Хобіт, або вандроўка туды і назад
Шрифт:
Эльфы прагналі палонных цераз мост, але Більба прыпыніўся ў хваляванні. Зусім, зусім не падабаліся яму ні пячора, ні брама. Ён вырашыў не пакідаць таварышаў якраз тады, калі апошнія эльфы ўжо заходзілі за браму. Хобіт ледзь паспеў прашмыгнуць за імі, і вялікія каралеўскія дзверы з бразгатам зачыніліся за ягонай спінай.
Падземныя праходы асвятляла чырвонае полымя паходняў. Эльфы-вартаўнікі спявалі, ідучы пакручастымі, перакрыжаванымі праходамі, паганяючы перад сабой рэха. Тунелі каралеўскага палацу не былі падобныя да гоблінскіх: меншыя, не такія глыбокія, і дыхалася там лягчэй. У вялікай залі з калонамі, што высеклі разам з заляй у горнай тоўшчы, на разным драўляным троне сядзеў кароль з разным дубовым посахам у руцэ. Надышла восень, і таму галаву караля
Палонных прывялі да яго. Хоць ён і зірнуў на іх сувора, але загадаў развязаць, бо былі яны стомленыя і знясіленыя.
— У маім доме вяроўкі ім не патрэбныя, — сказаў ён. — Чароўная брама нікога не выпусціць адсюль без майго дазволу.
Доўгі час кароль уважліва і дбайна выпытваў у гномаў, хто такія і што робяць, куды мелі намер трапіць і адкуль ідуць, але пачуў ад іх не больш за тое, што расказаў Торын. Гномы мелі найгоршы настрой, злаваліся і нават не спрабавалі быць ветлівымі.
— У чым жа мы вінаватыя, о кароль? — спытаў Балін, старэйшы з тых, хто застаўся. — Ці ж злачынства заблукаць у лесе, ледзь не памерці з голаду і смагі, быць палонным павукоў? Ці ж павукі — твае хатнія жывёлы альбо ўлюбёнцы, што за-бойства іх так цябе раззлавала?
Зразумела, таюе пытанне толькі болей раз'юшыла караля, і той адказаў:
— Злачынства — бадзяжыць у маім каралеўстве без майго дазволу. Ці ж вы забыліся, што знаходзіцеся ў маіх уладаннях, ды карыстаецеся шляхам, які праклаў мой народ? Ці ж не вы тройчы турбавалі і пераследавалі маіх людзей па лесе ды раз-будзілі павукоў сваш лямантам і мітуснёй? Пасля ўсяго, што вы нарабілі, я маю права даведацца, чаму вы сюды з'явіліся. Калі я не даведаюся зараз жа, я загадаю трымаць вас, аж пакуль вы не прыдбаеце крыху розуму й добрых манераў!
Пасля кароль загадаў зачыніць кожнага з гномаў у асобнай каморы, даць досыць ежы і пітва, але не дазваляць выходзіць за дзверы, пакуль хаця хто не распавядзе тое, што караля цікавіла. Аднак ён не сказаў ім, што і Торын таксама палонны. Вось пра гэта даведаўся Більба.
Бедны спадар Торбінс! Доўгі, невыносна нудны час правёў ён у гэтым месцы ў поўнай самоце, заўсёды хаваючыся, баючыся на імгненне зняць пярсцёнак, толькі зрэдку адважваючыся па-спаць у самых цёмных і дальніх кутах, якія толькі мог знайсці. Рабіць не было чаго, таму Більба блукаў па каралеўскім палацы. Дзверы зачыняліся чарамі, але можна было праскочыць, калі паспяшацца. Кампаніі эльфаў, часам з каралём на чале, выязджалі на паляванні ці па якіх іншых справах у лес або да земляў на Усходзе. Більба з ягоным спрытам мог праскочыць за імі і пра-скокваў, але ж небяспечная тое была справа. Не адзін раз яго ледзь не прыхлопвала дзвярыма, бо зачыняліся яны адразу ж за апошнім эльфам, а ў натоўпе з імі хобіт ісці не адважваўся з-за свайго ценю (хоць і тонкага й няпэўнага ў святле паходняў) — а раптам хто заўважыць ці натыркнецца. А калі і выскокваў, што рабіў даволі рэдка, асаблівага задавальнення не знаходзіў. Ад гномаў сыходзіць ён не хацеў, а што рабіць без іх у лесе і куды наагул падацца? Паляванне эльфаў не дагоніш, таму аніякіх лясных таямніц ды сакрэтаў Більба не выведаў, толькі бадзяўся па лесе як той няшчасны шчанюк. Адзін клопат меў — каб не заблукаць у чаканні, пакуль пашанцуе вярнуцца. А таксама паку-таваў з голаду, бо паляваць не ўмеў, а ў пячорах хоць пачаставацца можна было, крадучы ежу са сталоў ды камораў, калі побач нікога.
«Я быццам злодзей, які не здольны ўцячы і кожны дзень прымушаны рабаваць той самы дом, — думаў няшчасны хобіт. — Вось яна, самая занудлівая і гадкая частка гэтай няшчаснай, недарэчнай, няўтульнай, дурной авантуры! Хацеў бы я зноў апынуцца ў сваёй норцы, перад агменем, і каб лямпа ззяла!»
Часта ён таксама думаў, каб нейкім чынам паслаць вестку да чараўніка, што, відавочна, было немагчымым. Так што хутка давялося ўцяміць, што калі нехта тут і зробіць што-небудзь, то будзе гэта менавіта ён, самотны і пазбаўлены дапамогі спадар Торбінс.
