Хобіт, або вандроўка туды і назад
Шрифт:
Бамбур спаў далей, і астатнія вельмі стаміліся. Час ад часу яны чулі далёкі смех і непакоіліся. Часам побач нехта спяваў. Смех чуўся звонкі ды чысты, не гоблінскі, спявалі цудоўныя, светлыя і вясёлыя галасы, але гучала гэта дзіўнавата і нават крыху вусцішна. Гномы супакоеныя не бьші, наадварот, паспяшаліся адтуль, як толькі сілаў хапала. А хапала не надта,
Яшчэ праз два дні шлях пайшоў пад гару, і хутка кампанія апынулася ў даліне, амаль цалкам парослай магутнымі дубамі.
— Ці ж гэты кляты лес ніколі не скончьвдца? — сказаў Торын. — Хто-небудзь, ускараскайцеся на дрэва ды паспрабуйце галаву падняць над столлю лістоты, зірніце навокал. Знайдзіце найвы-шэйшае
Зразумела, «хто-небудзь» значыла Більба. Выбралі яго, таму што лазуну неабходна быць лёгкім, каб хоць якая карысць з яго была, каб мог дабрацца да самых высокіх ды тонкіх галінаў. Небарака спадар Торбінс у жыцці па дрэвах не лазіў, але ж яго падштурхнулі да ніжэйшых галінаў агромністага дуба, які рос якраз на сцежцы, і давялося хобіту намагацца што моцы. Ён прадзіраўся праз пераблытаныя галінкі, не раз атрымаў па носе, запэцкаўся зелянінаю ды сліззю ад старой кары на таўсцейшых суках, паслізнуўся, ды не раз, ледзь паспяваючы ўхапіцца, і нарэшце, пасля жудаснага месца, дзе, здаецца, увогуле галін не было, прадзёрся, намогся і далез да верху. Увесь час ён толькі і думаў, ці ёсць на дрэве павукі і як лезці назад — добра, калі не свабодным палётам.
Урэшце ён высунуў галаву па-над лісцевым дахам і адразу заўважыў павукоў. На шчасце, маленькіх, зусім звычайных, і палявалі яны, відавочна, не на хобітаў, а на матылькоў. Більбавы вочы ледзь не аслеплі ад святла. Гномы далёка ўнізе крычалі нешта, але хобіт не адказваў, толькі сціскаў далоні ды міргаў. Сонца ззяла неміласэрна, і шмат часу мінула, пакуль ён змог бачыць. А калі змог, то ўбачыў навокал бясконцае цёмна-зялёнае мора, якое калыхаў ды варушыў вецер, і сотні матылькоў паўсюль. Здаецца мне, былі гэта «ліловыя імператары», мятлушкі, якія звычайна жывуць у кронах дубоў, але ж ліхалескія «імператары» зусім не былі ліловыя, хутчэй, чорныя, глыбокага аксамітнага колеру без аніякіх пазнак на крылах.
Хобіт пазіраў на «чорных імператараў» доўгі час, з зада-вальненнем удыхаў свежы ветрык, адчуваў, як ён дакранаецца да твару, варушыць валасы. Нарэшце крыкі гномаў, якія ўжо тупацелі ад нецярплівасці, нагадалі яму пра справы. А справы былі не надта. Назірай не назірай — ва ўсе бакі адны дрэвы ды лісце да самага далягаяду. Хобітава сэрца, якое ўзнялося было з-за сонца і свежага ветру, зноў закацілася ў пяткі. I ежы зусім не засталося.
Па праўдзе, як я і казаў ужо, кампанія дабралася амаль да краю лесу, і калі б Більба ўзлез на іншае дрэва ў іншым месцы, то і ўбачыў бы край. Дый тут зразумеў бы, у чым справа, калі б меў крыху больш кемлівасці. Бо дрэва, хоць і высачэзнае само сабою, стаяла ў самым нізе шырокай даліны, так што з яго верхавіны дрэвы, здавалася, уздымаліся ва ўсе бакі, быццам краі вялізнай місы. Аднак Більба не зразумеў таго і палез уніз у надзвычайнай роспачы ды адчаі. Нарэшце, дабраўся: падрапаны, сапрэлы, запыханы, пачырванелы, зусім разгублены і аслеплы ў лясным змроку. Ад ягонага апавядання і астатнія сталіся такімі ж разгубленымі, як і сам хобіт.
— Што, ва ўсе бакі? I без канца? Кляты лес, што ж нам рабіць? Якая карысць была хобіту даручаць такое! — крычалі яны, нібыта хобіт вінаваты ў тым, што лес бясконцы. Што ім тыя мятлушкі. Гномы толькі раззлаваліся, калі хобіт распавёў пра свежы ветрык — самі ж яны не маглі ўскараскацца ды адчуць, бо былі надта цяжкія ды нязграбныя.
