Шрифт:
Giris
Insanlar min ill?rdir ki, hipnotik tipli Trans-a daxil olublar. Bir cox m?d?niyy?t v? dinl?rd? bu dusunc? formas? kimi q?bul edildi. Fars v? Hindistan yoga sehrbazlar? min ill?rdir dini m?qs?dl?r ucun hipnoz t?tbiq edir, barmaqlar?n?n h?r h?r?k?ti il? ozl?rini ekstatik transa sal?rlar. oz burnunuzun ucunda yax?ndan baxaraq; ayd?nd?r ki, mesmerizm fenomenini tetiklemek ucun ekzoterik t?sirl?r? ehtiyac yoxdur. Butun bu prosesl?rin ?sas m?qs?di, movzunun basqa bir obyekt, m?qs?d v? ya h?r?k?td?n x?b?rsiz v? ya laqeyd oldugu bir fikir v? ya fikir z?nciri t?r?find?n tamamil? m?nims?nildiyi bir abstraksiya v? ya konsentrasiya v?rdisini inkisaf etdirm?kdir. Hipnotik v?ziyy?tin t?svirinin ?n erk?n qeydin? 1027-ci ild? "Trans" haqq?nda yazan fars h?kimi Avicenna ' n?n yaz?lar?nda rast g?lm?k olar. Muasir hipnoz 18-ci ?srin sonlar?nda baslam?s v? "muasir hipnoz"un atas? kimi tan?nan alman h?kimi Franz Mesmer say?sind? populyarlasm?sd?r. O dovrd? hipnoz Mesmerin ad?n? das?yan "mesmerizm" olaraq bilinirdi. Hipnozun hipnoz ed?nd?n hipnoz edilmis bir insana axan bir nov mistik quvv? olduguna inan?rd?, lakin onun n?z?riyy?si hipnozda sehrli bir element olmad?g?n? iddia ed?n t?nqidcil?r t?r?find?n r?dd edildi.
Hipnozu v? ?laq?li hadis?l?ri izah ed?n muxt?lif n?z?riyy?l?r movcuddur. D?yisdirilmis v?ziyy?t n?z?riyy?l?ri hipnozu adi suur v?ziyy?tind?n f?rqli bir suur s?viyy?si il? xarakteriz? olunan d?yisdirilmis bir suur v?ziyy?ti v? ya trans kimi q?bul edir. ?ksin?, qeyri-dovl?t n?z?riyy?l?ri hipnozu muxt?lif yollarla plasebo effekti, terapevtl? qars?l?ql? ?laq?nin yenid?n t?yin edilm?si v? ya rollar?n m?cazi icras? formas? kimi q?bul edir.
Q?c?qlanan bag?rsaq sindromu v? menopoz ucun hipnoza ?saslanan mualic?l?r faktiki d?lill?rl? d?st?kl?nir. Hipnozun dig?r probleml?ri mualic? etm?k ucun istifad?si, m?s?l?n, siqareti buraxmaq kimi qar?s?q n?tic?l?r verdi. Hipnozun erk?n travman?n b?rpas? v? inteqrasiyas? ucun bir terapiya formas? kimi istifad?si elmi ?sas c?r?yanda mubahis?lidir. T?dqiqatlar gost?rir ki, insan hipnozu saxta xatir?l?rin formalasmas?na kom?k ed? bil?r v? hipnoz insanlar?n hadis?l?ri daha d?qiq xat?rlamas?na kom?k etmir.
