Сайсары к??лгэ т?бэлтэ

Неймохов Егор

Захар Захарович биир-икки тылынан бы?ыта охсон хардара-хардара, с?б?лэ?эрин ?йд?т?н кэ?илдьийэ олордо. Харлампьевич тахсыбытын кэннэ Элиэнэп сейфэттэн паапканы ылла. Харлампьевич – итинник ки?и, бэрт биллэр суоллары да хат-хат лэбэйэрин, бы?аара сатыырын с?б?л??р. Ол эрээри ?ч?гэйи эрэ ба?аран с?бэлииргэ кы?аллан эрдэ?э…

Иннигэр уурбут паапкатын чуга?ата тарта, дьыаланы арыйталаан ?рд?нэн-аннынан к?рд?. «Александрова Гелена Семеновна, 1953 с. т?р??х, Салдыннаа?ы олох-дьа?ах комбинатын атах та?а?ын тигэр сыа?ын сэбиэдиссэйэ»… «Интэриэ?инэй… саха, партията суох…» С??п, бу ?л?р??хс?т Давыдов Федор к?рд?р??тэ: «Алтынньы 31 к?н?гэр киэ?э биэс аа?ыыта ыалбыт Хамсеев миэхэ киирбитэ. Би?иги дуобаттаабыппыт, биир бытыылка буокканы испиппит, онтон Хамсеев дьиэтигэр тахсыбыта уонна кэргэниттэн кистээн бытыылка буокканы киллэрбитин дуобаттыы-дуобаттыы (?сс? дуобаттаахтар ээ!) испиппит. ?сс? эбинэр санаа киирбитэ. Миэхэ ?с солкуобай баара, Хамсеев биэс солкуобайы эппитэ, онон ма?а?ыы??а бэрт тиэтэлинэн барбытым, буокка атыыланан б?тэрэ – сэттэ чаас буолара чуга?аабыт этэ. Икки буокканы ылбытым, Хамсеевтыын ону и?э-и?э дуобаттыы олордохпутуна, Александрова Гелена кэлбитэ, мин кинини 1971 сыллаахтан билэбин. Гелена кэлбитин ?д?к-бадык ?йд??б?н. Улаханнык итирбит бы?ыылаа?ым. Киниэхэ арыгы и?эрдэ сатыырбытын аккаастанар курдуга. Онтон Геленаны атаара бардым бы?ыылаа?а (бы?ыылаа?а!), Сайсары к??лгэ сылдьарбыт, Геленаны куу?а, ууруу сатыырым т??л-бит курдук. Онтон Гелена миигин улаханнык ???ргэттэ бы?ыылаа?а (бы?ыылаа?а!), ха?ыытыы т??ээт, бы?а?ынан т??скэ сырбаппытым… Онтон дьиэбэр хайдах тиийбиппин билбэппин, сарсыарда милииссийэ ?лэ?иттэрэ кэлэн дьиэбиттэн ылбыттара…» (То?о судургутай, уопсайынан, Чехов уулуссатыттан кинилэр хайдах Сайсары к??лгэ тиийэн хааллылар, икки бытыылканы со?ото?ун испит итирик ки?и, бэрдэ буоллар, автобус тохтобулугар эрэ тиэрдиэн с?б?…)

Элиэнэп аны Давыдов дьиэтигэр о?о?уллубут дьэ?дьиир боротокуолун аахта: «… Давыдов дьиэтиттэн ?с бы?ах к???ннэ, олортон тимирин у?уна 12 см, т?рд?нэн – 2 см, ончо?о – 0,2 см саха бы?а?а Александрованы ?л?р??гэ ту?аныллыбыт буолуон с?п. Бы?ах судмедэксперкэ бэрилиннэ. Дьэ?дьииргэ 41 размердаах, тилэ?э, о?о элэйбит кирзовай саппыкы к???ннэ, саппыкыга хаан таммалаабытын санатар дьэбинни?и хара?а бээтинэлэр бааллар…»

Аны бу судмедэксперт бы?аарыыта: «Бы?ахха ханнык да хаан бэлиэлэрэ суохтар… Саппыкыга к?ст?б?т хаан б?л??? – В альфа (III) – ?л??хс?т Александрова хаанын б?л???р с?п т?бэ?эр…» Кырдьык, дьэ, бу уорбалаа?ыны бигэргэтэр чи? дакаастабыл… Бы?ылаан тахсыбыт сирин боротокуола: «?л?к иттэннэри сытар. Илиилэрэ быластыы быра?ыллыбыттар. Атахтарын тыылыы тэппит.

