Шрифт:
Дзеючыя асобы
Ухватаў Хведар Паўлавіч.
Рая — яго жонка.
Бусько Антон Сцяпанавіч.
Клёпкін Сілан Данілавіч.
Кудасаў.
Гарык.
Стэла.
Наталля Мікалаеўна.
Алёша. Потым ён — Аляксей Аляксеевіч.
Гледачы з дачуццём гумару — па 77 чалавек на кожнага адмоўнага персанажа ў
Ад аўтара
Кожны з нас па свайму разуменпю і добрай волі можа прышпіліць да якой-небудзь жыцейскай былі народную мудрасць: што пасееш, тое і пажнеш. Альбо: як аукнецца, так і адгукнецца. Альбо: не ў свае сані не садзіся. Альбо: не ўсё кату масленіца, бывае і вялікі пост.
А калі задумацца, які сюжэт, якая жыцейская гісторыя лягла ў аснову кожнай з гэтых прыказак?
Ёсць над чым паразмышляць… Чаму ўсё-ткі народ так часта звяртаецца па сутнасці да адной і той жа думкі? Пэўна, і ў жыцці часта страчаецца такое, пра што сказала ў прыказках.
Людскі маральны вопыт марна не прападае. Ён, канечне, у генах не перадаецца ў спадчыну, а жыве ў традыцыях, у звычаях, у расказах бывалых людзей пра былі і пебыліцы. Часта ў казках. Часта ў былінах. А бывае, і ў пратаколах, што ў архівах захаваліся. Калі іх мышы не з'елі. Яны часценька абгрызаюць гісторыю…
Вось і ў мяне чамусьці ўсплыла ў памяці даўняя прыватная гісторыя-быль — смешная, забаўная і адначасова сумная і нават жаласная. I мне падумалася, што яна можа быць і павучальнай, нягледзячы на тое, што здарылася ўсё гэта даўным-даўно. Як кажуць: было, было, дый быллём зарасло. Магчыма, толькі некаторыя дзядулькі ды бабулькі і прыгадаюць тую быль.
А соль той прыгоды вось у чым. Той, хто папіхаў слабога, дагаджаў дужаму, падлізваўся, хлусіў, крывадушнічаў, выгадваў, пагарджаючы інтарэсамі другіх дзеля ўласнай сытасці, каго адольвала фанабэрыя і славалюбства, той сам сабе праграміраваў няўхільную кару — ганьбу і ўніжэнне пад канец жыцця альбо брыдкую памяць пасля смерці. Сорам і боязь падняць вочы — вось што выпадзе на долю ўнуку за брыдкія справы свайго продка. I горка яму будзе ад бяссілля пазбавіцца такой славы і памяці.
Гісторыя гэта пачалася ў той год, калі на наш горад звалілася бяда, няшчасце, стыхія — землетрасенне. Для нас гэта было вялікае і нечаканае гора.
У другіх краінах такое паўтараецца і, кажуць, з яшчэ горшымі вынікамі. Але для нас тады гэта стыхія была жахлівай.
Усю гісторыю расказваць, хутчэй за ўсё, не варта. А вось — з чаго пачалося і чым кончылася — раскажу. Як аукнулася? I як адгукнулася?
У народных прыказках — у трох словах — сказана багата. I дагадлівы разумее — што і да чаго. «Гром не грымне, мужык не перахрысціцца».
Пралог
Пакой у камунальнай кватэры. У той даўні даваенны перыяд людзі часта жылі ў цеснаце, у камунальных кватэрах з беднай абстаноўкай. Краіна, пераадольваючы шматлікія цяжкасці і нягоды, паднімалася на ногі пасля разрухі. Ніхто нам тады не памагаў, а ворагаў было і за межамі, і ўнутры — процьма. Ох, як яны шкодзілі! А часта і свой жа паслужлівы дурань альбо шкурнік станавіўся горш за ворага. Такія задавалі клопату і сабе і іншым. Ноч канчаецца, а маладая гаспадыня Рая не спіць. З учарашняга вечара яна хвалюецца, перажывае, ахае, мітусіцца па пакоі — месца сабе не знаходзіць. I натуральна: учора не прыйшоў з работы муж. Яна часта зыркае на шырокія дзверы з бронзавай галавой ільва. У пашчы льва — колца.