Hipnoz, beynin yuxar? hiss?l?rinin inhib? fenomenl?rin? ?saslanan bir nov, yuxuya yax?n bir insan v? daha yuks?k onurgal? heyvan v?ziyy?tidir. 60 – c? ill?r? q?d?r.19-cu ?sr hipnoz haqq?nda fikirl?r xususi "mayel?rin" v? ya maqnit dalgalar?n?n-hipnozcu t?r?find?n yay?ld?g? iddia edil?n xususi c?r?yanlar?n ruhani f?rziyy?l?rin? ?saslan?rd?. Hipnoz haqq?nda mistik fikirl?r rus (V. M. Bekhterev, O. O. Mochutkovsky, A. A. Tokarsky v? basqalar?) v? frans?z (N. Bernheim v? J. Charcot) aliml?rinin ?s?rl?ri il? m?hv edildi. Hipnotik v?ziyy?t probleml?rinin elmi inkisaf?n?n baslang?c? bu aliml?rin adlar? il? ?laq?l?ndirilir. Hipnozun terapevtik ?h?miyy?tini mu?yy?nl?sdirdil?r v? t?klifin terapevtik m?qs?dl?r ucun psixoloji amild?n istifad? usulu kimi xususi rolunu ayd?nlasd?rd?lar. Ancaq hipnoz hadis?l?rind? h?l? cox sey ac?qlanmad?. Xususil? hipnoz v? t?klif s?hv?n qar?sd?r?ld?. Psixoloji istiqam?tin t?r?fdarlar? indi d? Bernheimin "hipnoz yoxdur, yaln?z t?klif var, t?klif oz-ozun? hipnozdur"kohn?lmis v? yanl?s movqeyin? sadiq qalmaga davam edirl?r. Bu vaxt hipnoz v? t?klif hadis?l?ri f?rqlidir: hipnoz v?ziyy?ti H?m insanlara, h?m d? heyvanlara xasd?rsa, sifahi t?klif? h?ssasl?q yaln?z insan?n daha yuks?k sinir f?aliyy?tinin xususiyy?tidir. T?klifin fizioloji t?r?fi izah?n? I. P. Pavlovun beyin yar?mkur?l?rinin siqnal funksiyas?, birinci v? ikinci siqnal sisteml?rinin daha yuks?k sinir v? insan f?aliyy?tind?ki qars?l?ql? ?laq?si haqq?nda t?liml?rind? tapd?.
I. P. Pavlov v? t?l?b?l?ri, klinikadak? heyvan t?crub?l?rind? v? insan musahid?l?rind? hipnozu diqq?tl? oyr?n?r?k, hipnotik v?ziyy?tl?rin umumi q?bul edilmis subyektiv-psixoloji anlay?s?na h?lledici z?rb? vuran hipnoz hadis?l?rinin elmi ?sasland?rmas?n? verdil?r. Bunun ucun n?z?ri ?sas art?q i.m. Secenovun sinir sisteminin ?sas hiss?l?rinin beyin t?r?find?n M?rk?zi inhibisyonu haqq?nda t?liml?ri il? haz?rlanm?sd?r. I. P.-nin t?liml?rin? gor? hipnotik v?ziyy?t? ?saslan?r. Pavlova, beyin qab?g?n?n s?thind? inhibisyonun fraksiya v? qeyri-b?rab?r olculu yay?lmas? s?b?bind?n qism?n kortikal yuxu s?klind? inkisaf ed?n inhibisiya prosesidir. Inhib? prosesinin sualanmas?n?n v? intensivliyinin bu m?kan m?hdudiyy?ti hipnotik yuxu il? t?bii, normal yuxu aras?ndak? ?sas f?rq kimi xidm?t edir, bu zaman inhibisiya butun beyin qab?g?n? ?hat? edir (asag? v? alt subkortikal formasiyalara enir). Bu qism?n inhibe il?, umumiyy?tl?, ayr?-ayr? cag?r?s ocaqlar? – Pavlovun dediyi kimi "goz?tci m?nt?q?l?ri" saxlan?l?r ki, bu da hipnoz edil? bil?n v? hipnoz edil? bil?n aras?nda ?laq? imkan?n? t?min edir. Bel?likl?, hipnoz v?ziyy?tind? olan bir insan, sanki butun xarici stimullardan hasarlanm?s kimi, sifahi t?klifi q?bul edir. Sozun boyuk m?nas?, insanlar ucun ?n tipik s?rti STIMUL olaraq, I. P. Pavlov. Hipnozcu sozunun bir t?r?fd?n beyind? diffuz inhibisyona s?b?b oldugunu, dig?r t?r?fd?n beyin qab?g?n?n mu?yy?n bir hiss?sind? q?c?qlanman? c?ml?sdirdiyini bildirdi. Bel?likl?, butun dig?r xarici stimullar?n r?qab?t t?siri istisna olunur.