?л?к та?а?а: истээх хара тирии сонноох, бары тимэхтэрэ б?т?ннэр эрээри, соно нэлэккэй, хо?ор ??н??х кримплен к?ст??мнээх, иккис уонна т?рд?с тимэхтэрэ т?л?р?т?лл?б?ттэр, ха?ас ?тт?гэр, ???с тимэхтэн биир сантиметр курдук ?рд?ккэ 2х1 сантиметр курдук ньолбу?ах алдьаныы…»

Элиэнэп: «Чэ, бэйи, сарсын си?илии…» – дии санаат, атын лии?и арыйда – ?л?к хаартыскалара чугастан, тэйиччиттэн… Эмискэ силиэдэбэтэл илиитэ дьигис гынан паапканы м?чч? тута сыста – хаартыска?а санаар?аабыттыы саймаарыччы к?рб?т, бэрт холку-номо?он дь???ннээх кыыс. «Александрова, Александрова…» – Захар Захарович хаартысканы к?р?н туран, толкуйдаата. – «Капитолина араспаанньата эмиэ Александрова этэ дии…»

Ол хас да сыллаа?ыта, Захар Захарович ма?най ??рэ?ин б?тэрдэ?ин утаа этэ. Са?ардыы силиэдэбэтэллээн эрэр Элиэнэп уоппускатыгар Хара Муора кытылыгар курорка сынньаммыта. Оччолорго холостуой ки?ини туох тутуо баарай – санаата да бултуу, ба?арда да курорка барар кыахтаа?а. Муора?а дуо?уйуор диэри с?т??лээн, умсаахтаан баран, итии кумахха кэтэх тардыста сытан: «Хайаа, ити саха курдук ки?и», – диэн са?аны истээт, хара?ын аспыта – аттыгар икки кыыс турара, ууттан са?ардыы тахсан, купальниктара, ?т?кт?сп?тт?? санныларыгар тар?ата намылыппыт ньаассын баттахтара инчэ?эйэ, со?уйбут курдук кинини ?г?р?к-т?г?р?к к?р?лл?р?… Элиэнэп олоро т?сп?тэ уонна, т??? да сахаларын ?йд??т?р, атын туох да диэн ыйытыан билбэккэ:

– Э?иги сахаларгыт дуо? – диэбитэ.

Кыргыттар со?уйбуттара, онтон ??рэ т?сп?ттэрэ. Билсибиттэрэ. Биирдэрэ – этиргэн, мыс курдук эттээх-сииннээх, намы?ах у?уохтаах кыыс Мила – Сунтаар оройуонуттан кэлбит, онно учууталлыыр эбит, оттон икки?э – кулу?ун курдук к?н? у?уохтаах кырасыабай кыыс: «Капа… Капитолинабын», – диэбитэ уонна эппитэ:

– Ресторан ?лэ?итэбин. Оттон эн туох ?лэ?иккиний?

– Мин дуо? – Элиэнэп мух-мах буолан и?эн ?р???мм?тэ. – Органнарга.

– Ханнык? – аны Милата кыттыспыта. – КГБ дуо?

– Суох…

– Аа, милииссийэ буолла?а, – Мила, у?а илиитин к??рэччи тутан туран, театр сценатыттан са?арардыы бэрт дор?оонноохтук: – Моя милиция меня бережет… – диэн эрдэ?инэ Капитолина бы?а т?сп?тэ:

– Чэ, Мила, тохтоо, артыыстаама.

Кырдьыга, Элиэнэп кинилэри улаханнык аахайбата?а, онтон киэ?э кэнсиэркэ ы?ырбыттарыгар саара?наан баран с?б?лэспитэ – ханныгын да и?ин, биир дойдулаахтара буоллахтара.

