Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі
Шрифт:
Паводка на Прыпяці – найвялікшае відовішча ў Беларусі. З таяньнем сьнегу або дажджамі вада пачынае прыбываць штогадзіны. Берагі ўмомант захлынаюцца, дрэвы тонуць да верхавінаў, палі, лясы й дарогі залівае дакуль хапае вачэй – да 30 кілямэтраў! – і ўвесь гіганцкі патоп, віруючы ў ямах, нясе на ўсход паў-Беларусі. І жудасна, і велічна сярод гэтае неагляднае плыні горбам ўздымаецца вадзяны хрыбет – там, дзе зь імклівым напорам бурліць і струменіць рэчышча.
Прыпяцкія разьлівы й балоты Палесься былі смутна знаёмыя нават бацьку антычнае геаграфіі Герадоту як мора. Насамрэч, Палескае мора – гэта ня міт. Сотні мільёнаў гадоў тут панавала сапраўднае салёнае мора, якое намнажала кілямэтры асадкаў. Пад іх цяжарам
Прыпяцкая вада цёмная ад тарфянікаў, паводак і глыбіні. Калі ўглядаесься ў гэтую цемру, не забывайся – на цябе глядзіць бездань Чарнобылю. "Прыпяць" – так называўся горад у сутоцы зь Дняпром, дзе жылі рабочыя ЧАЭС. У Прыпяцкім радыяцыйным запаведніку зямля дагэтуль родзіць пачварныя дрэвы й грыбы, жывёлаў-мутантаў й страшныя жоўта-чорныя знакі паабапал закінутых дарогаў.
Прыпяць – ва ўздутых жылах натруджаных рук кожнага палешука, пінскага шляхціча ці столінскага баптыста. Вы можаце прасачыць, як яна прабіраецца ад пальцаў да перадплечча – і, будзьце пэўныя, упадае ў самае сэрца.
ПРЫРОДА
Беларусь – цуд некранутай прыроды. Так кажа застаўка на Першым нацыянальным канале, і гэтым разам ня хлусіць.
Беларуская прырода – значыць, Белавеская пушча, Бярэзінскі запаведнік, Блакітныя азёры й Нарач, журавінавыя заказьнікі й масівы ўнікальнага лесу, 1650 відаў расьлінаў, больш 1000 – грыбоў, 284 – птушак, 37 – зьвярэй і аж 30 тысячаў відаў насякомых. Беларуская прырода – гэта сотні рэдкіх цудаў тварэньня Божага, адныя назвы якіх гучаць як музыка: астранцыя вялікая, тафіэльдыя чашачкавая, кадзіла сармацкае, кохія шарсьцістакветная. Гэта дзівосы кшталту лімнакалянуса, кугакаўкі барадатай, або шчырыцы жміндападобнай. Беларуская прырода – гэта 12% тэрыторыі Беларусі, занятыя балотамі, 16% пад лугавой расьліннасьцю й 7 мільёнаў гектараў, укрытыя лесам. Сёньня для эўрапейскага кантынэнту Беларусь – проста прастора зь невысокай шчыльнасьцю насельніцтва, поўная сьвежай зеляніны, жывой вады й чыстага паветра.
Дыхайце глыбей! Беларусь, што знаходзіцца ў зоне папераменнага ўплыву марскіх ветраў з Балтыкі й Чарнамор'я, на стыку глябальных ляндшафтаў, на ўзгорыстых вадападзелах Міжмор'я зь ледавіковым рэльефам і багацьцем водаў, выгодна адрозьніваецца разнаякасьцю ад аднастайных суседзкіх земляў – украінскага стэпу, прыбалтыйскіх нізінаў, расейскага поля ды тайгі: Госпад Бог даў нам усю поўню адметнасьці й харашыні.
Ва ўсіх асаблівасьцях прыроды Беларусі – яе простасьці й сьціпласьці, прыхаванай сіле й мілай прыгажосьці, натхнёнасьці, мяккасьці, ласкавай пяшчотнасьці – мы лёгка пазнаем беларускі нацыянальны характар. Варта толькі зьміргнуць вейкамі іскры інею, што пабліскваюць на лапінках зімовага лесу, або акунуцца ў калыханьне сьвятла пад аграмадамі летняга лісьця, або прыслухацца да ўрачыстага сьцішанага канцэрту восеньскага дажджу, каб пачуць усе шэпты, рухі й гукі беларускае душы. Сярод нашае прыроды хутка змаўкаеш і заміраеш. Уся істота пачынае дыхаць невымоўным захапленьнем перад Божай веліччу і любоўю, спалучанымі ўвадно з найвышэйшай гармоніяй – у краіне такой сьветлай і такой ціхай!..