Нарэшце, пасля тыдня-другога гэткага патаемнага прасліз-гучага жыцця, пасля падглядання і высочвання вартаўнікоў, хобіт здолеў угледзець, дзе трымаюць кожнага з гномаў. Ён знайшоў усе дванаццаць камораў у розных канцах палацу і праз пэўны час вывучыў выдатна шлях да іх. Як жа ён здзівіўся, калі аднойчы ад вартавых (падслухоўваць стала ягонай звычкай) даведаўся пра нейкага палоннага гнома ў асабліва далёкім, цьмяным кутку палаца. Зразумела, хобіт адразу здагадаўся, што гэта ніхто іншы як Торын, — і хутка пераканаўся ў гэтым. Пасля шматлікіх турботаў хобіт здолеў трапіць на месца якраз тады, калі нікога побач не было, і перакінуцца словам-другім з права-дыром гномаў.
Цяжка пакутаваў Торын. Нават не злаваўся больш на ня-шчасці ды нягоды, а раздумваў, ці не распавесці каралю пра скарбы і вандроўку да цмока (вось да чаго ён дайшоў!), і тут пачуў Більбава шапаценне ў замковай шчыліне. Торын ледзь паверыў сваім вушам. Хутка, аднак, ён зразумеў, што менавіта так яго вушы падманваць не могуць, падышоў да дзвярэй і праз іх доўга шаптаўся з хобітам.
Так Більба здолеў перадаць Торынавы словы кожнаму вязню. Сказаў, што іх правадыр таксама ў турме побач з імі, ды каб ніхто пра планы каралю не распавядаў — пакуль Торын не загадае. Бо Торынаў настрой значна палепшаў, калі ён даведаўся пра выра-таванне сяброў ад павукоў і пра хобітавы здзяйсненні. Торын вырашыў не адкупляцца ад караля абяцаннямі часткі скарбаў, пакуль надзея на ўцёкі не знікне цалкам. Іншымі словамі, пакуль адметны спадар Нябачны Торбінс (даякога Торын пачаў ставіцца з надзвычайнай павагай) канчаткова пераканаецца ў сваёй няздольнасці выдумаць што-небудзь таленавітае.
Астатнія, вядома, згадзіліся цалкам. Усе думалі, што калі дазволіць эльфам прыкласціся да скарбаў (якія ўжо лічылі сваімі, дарма што ў турме сядзелі і да цмока яшчэ не прыступіліся), частка кожнага заўважна зменшыцца. Апроч усяго, яны верылі ў Більба. Ну, Гэндальф жа прадказваў, бачыце. Казаў, што пакінуў іх на Більба.
Аднак хобіт зусім не адчуваў сябе такім ужо ўпэўненым. Не падабалася яму адказваць за нешчаслівы тузін гномаў з Торынам на чале. Калі б толькі чараўнік быў побач! Але паміж імі, хутчэй за ўсё, пралягла непамерная чорная пашча Ліхалесся. Хобіт сядзеў і думаў, думаў і сядзеў, пакуль галава ледзь не разарвалася, а што толку? Пярсцёнак нябачнасці — рэч цудоўная, аднак яго на чатырнаццаць пальцаў не хопіць. Усё ж, як вы, напэўна, здага-даліся, спосаб выратаваць сяброў ён знайшоў.
Аднойчы, як звычайна швэндаючыся ды вынюхваючы, Більба даведаўся пра вельмі цікавую рэч: чароўная брама не была адзіным выхадам з палацу! Пад ім цякла рака, якая тро-шачку далей на Усход далучалася да Лясной Ракі — акурат за доўгім схілам, куды выходзіла пячора. Там, дзе рака выходзіла з-пад гары, была другая, рачная брама. Каменная столь даходзіла амаль да самай вады, з яе можна было спускаць краты, якія і не дазвалялі нікому прайсці або праплысці тут. Але краты часта ўздымалі, бо рачной брамай няспынна карысталіся. Калі б хто-небудзь з'явіўся там, ён бы ўбачыў цёмны грубы тунель, які ішоў да самага сэрца гары. У адзіным месцы, дзе тунель пра-ходзіў пад пячорамі, яго столь была прарэзаная і зачыненая вялізным дубовым люкам. А люк той адчыняўся наверх, да каралеўскіх кладовак, застаўленых мноствам, мноствам бочак і бочачак. Лясныя эльфы (а асабліва кароль) вельмі любілі віно, а вінагрон у тых мясцінах не рос. Віно, як і іншыя тавары, даво-дзілася везці здалёк, ад эльфавай радні з Поўдня, ці з людскіх вінагроннікаў у далёкіх землях.
Хаваючыся за адной з найвялікшых бочак, Більба і высветліў пра люк ды ягонае прызначэнне. Падслухоўваючы ды пад-шнырваючы, даведаўся ён ад каралеўскіх пакаёўцаў, як віно і іншыя тавары дастаўляліся па зямлі ці па рэках да Доўгага Возера. Здавалася, там яшчэ жылі людзі, і нават няблага. Горад яны пабудавалі на мастах пасярод возера, каб бараніцца ад ворагаў, а асабліва ад цмока з Гары. 3 Азёрнага Гораду бочкі прыганялі ўверх па Лясной Рацэ. Часта бочкі проста звязвалі ў адно нак-шталт вялізнага плыта, ды цягнулі ці веславалі іх супраць плыні. Часам бочачкі грузілі на баржы.