Hipnozun inkisaf? muxt?lif g?rginlik v? inhibe d?rinliyi il? xarakteriz? olunan bir nec? m?rh?l?d?n ibar?t dinamik bir prosesdir. ?sas olanlar: stimulun gucund?n as?l? olmayaraq, refleks cavablar?n?n intensivliyi b?rab?rl?sdirildiyi b?rab?rl?sdirm? m?rh?l?si; paradoksal faza – z?if stimullar guclu t?sir?, guclu stimullar is? z?if t?sir? s?b?b olur; refleks reaksiyalar?n?n t?hrif olundugu Ultra – paradoksal faza-musb?t t?sir m?nfi inhibitor stimuldan, inhibitor t?sir is? musb?t stimuldan qaynaqlan?r. Hipnoz v?ziyy?ti sinir sistemin? t?sir ed?n muxt?lif amill?rin t?siri alt?nda bas ver? bil?r. Hipnoz h?m h?ddind?n art?q xarici stimulun q?fil t?sirind?n, h?m d? cox z?if v? monoton esitm?, gorm? v? toxunma stimullar?n?n t?sirind?n qaynaqlan?r. Cox vaxt inhibitor v?ziyy?t m?hz bel? z?if v? monoton stimullar?n t?siri alt?nda inkisaf edir. Bir insanda hipnoz hadis?l?ri d? yuxulu bir v?ziyy?ti xat?rladan fikirl?rin sifahi t?klifi il? tetiklenebilir. Hipnozdak? xarici t?zahurl?r? gor? uc m?rh?l?ni ay?rmaq olar: birincisi-yuxululuq (insan istirah?t? ehtiyac duyur, b?d?nin fovq?lad? ag?rl?g?, gozl?rini acmaqda c?tinlik c?kir); ikincisi-hipotaksiya (yungul yuxu), burada ac?q bir katalepsiya qeyd olunur (b?d?n uzvl?rin? h?r hans? bir movqe veril? bil?c?yi zaman mum elastikliyi v?ziyy?ti), insan t?crub?l?ri xat?rlamaq qabiliyy?tini itirmir v? bu v?ziyy?td? edil?n t?klif, hipnotik bir v?ziyy?td? d? t?sirini ortaya qoyur; ucuncu m?rh?l?-somnambulizm v? ya d?rin hipnoz, hipnoz edil?n h?r hans? bir "r?qab?t" t??ssurat?ndan tamamil? t?crid olunduqda v? yaln?z hipnozcu il? ?laq? saxlad?qda; eyni zamanda, oyand?qdan sonra insan umumiyy?tl? hipnotik yuxu zaman? bas?na g?l?nl?rin hec birini xat?rlam?r. Hipnozun ilkin m?rh?l?l?rind?, bir insanda v? bir heyvanda yaln?z yuxuya b?nz?r bir v?ziyy?t askar edildikd?, yeni s?rti ?laq?l?rin yaranmas? v? mohk?ml?nm?si mumkundur; hipnozun daha d?rin m?rh?l?l?rind? yeni s?rti ?laq?l?rin qurulmas? v? daha da mohk?ml?ndirilm?si prosesl?ri ?h?miyy?tli d?r?c?d? c?tindir. Hipnotik fazalarda daha yuks?k sinir f?aliyy?ti t?r?find?n askar edil?n butun bu hadis?l?r beyin qab?g?n?n sinir huceyr?l?rinin h?y?canl?l?g?n?n azalmas? il? ?laq?l?ndirilir I. P. Pavlov, hipnozda v? beyin qab?g?nda sualanan inhibisiya s?b?bind?n azalm?s musb?t tonumuz oldugunu iddia etdi. D?rin hipnoz v?ziyy?tind?, sozd? somnambulizm m?rh?l?sind? t?klifin h?yata kecirilm?si ucun ?n yaxs? s?rait yarad?l?r. Bu m?rh?l?d? bir insan?n tam h?r?k?tsizliyin? nail ola bil?rsiniz, uzvl?r? h?r hans? bir qeyri-adi movqe, hipnoz edilmis S?xsin uzun mudd?t yorgunluq (katalepsiya v? katatoniya v?ziyy?ti) olmadan saxlayacag? muxt?lif q?rib? pozalar ver? bil?rsiniz. Somnambulik fazan?n v?ziyy?tind? b?z?n insan davran?s?nda cox d?rin d?yisiklikl?r bas ver? bil?r ki, bu da halusinasiyalar v? qavray?sdak? dig?r d?yisiklikl?r, habel? ?vv?lki yasa, h?tta usaqlara uygun h?r?k?tl?r v? h?r?k?tl?r t?klif etm?k imkan?nda ozunu gost?rir. B?zi orqan sisteml?rinin funksional v?ziyy?tind? d?yisiklikl?r? s?b?b olan, m?s?l?n, ur?k f?aliyy?tini art?ran v? ya z?ifl?d?n, m?d?