Дубянецкі
Шрифт:
Вось яшчэ адна праява свабоды творчасьці па-савецку.
А сёньня з 15 гадзінаў будзе абмеркаваньне выставы кніг выдавецтва “Мастацкая літаратура”, выдадзеных на працягу мінулага году. Упершыню выказаў жаданьне наведаць яе і М. Дзялец1. Цяпер усе мае мерапрыемствы бяруцца пад неаслабны кантроль то адной, то другой інстанцыяй.
14 лютага 1985 г. “Правда” ў рубрыцы “З краінаў сацыялізму” дае заметку: “З месца падзеі: Паўсталы з руінаў”. Абуральная заметка! Калі ласка:
“Сёньня ў жыцьці ГДР важная падзея: ва ўрачыстых абставінах адчыняецца адноўлены будынак Дрэздэнскага опернага тэатру, які сорак гадоў таму назад стаў, як і
Заметку падпісаў нейкі В. Кабанаў, уласны карэспандэнт “Правды”. Прозьвішча цалкам адпавядае духу газеты і яе пісакаў.
Варта пагартаць тую самую “Правду” перыяду той бамбардзіроўкі, каб пераканацца ў супрацьлеглым падыходзе да яе ацэнкі тады і цяпер. Тады гэта быў слынны прыклад добрай волі саюзьнікаў, іх рашучасьці ў падтрымцы Савецкай арміі, іх мужнасьці і г. д. Цяпер… вось якая сьвінячая пасьлядоўнасьць! Зрэшты, такі самы падыход і да гісторыі з Хірасімай і Нагасакі. Тады – апладысьменты і зайздрасьць, што гэта не СССРаўскі подзьвіг быў. Цяпер – абвінавачваньне выканаўцаў той сапраўды жудаснай і зусім не патрэбнай для перамогі над праціўнікам акцыі.
Варварства трэба называць варварствам заўсёды, безадносна да таго, якой мэце яно служыць. Бамбардзіроўка Дрэздэна варварская? Так, варварская! І тады, і цяпер! А, скажам, Берліну? Таксама! Але ж гэтае “таксама” трэба б памножыць недзе, можа, у тысячы разоў! Аднак і дагэтуль, калі ў савецкім друку, у вуснай прапагандзе згадваецца пра “ўзяцьце Берліна”, дык апрача захапленьня “савецкай ваеннай стратэгіяй і тактыкай, больш нічога нельга там вычытаць ці пачуць. Цікава? Вельмі! Вайна амерыканцаў у В’етнаме – варварства, вандалізм. Вайна саветаў у Афганістане – дабрачынная і інтэграцыйная акцыя. Дзіўна? Дзіўна да абурэньня!
У другой палове дня наведаў мяне Вячык2. Пакуль я канчаў нейкія свае справы, ён схапіў на маім стале даўгаватую чыстую картку і пачаў на ёй нешта крэмзаць. Пасьля падаў мне гляджу – нейкая табліца: “Нумар па парадку. Аўтар. Назва твора. Прычыны”.
– Што гэта? – пытаю.
– А гэта, – адказвае ён, – прашу вас зрабіць мне вось паводле такой формы пералік адхіленых выдавецтвам у 1984 годзе рукапісаў. Пажадана было б і адрасок аўтараў даць там.
Я выказаў сваё зьдзіўленьне, прыгадаў, што ён адзін раз ужо хацеў ад мяне такі сьпіс узяць, але ж у ЦК мне не параілі гэта рабіць (праўда, я не інфармаваў тады ЦК, спаслаўся на яго так сабе, каб лепш выратавацца ад такога нахабнага патрабаваньня). Ён сказаў, што гэта трэба ім таму, каб папярэдзіць самавольнае выданьне за мяжою адхіленых намі рукапісаў. Я кажу, што ніхто за мяжою іх ня возьме: “Мы ж адхіляем зусім бездапаможнае ў літаратурна-мастацкім плане”. “Не, вы ж адхіляеце і па прычынах ідэйна-палітычных. Вось такія нас у першую чаргу цікавяць. Штук 15-20 на год, думаю, у вас будзе такіх рукапісаў”.
Мне не было калі аспрэчваць “дапушчэньне”. Аднак рашэньне я прыняў адразу: патрабаваць ад кадэбэ афіцыйнага пісьмовага пацьвярджэньня такога даручэньня, а пасьля і сапраўды прапусьціць яго праз ЦК.
Як і той раз, Вячык пачаў мяне “задобрываць”. Тады “выдаваў” быццам бы мне свае службовыя і дзяржаўныя сакрэты (пра маршала Агаркава і г. д.), а цяпер паабяцаў даваць мне на азнаямленьне “радыёперахопы”, расказаць мне ў панядзелак (гэта значыць, 18
На разьвітаньне спытаў:
– У вас ёсьць праблемы з выпускам другога зборніка Дранько-Майсюка?