Гэтай ноччу даелі самыя апошнія крыхі ды абглодкі. А калі наступнай раніцай прачнуліся, першае, што адчулі, быў голад, які грыз страўнік нібы звер. Другім быў дождж. Там і сям кроплі высочваліся з лісцевай столі ды падалі на лясную падлогу. Дождж нагадаў толькі пра жудасную смагу, а наталіць яе аніякай магчымасці не было — паспрабуй напіцца, калі стаіш пад велізарным дубам ды чакаеш, што выпадковая кропля трапіць на язык. Адзіную добрую навіну нечакана падараваў Бамбур.
Той знянацку прачнуўся, сеў і пачухаў патыліцу. Ён не зразумеў ані дзе ён, ані чаму такі галодны, бо забыўся на ўсё, што здарылася ад гадзіны пачатку падарожжа той цудоўнай травеньскай раніцай — шмат, шмат дзён таму. Апошнім, што Бамбур памятаў, была вечарынка ў хобітавай нары, і доўга ён не жадаў верыць апавяданню пра ўсе прыгоды ды турботы, якія адбыліся з таго дня.
А калі пачуў, што і есці нічога не засталося, то сеў на зямлю ды заплакаў, бо адчуваў сябе надта слабым, аж каленкі дрыжэлі.
— Чаму ж я толькі прачнуўся, — жаліўся ён. — Я сніў такія цуды! Снілася, што іду па лесе, падобным да гэтага, толькі на шжным дрэве — паходні і ліхтарыкі на ніжніх галінах, вогнішчы на зямлі, светла, цудоўна, я трапляю на вялікае свята ды бясконцую гупянку. Там лясны кароль у кароне з залатога лісця, там спяваюць так весела, і не апісаць, не палічыць, што там толькі ядуць ды п'юць.
— I спрабаваць не варта, — сказаў Торын. — Калі пра іншае распавядаць не здольны, лепш маўчы. Ты і так нам, ветліва кажучы, жыццё не палегчыў. Калі б не прачнуўся, варта было б цябе пакінуць у лесе і далей сніць бязглуздыя сны. Пасля тыдняў скарочанага рацыёну цягнуць цябе — зусім не жарт.
Што заставалася рабіць? Мацней падперазаць пустыя жы-ваты, ускінуць на каркі пустыя мяхі ды валачыся зноў па сцежцы без надзеі нават святло пабачыць перад тым, як павалішся ды ногі працягнеш з галадухі. Так і шыбавалі ўвесь дзень, павольна і стомлена, а Бамбур усё лямантаваў, што ягоныя ногі больш яго не нясуць, і што жадае ён толькі пакласціся проста на зямлю ды заснуць.
— Не, дабрадзею, не! — казалі астатнія. — Няхай і тваім нагам дастанецца. Мы цябе ўжо дастаткова цягнулі.
Усё роўна раптам ён адмовіўся зрабіць хаця крок і ўлёгся на зямлю.
— Ідзіце далей, — сказаў ён, — калі жадаеце. А я застануся, засну і пабачу сны пра ежу, калі іншым чынам яе не здабыць. Спадзяюся, прачнуцца ўжо не давядзецца.
У гэты самы момант Балін, які ішоў крыху наперадзе, закрычаў: «Што там, зірніце! Здаецца мне, святло бліснула ў лесе!»
Усе зірнулі і заўважылі: далёка наперадзе быццам мільганула чырвоная іскрыначка. Спачатку адна, потым другая побач. Нават Бамбур ускочыў, і ўся кампанія памчала, ужо і не думаючы пра магчымых троляў ці гоблінаў. Святло было наперадзе па левую руку, і калі яны параўняліся, то ўбачылі, што гэта святло менавіта ад паходняў ды вогнішчаў пад дрэвамі, але даволі далёка ад сцежкі.
— Выглядае, быццам сны мае спраўдзіліся! — вохнуў Бам-бур, пыхаючы следам за астатнімі. Ён жадаў бегчы адразу да святла з самага пачатку, але астатнія добра памяталі загады чараў-ніка ды Беарна.
— 3 гулянкі дабра не будзе, калі да яе не дабярэшся жыўцом,
— сказаў Торын.
— Але без ежы мы жывымі не застанемся ў любым выпадку,
— сказаў Бамбур, і Більба ад усяго сэрца з ім пагадзіўся.
Спрачаліся доўга, меркаванні вагаліся, аднак нарэшце ўсё ж вырашылі даслаць парачку на разведку — каб падпаўзлі да вогнішчаў і даведаліся, што гэта такое і хто іх распаліў. Але не здолелі вырашыць, каму ісці, бо ніхто не прагауў згубіцца дый ніксші не вярнуцца да таварышаў. Нарэшце голад вырашыў за іх (а Бамбур увесь час апісваў, якія дзівосныя смакоты елі ў сне), і, нягаедзячы на папярэджанні, усе разам пакінулі сцежку ды рушылі ў лес.