-bag?rsaq trakt?n?n motor v? sekretor funksiyalar?n? d?yisdir?n, qanda s?k?r, lipoidl?r v? xloridl?rin t?rkibini art?ran v? ya azaldan muxt?lif t?crub?l?r hipnoz edil? bil?c?yi d? mu?yy?n edilmisdir.v? s. somnambulizm hadis?l?ri beyin qab?g? boyunca inhibisyonun qeyri-b?rab?r yay?lmas? il? ?laq?dard?r. Eyni zamanda, ?s?bi v? inhibitor prosesl?rin sah?l?ri aras?ndak? funksional f?rq el? bir s?kild? formalas?r ki, b?zi beyin formasiyalar? tamamil? inhibe il? ?hat? olunur, dig?rl?ri yaln?z qism?n inhib? olunur, b?zil?ri is? tamamil? s?rb?stdir v? oyaqd?r. Insan hipnozunun tez-tez t?sir ed?n butun hadis?l?ri beyin yar?mkur?l?rinin yuxulu v? s?n hiss?l?r? bolunm?sinin n?tic?sidir. Hipnoz xususil? ac?q bir formada birbasa yuxuya ged? bil?r. Yuxu v?ziyy?tinin z?ifl?m?si v? yuxudan oyaql?ga kecid d? muvafiq hipnotik ara m?rh?l?l?rl? dalgalan?r. Hipnotik t?klif fenomeni, i.p. Pavlovun daim hipnotik v?ziyy?tin muxt?lif m?rh?l?l?rind? olduguna inand?g? isteriyadan ?ziyy?t c?k?n insanlarda xususil? ayd?n s?kild? musahid? olunur. Bununla birlikd?, histerik x?st?l?rin artan t?klifin? ?saslanaraq, hipnozu J. kimi isteriya il? eynil?sdirm?k s?hvdir. Charcot v? hipnozun suni s?kild? tetiklenen isteriya olduguna inanan ard?c?llar?. Terapevtik m?qs?dl?r ucun V. M. Bekhterev, Yu.V. Kannyabih v? basqalar? t?r?find?n haz?rlanm?s reall?qda t?klif metodu da ugurla istifad? olunur. hipnoz zaman? beyin qab?g?n?n funksional v?ziyy?tinin oyr?nilm?si I. P. Pavlova hipnotik inhibisyonun bioloji rolunu tan?maga s?b?b oldu v? hipnozun sinir sistemi ucun qoruyucu fizioloji t?dbir olan ozunu qoruyan refleksl?rd?n biri oldugunu iddia etm?y? imkan verdi.
"Stiqmalar, stiqmatlar (yunan dilind?n – stigma, stigmatos – inyeksiya, yara izi, l?k?, isar?) – Muq?dd?s Kitab mifin? gor? carm?xa c?kilmis M?sihin yeni tacdan v? d?rnaqlardan yaralar? oldugu yerl?rd? b?zi d?rin mominl?rin b?d?nind? ist?r-ist?m?z gorun?n d?ri q?zartmas?, goy?rm? v? ya xoralar. Stiqmalar?n gorunusu kils? t?r?find?n bir mocuz? kimi q?bul edildi v? dini fanatizmi alovland?rmaq ucun istifad? edildi. Muasir elm, damgalanman?n oz-ozun? hipnoz meylinin artmas?na v? isteriya x?st?l?rin? xas olan agr?l? h?ssasl?ga ?sasland?g?n? t?sbit etdi. T?klif v? oz-ozun? hipnozun t?siri alt?nda d?rinin d?yism?si hallar? (x?yali yan?q, x?yali curuk v? s.) tibbd? m?lumdur v? b?d?nin h?r hiss?sinin onurga beyni v? subkorteks vasit?sil? beyin qab?g? il? sinir keciricil?ri il? ?laq?li olmas? il? izah olunur. Mu?yy?n s?rtl?rd? sinir sisteminin normal v?ziyy?tind?ki d?yisiklikl?r toxumalarda metabolik prosesl?rin pozulmas?na s?b?b ola bil?r, d?rinin q?zart? v? ya sism?si v? dig?r anomaliyalarla ifad? olunur. Bu mexanizm damgalar?n ?sas?n? t?skil edir " (Tixomirov A. E. sozl?rin m?ns?yi v? ?lam?tl?ri. Xurafat elmi," Ridero", Yekaterinburq, 2017, s.138-139).