Дотык лісьця. Цяпло ад зямлі, як ад цела. Вада чыстае сьлязы. Вочы сінія-сінія. І дыханьне каханьня. Беларусь. Ужо сёньня палову Беларусі можна аб'яўляць нацыянальным паркам сусьветнага значэньня. Разнастайныя краявіды, санаторныя зоны, заказьнікі й пушчы па меры ўкладаньня інвэстыцыяў і арганізацыі дагляду здольныя зрабіцца ўлюбёным месцам паломніцтва эўрапейскіх турыстаў. Чарнобыль?
Чарнобыль зробіць частку Беларусі толькі яшчэ больш запаветнай. Так, і ў экалёгіі Беларусь нясе свой крыж: беларуская зямля паражаная радыяцыяй, беларуская вада паглынае ўсе сьцёкі Міжмор’я, беларускае паветра – кантынэнтальная атмасфэрная ростань. 80-85% забруджваньня тэрыторыі Беларусі злучэньнямі серы і азоту даюць замежныя краіны. Зноў белая, чыстая Беларусь прымае на сябе бруд паловы Эўропы!
Але і тады, калі гарадзкія мэгаполісы пашырацца да памераў цэлых краінаў, Беларусь застанецца суцэльным гіганцкім паркам дзеля адпачынку й духовага сузіраньня мільярдаў.
Беларуская прырода – лёгкія Эўропы. Эўропа дыхае Беларусьсю. Ты проста ўцягваеш у сябе водары чабору й язьміну, прахалоду ветру й гарачы пах садовае квецені, туманную пару рачных далінаў і глыбокія лясныя эфіры, усю духмянасьць беларускае прыроды да нясьцерпнае асалоды – і пачынаеш верыць, што нашая зямля створаная адмыслова для Духа.
СОЛЬ
Беларусь мае ў сабе соль.
Соль, смак жыцьця, найважнейшая прыправа чалавечае ежы – сымбаль сэнсу, ісьціны, праведнасьці. Соль выступае на старонках Бібліі празрыстымі крышталікамі – як знак запавету са сьвятарамі, як сродак прадухіленьня ад разлажэньня, псуцьця, гніеньня сьвету. Дабраславёны той, у каго ёсьць соль!
Соль – беларускі карысны выкапень №1 і наш галоўны экспартны тавар. Ад 20% да 25% нацыянальнага бюджэту фармуюць "салёныя" грошы. Паводле запасаў і здабычы калійных соляў Беларусь – адзін з сусьветных лідэраў, а кухоннай, харчовай солі ў нас столькі, што можна засыпаць усю Эўропу з галавою – двухмэтровым слоем.
Адкрытыя ў 40-я гады мінулага стагодзьдзя радовішчы беларускага Палесься ўяўляюць сабою падземныя тоўшчы марское солі аб'ёмам у дзесяткі тысячаў кубічных кілямэтраў, намножаныя ў эпоху грандыёзнае трапічнае лягуны на месцы цяперашняга Прыпяцкага прагіну. Калійныя солі, што перапрацоўваюцца на мінэральныя ўгнаеньні – гэта камбінат-імпэрыя "Беларуськалій", шахты глыбінёй да 400 м, 100-тысячны горад Салігорск й заробкі ў некалькі разоў вышэй, чым па астатняй краіне. Сталіца харчовае солі – Мазыр: тут у нетры на глыбіні 1200 м закачваюць ваду, і з паднятага на паверхню раствору выпарваюць хімічна чыстую, у дробныя зернейкі, бялюткую соль "Экстра". На сёньняшні момант мазырская кухонная соль зь ёдам і фторам у экспартных сальнічках – адзін з найбольш канкурэнтаздольных беларускіх тавараў, што вывозіцца ў 14 краінаў сьвету.
На самым знакамітым радовішчы беларускае солі – Старобінскім – ярка-чырвоная калійная соль залягае паміж праслояў белай каменнай, утвараючы да 60 гарызонтаў. Галоўнае багацьце Беларусі ў пластах гіганцкіх бел-чырвона-белых сьцягоў – гэта ўсё-такі фундамэнтальны прадмет нацыянальнага гонару.
Беларусь, эўрапейскі цэнтар, зьмяшчае ў сабе соль – і гэта факт вялікага сымбалічнага значэньня. "Вы – соль зямлі" – гаворыць Хрыстос сваім вучням у Нагорнае пропаведзі (Мацьвея 5:13) "…Кожная ахвяра сольлю асоліцца. Соль добрая, але калі соль не салёная будзе, чым вы яе паправіце?" "Майце ў сабе соль і мір майце між сабою" (Марка 9:49-50)
Беларусы сустракаюць хлебам-сольлю, хутка зьядаюць пуд солі за сталом, абавязкова соляць сала і робяць цудоўныя салёныя гуркі. Солі? Калі ласка!
Беларусь – соль эўрапейскае зямлі, вобраз ясны й моцны. Як смак самое солі – дастаткова шчэпці, каб адчуць сапраўдны смак жыцьця.
"Слова вашае хай будзе заўжды зь мілатой, прыпраўлена сольлю, каб вы ведалі, як адказваць кожнаму", – вось у чым, паводле апостала Паўла, соль.