Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц
Шрифт:
Гэта было нейкае сумнае непаразуменне перад пачаткам забойства, які жыў у душах многіх.
Пан Юры, сустракаючы сына, казаў яму:
— Ты, брат, не лезь да яе. У яе, ці ведаеш, не тое, што ў нас…
Пакоі маці былі цёмныя, як і яе думкі.
Затое з панам Юрыем дзецям было лёгка і проста. Ён сядаў за стол і перш за ўсё пытаўся ў дзяцей грубым голасам:
— Што, дзеці, ці лілі вы алей у бульбу, ці не лілі?
І пытаў другім голасам:
— Чаго ты цілікаеш?
І зноў адказваў першым голасам, толькі вінаватым:
— Я не цілікаю. Я пытаю.
Дзеці
І дзеці яшчэ больш палюбілі яго, калі ён згадзіўся адпусціць іх адных агледзець старое загорскае гарадзішча з руінамі камяніцы.
Госці пайшлі спаць. Бацька з сынам і герам Фельдбаўхам абмяркоўвалі гэтае пытанне ўтрох. І калі немец па сваёй ахвоце вырашыў далучыцца да дзяцей, бацька разважліва зазначыў яму на шматлікія невыгоды, якія давядзецца цярпець усяму наваколлю ад легкаважнага імкнення пана Фельдбаўха да забаў.
— Я б і рад, пан Фельдбаўх. Але я толькі падумаў, што вы, напэўна, забылі…
— Was?
— Вы, напэўна, забылі, што Хаданскія рыхтуюць феерверк, каб здзівіць гэтых выскачак з Магілёва. Яны прасілі, каб гер Фельдбаўх прыгледзеў, бо ўсім вядомыя яго поспехі ў піратэхніцы, якіх ён дабіўся, удзельнічаючы ў падрыхтоўцы традыцыйнага студэнцкага феерверку яшчэ ў Гецінгене…
Гувернёр схапіўся за галаву. І сапраўды забыў. Было б няўдзячнасцю… Ды яшчэ феерверк, шум, выбухі.
Ён паспешна пайшоў збірацца, каб назаўтра раней выехаць да Хаданскіх. Бацька і сын засталіся ў курыльні. Пан Юры задумліва пускаў дым сігары.
— Бацька, — сказаў Алесь, — у мяне да цябе справа.
— Ну?
— Адпусці Кагутоў на волю.
Бацька зірнуў на сына са здзіўленнем. Той сядзеў у крэсле, і шэрыя вочы глядзелі непрымірыма.
— Мне сорам глядзець ім у вочы. Я хачу, каб яны прыходзілі да мяне самі, а не тады, калі я іх паклічу. Ім трэба даць волю і… вучыць таго з дзяцей, хто гэтага захоча. Магчыма, Паўлюка, яму якраз час.
Бацька не раззлаваўся.
— А ты падумаў, ці захочуць яны гэтага? Уся адказнасць адразу падае на плечы вольнага. Адказнасць за неўраджай, за магчымую пошасць…
Пан Юры з павагай паглядзеў на сына.
"Дарослы, — падумаў ён. — Умее нават разважаць. І мае перакананні".
І, хутчэй ад замілавання гэтай нечаканай даросласцю, чым ад усведамлення неабходнасці волі для кагосьці з Кагутоў, бацька сказаў:
— Добра. Праз два тыдні я паеду ў Сухадол і аформлю вольную. А ты не баішся, што, вольныя, яны пакінуць цябе?
— Іхняе права, — сказаў сын. — Ды толькі яны не пакінуць.
— Добра, сын. Я зраблю гэта для цябе.
— Для сябе, — сказаў сын.
— Ну, для сябе. Што яшчэ?
— Вучыць іх трэба.
Бацька памаўчаў.
— А ты падумаў, сыне, ці вядзе гэта да шчасця?.. Зараз у іх простыя думкі і пачуцці, упэўненасць у тым, што карысная іхняя праца і яны самі. Чым ты хочаш гэта замяніць? Ты ведаеш, якія бяздонні, адна за адну страшнейшыя, расчыняюцца перад вачыма дасведчанага? Якія бяздонні жаху і холаду? Сам я не так далёка пайшоў — і то часам
Ён паківаў галавою:
— Дык ці не лепей араць зямлю?.. Паляваць?
Сын сур'ёзна глядзеў на яго.
— А мне ты хацеў бы гэтага?
— Не…
— Дык не жадай тады і ім.
…Успамінаючы цяпер гэтую размову, Алесь не мог не думаць, што зрабіў правільна.
Усё добра. Цяпер трэба ехаць. І ён лёгка занёс нагу ў стрэмя.
— У сёдлы, хлопцы.
Урга злёгку, пужаючы, даў свечку. Потым апусціўся на пярэднія ногі і затанцаваў, косячы на брычку і дзяўчатак залатым і трошкі крывавым па бялку вокам.
Рушылі.
Застаялыя коні пайшлі лёгкай ступой. Коннікі, абкружыўшы брычку, ехалі моўчкі. Абы з дарослых вачэй.
Паабапал алеі стаялі туманна-блакітныя дрэвы. Яны павольна адплывалі назад.
А Майцы ўсё гэта было нова. І тое, што хлопчыкі эскартавалі іх, і тое, што ўсе маўкліва прызнавалі правадыром гэтага трошкі няўклюднага хлопчыка, які ехаў наперадзе ўсіх на арабе, і тое, што побач з ёю сядзела гэтая, зусім не непрыемная, сялянская дзяўчынка з дзікаватымі сінімі вачыма.
— Ён жыў у вас, — шапнула яна. — Які ён?
— Го-ожы, — сказала Янька. — І сме-елы. Ён ад мяне бычка-гадавіка адцягнуў. Я з таго часу баюся кароў.
І Майка чамусьці была ўдзячная ёй за добрыя словы.
— Алесь, — сказала яна.
Алесь прытрымаў Ургу, паехаў побач.
— Ты малайчына, што зрабіў так.
— Як?
— Ну… што мы без дарослых.
Блізнюкі пераглянуліся, заўважыўшы манеўр Алеся. Бадай што, гэта было непатрэбна яму: аставацца з дачкой чалавека, у парку якога яны пазаўчора былі. Але яны змоўчалі. Яны, наогул, нічога не расказалі Алесю аб начных сваіх прыгодах, калі ўбачылі, што раніцай прыехала Раўбічава дачка. Не варта. Тым больш што яна ніштаватая. Бываюць жа і ў чараўнікоў добрыя дочкі — гэта ўсе ведаюць, хаця б па дзедавых казках. Прыедзе каралевіч, дык яны яго яшчэ і ад злога бацькі ўратуюць, вядома, калі закахаюцца.
Мсціслаў сядзеў на месцы фурмана, і таму Алесь і Майка не абмовіліся і словам пра медальён.
Калі выехалі з парку — усход ужо моцна чырванеў. Хлопцы пачалі дурэць, ганяцца адзін за адным. Ад'язджалі так далёка, што рабіліся лялечнымі, а потым намётам, з дзікімі выгукамі, ляцелі проста на брычку.
Потым паехалі паплавамі ўздоўж Папараці. Тут травы ніхто не касіў — занадта далёка было, — і коні хаваліся ў ёй вышэй жывата. Буяна цвіў малінавы скрыпень, жоўтыя конусы магутнага царскага бэрла хісталіся, як сягала вока. Кандрат на хаду зрэзаў полае сцябло дудніку і зрабіў з яго пісталет, а потым, нечакана наляцеўшы на брычку, наставіў яго на Мсціслава.