Купальскiя светлякi

Якуб Колас

Купальскiя светлякi

Расцярушыла ночка свой цёмны пыл, распляла над зямлёю свае чорныя косы, а сама, як мацi, прытаiлася ў лесе, каб вартаваць i ахоўваць сон людзей i сон прыроды. Гэта была добрая ночка. А каб на зямлi не было так маркотна ў часе яе прыходу, яна пазмятала з неба ўсе хмаркi, i яно заззяла тысячамi рознакаляровых агеньчыкаў-зорак. Слаўна блiшчалi гэтыя адвечныя нябесныя вочы. Яны дрыгацелi ў пералiвах жывых агнёў, нiбы брыльянцiстыя матылькi, што, сеўшы на краску, трапечуць крыльцамi, сатканымi з праменняў. А можа, яны, робячы гэтыя дзiўныя рухi, спявалi там свае песнi, але голас песень не мог даляцець да зямлi з бяздонных глыбiнь, бо зоркi былi вельмi далёка ад яе. Аднак было добра адно тое, што бляск зорак асвятляў i ночку i тым самым рабiў меней адчувальным змрок. Тыя ж, каму прыходзiлася ў гэты час быць у далёкай дарозе, калi ў сэрца закрадалася трывожная думка: а цi той гэта шлях?
– пазiралi на зоры i па iх знаходзiлi дарогу. А калi хто прачынаўся ўночы i таксама заўважаў зоркi на небе, дык i яму было весялей, i ён выказваў уголас сваё здаваленне.

Адзiн чалавек шукаў у гэтую ноч кветку папарацi, бо кажуць, што ў купальскую ноч зацвiтае яна агнявiстым цветам. Многа людзей шукала гэтую кветку, але нiхто не знайшоў па той простай прычыне, што папараць нiколi не цвiла з таго часу, калi пачала расцi на свеце. Аднак чалавек усё ж такi знайшоў кветку папарацi, i гэта нiколечкi не супярэчыць таму, што гаварылася раней, бо гэты чалавек не сапраўдны, а казачны. У казцы ж усё можа быць. Гэтая знаходка зрабiла чалавека шчаслiвым. Усякiя згрызоты i непрыемнасцi не краналi яго. На душы ў яго было спакойна i радасна. А цiкавей за ўсё тое, што яму сталi вядомы галасы прыроды i ён мог разумець яе думкi.

Iдзе чалавек i чуе, як перамаўляюцца дрэвы мiж сабою. Ён спынiўся. Яго зацiкавiла гутарка двух велiзарных дубоў, што стаялi ўскрай лесу. Ноч, цiшыня, блiсканне тысяч зор, як вiдаць, настроiлi iх на фiласофскi лад.

– Чым цiкава жыццё, - казаў адзiн дуб, - дык гэта тым, што яно хоць i iдзе па пэўных законах, але вечна змяняецца i разгортвае новыя старонкi. I колькi б ты нi жыў, нiколi не пасягнеш яго мнагалучнасцi.

– У гэтым i ёсць мудрасць жыцця, брат мой дуб, бо калi б мы пазналi яго таямнiцы, нам не было б i ахвоты жыць на свеце.

– I няўжо ж нiколi, ну, не мы, а нашы патомкi, не дасягнуць гэтага сусвету ва ўсёй яго складанасцi?

– Думаю, што нiколi. Бо вось i мы: чым больш высока падымаемся над зямлёю, тым большыя i шырэйшыя далягляды адчыняюцца перад намi... Я, ведаеш, люблю гэтыя блiскучыя зоры: iх святло i вабiць i прыцягвае.

– Знайшоў чым захапляцца, дурань стары! Хi-хi-хi!
– пачуўся новы тоненькi-тоненькi галасок, якi iшоў аднекуль з-пад каранёў дуба.

Чалавек зiрнуў унiз. Па дубовых каранях i па траве пад дубамi поўзалi харошанькiя светлячкi. Галоўкi ў iх былi цёмныя, можа, iх зацямняла ноч, бо яна стаяла тут недалёка i таксама слухала музыку цiшынi i шолахi прыроды, яе гутарку. Затое ж жывоцiкi гэтых светлячкоў-жучкоў свяцiлiся зеленаватымi агеньчыкамi. Але трэба было вельмi ўважлiва прыглядацца, каб iх прымецiць. Чалавек стаў слухаць, аб чым гаманiлi светлячкi. Iх было тут вельмi многа. З iх чарады абабраўся адзiн жучок. Сам ён быў тоненькi, але жывоцiк меў крыху таўсцейшы, з прычыны чаго i агеньчык яго выдаваўся крыху больш прыметна. Ён прымасцiўся на кары дубовага кораня, нарыхтаваўшыся сказаць прамову жучынай грамадцы. I ён сказаў:

– Ёсць многа на свеце агнёў, але яны аджылi свой час. Жыццё не стаiць на адным месцы, як казаў - вы чулi самi - i гэты дуб, значыць, i агонь павiнен перайсцi ў iншыя формы. Такiмi формамi i з'яўляемся мы, чуеце, жучкi? Мы! Я засмяяўся - вы чулi? Я засмяяўся, калi пачуў ад гэтага старога дуба, што яму падабаецца святло зорак... Дзiўная справа гэта заскарузласць на свеце! Тут, пад яго ўласным карэннем, на яго ўласнай кары, запалiлiся для свету новыя агнi, а ён iх не бачыць. Ды якiя агнi!.. Эй, жучок на лiстку сунiцы!

– Я!
– адазваўся жучок.

– Вы паглядзiце на яго агеньчык: колькi хараства! Колькi новых бляскаў, я б сказаў, новых агнявых вобразаў! I што такое зоры ў параўнаннi з нашымi агнямi? Бляск гнiлякоў, балотны агонь!.. Або звярнiце вы ўвагу - я не саромеюся сказаць гэта - на мой агонь: гэта адна, адна чыстая паэзiя, паэзiя вышэйшага гатунку! Вось што такое нашы агнi.

У сухiм леташнiм лiсцi пад карэннямi дуба шаснула яшчарка.

– Ну, а скажыце, будзьце ласкавы, - прамовiла яна, - каму свецiць ваш агонь?

– Як каму свецiць? Перш за ўсё ён свецiць нам самiм. Мы ствараем новае хараство агнёў, у гэтым стварэннi мы адчуваем радасць. А нам - цьфу на сонца, на зоры, на месяц, на купальскiя агнi, што пазапальваны па лесе ў гэтую ноч. Каля iх сялянская дурнота спраўляе свае танцы. Мы ж самi - сонца, зоры, месяц!..

– Ха-ха-ха!
– засмяялася ночка.
– Мiлыя вы жэўжыкi! Усё гэта вельмi пацешна, але самi вы - толькi малюпасенькi адбiтак сонца, а вы плюеце на яго. Ну, што ж? Ваш час, пазабаўляйцеся, дзеткi. Я зараз сыду з зямлi, i ваш мiлы агеньчык пагасне ў бляску дня.

Засмяяўся чалавек.

– Мiлыя жучкi! Калi я адыду ад вас на два крокi, вашы агнi знiкнуць з маiх вачэй.

Чалавек разумеў iх, але мова чалавека была для iх незразумелая.