На дварэ нешта моцна грымнула, нават шыбы ў вокнах забрынчалі. Рая спалохалася і прытуліся да Наталлі Мікалаеўны.
Наталля Мікалаеўна. Рая! Ну што ты? Нельга ж так!
Рая (шкадуючы). Нешта ўдрузг… На дробныя асколкі… Гэта зноў землетрасенне? Мне страшна.
Наталля Мікалаеўна. Супакойся. У цябе ж малое дзіця. Ты хоць Святланку пашкадуй. Прападзе малако. Што тады?.. Супакойся… Гэта ўсяго толькі навальніца. Толькі гром. Супакойся.
Рая. Ну што вы гаворыце, Наталля Мікалаеўна?! Хутка раніца, а яго няма. Як я магу супакоіцца? Вы ж самі ведаеце, што ў нас у горадзе робіцца. Такая катастрофа. I зноў грыміць.
Наталля Мікалаеўна. Ці мала што магло затрымаць чалавека. Можа, таварыша сустрэў, чарку выпілі, можа, селі ў карты пагуляць.
Рая. Што вы? На руінах у карты. Такога з ім ніколі не бывала. Ён прыходзіў дадому без спазненняў. А тут…
Наталля Мікалаеўна. Я ўпэўнена, што з тваім Фёдарам нічога не здарылася.
Рая. Пасля такой катастрофы ў яго сівыя валасы паявіліся за адны суткі. Гэта што?
Наталля Мікалаеўна. Не ён жа вінаваты ў гэтай катастрофе…
Рая. Вы даруйце, Наталля Мікалаеўна. А што з вашым Віктарам Васільевічам?
Наталля Мікалаеўна. Гэта нейкае пепаразуменне. Бачыш — я не вельмі і хвалююся.
Рая. Бачу я, як вы не хвалюецеся. Не сляпая.
Наталля Мікалаеўна (страсна). Я веру — ён жывы, ён цэлы. Ён вернецца. Я ведаю свайго мужа. Ён вернецца — яму ж трэба… Ён пачаў… Перад тым вечарам ён пачаў сур'ёзную работу для журнала. Вот ён тэзісы… Пачатак. (Дастае чырвоную запісную кніжачку.) Асталася… Ды не, ён вернецца, ты не сумнявайся, Раечка.
Рая. Ну што вы! Я ж ведаю, што вы добрая і ваш Віктар Васільевіч таксама быў добрым чалавекам. Нават ён не мог перашкодзіць гэтаму землетрасенню, гэтаму катаклізму.
Наталля Мікалаеўна. Ну во, і ты верыш. Дзякую. Будзь упэўнена, за гэта нехта яшчэ адплоціць. Такія жартачкі дарма не праходзяць. Нехта ж павінен быў папярэдзіць! Такі ўрон! Столькі разбураных дамоў!
Рая. Ужо світае, а яго няма. I што мне рабіць?..
Паўза.
Наталля Мікалаеўна. Ну, Рая, мне трэба пайсці ўжо. Позна. А заўтра трэба рана ўставаць. Дык я пайду.
Рая заплакала.
Ну што ты, Рая, Рая?..
Рая (плача). Мне страшна адной…
Наталля Мікалаеўна. Ну, добра, добра, я з табой пабуду. Паплач, паплач. Слёзкі душу абмыюць, і ты супакоішся. Хутка развіднее, узыдзе сонейка. А тады і пойдзем яго шукаць, калі сам не прыйдзе. Хутка Светачка твая ўстане, званочак твой.