта акалічнасць, а таксама нечаканае вар'яцтва лудзільшчыка хутка выклікалі ў горадзе неверагодныя чуткі, сярод якіх была і праўдзівая — гэта тое, што панну Марыю заплавілі ў саркафаг жывой… Усе вінавацілі княгіню. Яўных доказаў у яе дачыненні да смерці як быццам не знаходзілася. Тым не менш, народ не сумняваўся, што злачынства гэта на яе сумленні.
Пахавалі панну Марыю ў фамільным касцёле Эрдзівілаў. Цяжкую труну пранеслі на руках да самага храма.
Каля варот касцёла працэсію сустрэў натоўп гараджан. Людзей у той дзень сабралася столькі, што княжацкім дружыннікам давялося зрабіць жывы калідор…
На пахаванне прыйшлі маладыя садоўнікі, сябры Яна. Прыехала і няшчасная Люцыя.
У касцёле труну паставілі на спецыяльнае ўзвышша. Пасля кароткай пропаведзі пачалося адпяванне. Амаль сотня манашак з гарадскога манастыра бернардынак чулліва зацягнулі жалобную песню. Пелі на лацінскай мове. Мелодыя была сумнай. Галасы іх то заціхалі, то пачыналі гучаць мацней, быццам высокая хваля, якая ўдарылася аб скалу…
На вуліцы плакалі ўсе: дарослыя і дзеці, бедныя і багатыя. Людзі называлі панначку ўжо не інакш, як святой.
Гадзіны дзве доўжылася адпяванне. Потым труну паднялі і панеслі ў апошняе прыстанішча — у склеп. Наперадзе, як і павінна было, рухаліся факельшчыкі і свяшчэннікі. За імі неслі труну. Замыкала шэсце доўгая шарэнга родных і блізкіх памерлай. Сярод іх была і няшчасная пані Кацярына.
Па распараджэнні князя труну паставілі ў той частцы склепа, якая была найбольш аддалена ад труны яго сына-вырадка.
У гэты дзень народ, які сабраўся каля касцёла, не разыходзіўся да змяркання. Нават калі зусім сцямнела, многія працягвалі стаяць, слухаючы і распавядаючы жалобную гісторыю панны Марыі. Гэту гісторыю перабольшвалі і пераказвалі да неверагоднага. І тым не менш, яна здавалася недаказанай. Людзі пыталіся, пагаджаліся, спрачаліся — і ўсё роўна не маглі задаволіць сваёй цікаўнасці. Можа, незразумеласць гэтай гісторыі ўтойвалася ў каханні Яна і панны Марыі. Бо сапраўднае каханне — гэта заўсёды тайна. Некаторыя з тых, хто сабраўся на плошчы, зусім зводзілі ўсё да таго, што ніякай панны Марыі не было, а была, быццам бы, пасланка Божая. Усявышні, маўляў, проста выпрабаваў Эрдзівілаў…
Калі на браме затушылі ліхтары, з касцёльнай плошчы найшлі апошнія жыхары. Іх «прагнала» завіруха, якая разгулялася амаль да раніцы. Засталася толькі адна-адзінюткая простая жанчына. Гэта была Люцыя. Яна стаяла і тупа глядзела на высокія цяжкія дзверы, за якімі знаходзілася недзе ў адзіноце яе пані. Люцыя ведала, што панна Марыя памерла і больш не патрэбна ёй дапамога і дружба сваёй служанкі. Тым не менш, яна не адыходзіла. Расказ пра страшэнную смерць панначкі не даваў ёй спакою. А жыццё без пані, якую яна з упэўненасцю лічыла самай добрай і ласкавай, уяўлялася няшчаснай Люцыі пустой і непатрэбнай. Дзяўчына зраднілася з паннай Марыяй, яна прывыкла ёй павінавацца ва ўсім.
Апошнія дні без яе даставілі ёй столькі пакут, колькі яна да гэтага моманту і не ведала. Кола жыцця быццам бы спынілася для яе. Яна працягвала чакаць распараджэнні пані…
Азябшую, яе, нарэшце, навялі са сквера садоўнікі, сябры Яна. Нехта падказаў ім, што каля варот касцёла замярзае маладая бяднячка, і тыя адразу здагадаліся, што гэта служанка панны Марыі.
Можна зразумець смутак беднай Люцыі. Але нават для яе час не зрабіў выключэння. Жыццё пасля смерці панны Марыі, працягвалася сваім звычайным ходам.