– Пакуль, – кажу я, – на мяне ніякіх праблемаў, зьвязаных з гэтым выданьнем, не выводзілі. А якія гэта праблемы?
– Быццам бы, – адказвае ён, – зборнік пабудаваны на Богу, на рэлігіі, на містыцы.
Мяне ня ўзрадавала гэтае паведамленьне. Днямі Варлен1 зьвярнуў маю ўвагу на тое, што ў апошнім зборніку Ул. Караткевіча творы шчодра перасыпаны менавіта такімі “падрыўнымі” і “небясьпечнымі” рэжыму Вячыка праблемамі. Я рукапіс Караткевічаў прачытаў у той самы дзень, калі ён здаў мне яго. Усё там мне было арганічным, патрэбным: усё ў Караткевічавым стылі, у адпаведнасьці з ягоным сьветапоглядам. А раз цяпер ужо гэтыя “праблемы” зноў перайшлі ў ранг антыдзяржаўных, значыць, узьнікнуць цяжкасьці і з публікацыяй зборніка Ул. Караткевіча. Божа, дай моцы вытрываць!
16 лютага 1985 г. Учора цэлы дзень займаўся пахаваньнем Машынага2 сваяка Івана Адамавіча. Цудоўны быў чалавек, цудоўная сям’я наогул – і ў сьціслым сэнсе яго сям’я і ў шырокім – яго радня, з якой ён выйшаў і стаў сапраўдным, усімі паважаным чалавекам.
За ўвесь дзень я ні разу не прыгадаў апошняй сустрэчы з Вячыкам. А сёньня зьбіраючыся на юбілей Івана Навуменкі, я раптам успомніў яшчэ адну “дэтальку,” з той сустрэчы. Вячык, даючы мне тую разьлінееную картку, “растлумачыўшы” яе, “між іншым”сказаў:
– А вельмі добра было б ведаць, хто піша нешта для сябе.
Я ведаю, вядома, што маецца на ўвазе, аднак усё-такі перапытаў.
– Ну, ведаеце, што гэта такое “пісаць толькі сабе”, – кажа ён. – Гэта пісаць нават тады, калі ты ўпэўнены, што ніхто цябе не надрукуе, пісаць і складваць у стол. А раз сабраліся ўжо такія вось запісы, значыць, будзеш рана ці позна шукаць магчымасьць іх апублікаваньня.
Я нічога не адказаў. Ды й ня ўпэўнены, ці чакаў ён ад мяне адказу. Але ж нашто тады сказаў пра гэта? Вельмі падобна на тое, што праз некаторы час пачнуць цікавіцца і пра нашыя паўсядзённыя думкі. Паколькі іх непакоіць пытаньне, хто піша “для шуфляды”, значыць, яны гатовыя рабіць вобыскі і забіраць тыя запісы.
17 лютага 1985 г. Учора я купіў у кіёску дзіцячы часопіс “Бярозка” №2 за гэты год. Купіў сьпецыяльна, паглядзець на некаторыя яго матэрыялы. Днямі рэдактар гэтага выданьня В. Адамчык сказаў мне, што яго выклікае М. Зяньковіч да сябе ў ЦК з тлумачэньнем, чаму, не параіўшыся з імі, надрукаваў апавяданьне Натальлі Машэравай “Шчырасьць” пад рубрыкаю “Навечна ў памяці народнай” – пра яе бацьку, Пятра Міронавіча. Чэсь кажа, што перадрукаваў гэты матэрыял з “Комсомольской правды”.
Значыцца, ужо нямодна хваліць Машэрава. Як і водзіцца, хваліць трэба кожнага цяперашняга.
Але ж у гэтай самай лютаўскай “Бярозцы” ёсьць яшчэ нешта такое, чым заняліся цяпер і ў ЦК, і ў Дзяржкамвыдзе, і нават… у кадэбэ. Гэта ўрывак з паэмы Леаніда Дранько-Майсюка “Кола”. М.Дзялец ужо званіў, ці гэтая паэма ёсьць у другім Лёневым зборніку, які цяпер рыхтуецца намі да выданьня. Сказаў, каб далі рукапіс у Камітэт. Вось чаму Вячык цікавіцца таксама новым зборнікам “небясьпечнага” аўтара.
У “Бярозцы” Лёню прадставіў Міхась Стральцоў. Аформіў разварот Адам Глобус. Гэты факт таксама ўскладніць Чэсю “тлумачэньне”. Яго ўжо ня раз папракалі, што друкуе сваіх сыноў – Глобуса і Шайбака.