B?zi hallarda hipnoz, yuxu kimi, sinir f?aliyy?tinin b?rpas?na, yaxs?lasmas?na kom?k edir. Q?samudd?tli hipnotik v?ziyy?t n?tic?sind? beyin qab?g?n?n f?aliyy?ti yaxs?las?r, assosiativ prosesl?r asanlasd?r?l?r, diqq?t v? yaddas funksiyalar? art?r. Hipnotik inhib? b?d?nin toxumalar?nda v? sisteml?rind? h?yati prosesl?rin b?rpas?na kom?k edir, yorgun ?z?l?l?rin f?aliyy?tini s?nayacaqd?r. Hipnoz hadis?l?rinin ?trafl? t?hlili ilk d?f? hipnotik v?ziyy?tl?rin ?vv?ll?r sirli hadis?l?rini elmi c?h?td?n ?sasland?rmaga imkan verdi. Hipnoz m?rh?l?l?rinin ac?qlanmas?, muxt?lif agr?larda tez-tez gorul?n yuxu pozgunluqlar?n?n anlas?lmas?na v? rasional mualic?sin? kom?k etdi. Pavlovun yuxu v? hipnoz doktrinas?, sinir v? zehni x?st?likl?rd? daha yuks?k sinir f?aliyy?tinin daha d?rin pozgunluqlar?n? duzgun basa dusm?k ucun elmi ?sas verir v? onlar?n mualic?si ucun t?sirli metodlar tapmaga kom?k edir.
Hipnoz ?lverisli bir n?tic? il? m?rk?zi sinir sisteminin uzvi lezyonlar? olmadan ?sas?n funksional sinir x?st?likl?rinin mualic?sind? istifad? edil? bil?r. Bunlara obsesif v?ziyy?tl?r, isteriya v? s.hipnoz alkoqolizm v? narkomaniyan?n mualic?sind? ugurla istifad? olunur. Hipnoz psixozlarda, xusus?n d? deliryumla bas ver?n, h?mcinin patoloji xarakter alan hipnoza cazib? olduqda kontrendikedir. Hipnotik t?klif, dogusun anesteziyas?, h?mcinin c?rrahiyy? v? stomatologiya ucun mamal?q praktikas?nda genis istifad? olunur. Muvafiq hipnotik t?klifd?n istifad? ed?r?k b?zi d?ri x?st?likl?rinin mualic?si ucun ?lverisli hallar t?svir edilmisdir.
Terapevtik m?qs?dl?r ucun hipnozun apar?lmas? usulu cox muxt?lifdir. Coxlar? hipnoz edilmis s?xsin uzun? yax?n olan kecidl?rd?n v? ya uz v? b?d?ni yungulc? vurmaqdan istifad? edirl?r. Basqa bir usul, parlaq bir cismin gozu il? uzun mudd?t fiksasiya edilm?sidir. ?sas metodologiya inkisaf ed?n yuxululuq haqq?nda fikirl?rin sifahi t?klifi hesab edilm?lidir. Bu usulla x?st?ni sakit, h?tta monoton bir s?sl? yuxuya ged?c?yin?, yuxuya ged?c?yin?, yuxuya getdiyin? inand?r?rlar.
Hipnoz tarixind?n
Hipnoz v? hipnoz sozl?ri h?r ikisi d? termind?n qaynaqlan?r neyrohipnoz (sinir yuxusu), ham?s? 1820-ci ill?rd? Etienne Feliks D ' enen de Cuvilier t?r?find?n haz?rlanm?sd?r. Hipnoz termini q?dim yunan dilind?n g?lir hypnos," yatmaq "v? s?kilci-of-osis, v? ya s?kilci hypnoo," yatmaq " (aoristd?n ?sas Hypnos-) v? s?kilci-is. Bu sozl?r 1841-ci ild? Sotlandiya c?rrah? Ceyms Breyd (b?z?n s?hv?n onlara aid edilir) t?r?find?n ingilis dilind? populyarlasd?. Braid t?crub?sini Franz Mesmer v? onun ard?c?llar? t?r?find?n haz?rlanm?s bir usula ("mesmerizm" v? ya "heyvan maqnetizmi" adlan?rd?) soyk?nirdi, lakin prosedurun nec? isl?diyin? dair n?z?riyy?si il? secilirdi. Rusiyada q?dim dovrl?rd? hipnoz "Sehr" adlan?rd? v? hipnoz edilmis insanlar "ovsunlanm?s" v? ya "ovsunlanm?s"adlan?rd?.