«Билигин, Гелена Александрова ?л??т?нэн сибээстээн, Капитолина эмиэ к??рэйэн кэллэ дуу? Ба?ар, аймахтыы буолбатах, к?нн?р? биир араспаанньалаахтара дуу? Ол эрээри бокуонньук хаартыската ??т-?кч? Капитолина курдук ээ… Захар Захарович бу икки ки?и хайаан да аймахтыыларын с?рэ?инэн сэрэйэ-сэрэйэ, дьыала лиистэрин арыйталаата: «Оо, ол и?ин да… Бу кэллэ: «Туо?у К.С. Александрова, 1951 с. т?р??х, «Сайсары» ресторан оркестрын солистката: «Балтым Геля алтынньы 31 к?н?гэр киэ?э 6 чаас са?ана мин дьиэбиттэн барбыта. Мин ?лэбиттэн т??н 1 чаас са?ана б?тэн кыбартыырабар кэлбитим – Геля суо?а. Дь??гэлэригэр хонно?о диэн улаханнык аахайбата?ым, сарсыныгар кэлбэтэ?эр дьиксинэн эрдэхпинэ, киэ?э милииссийэттэн кэлбиттэрэ…»

Остуолга турар т?л?п??н эмискэччи тырылыы т?стэ, Элиэнэп туруупканы ылла.

– Сахаар, хайа, ха?ан кэлэ?ин, – кэргэнин Марианна са?ата и?илиннэ. – Аспыт сойоору гынна, эйигин кэтэ?э олоробут.

– Билигин тиийиэм, – Захар Захарович туруупканы уурда, онтон сейфэтин а?ан паапкайы ууран и?эн, тугу эрэ ?йд??н арыйда, санаар?аабыттыы саймаарыччы к?рб?т кыыс хаартыскатын сыныйан одууласта.

«?л?р??хс?т – Давыдов буолуо дуо? Ол эрээри силиэстийэлээ?ин к?т?мэхтик са?аламмыт, – дии санаата. – Ити гынан баран Давыдов к?рд?р??лэрэ да мунаахтар, «бы?ыылаахпын», «курдук» э?ин буолан, дьонум саара?ныахтарын саара?наабыттар».

Хааннаах саппыкы

1

Т??? да бы?ылаан буолбут сирин боротокуолга суруйан, хаартыска?а т??эрэн дьыала?а тикпиттэрин и?ин, бэйэтэ к?рд???нэ эрэ сатанарын бы?ыытынан, Элиэнэп ?л?к к?ст?б?т сирин ?ч?гэйдик чинчийэн к?рд?, силиэстийэ?э ту?алыах айылаах тугу да булбата. Биир эрэ сиргэ хомус к??рэ-ла?кы кумаламмытынан сылыктаатахха, хантан да сы?ан-со?он а?алыы уонна да атын суол-иис суо?ун бы?ыытынан, Александрованы чахчы к??лгэ ?л?рб?т буолуохтарын с?п. ?л?р?? т??н ???э буолбут, оччо хойут кини манна то?о кэллэ? Бу диэки дьонноо?о дуу? Давыдов к?рд?р??лэрин чуолкайдыахха… Туох-ханнык иннинэ Давыдов кимин, олоххо хайдах к?р??лэрдээ?ин, т??? бэрээдэктээ?ин, туох табаарыстардаа?ын билиэххэ, туо?у Хамсееваны кытта кэпсэтиэххэ, ол эрэ кэнниттэн Давыдовы доппуруоска ы?ырыллыа…

Федор Давыдов ийэлээх а?ата учууталлар этэ. Бу дьон со?отох уолларын ?рд?нэн ?р?? чыычаа?ы к?т?ппэккэ ииппиттэрэ. Кыракый Федя да дьонун на?аа таптыыра, начаалынай оскуола?а наар «биэс», «т??рт» сыаналары ылара. Бэ?искэ ??рэнэригэр к???н, оскуолатыттан дьиэтигэр т?нн?н и?эн (суоллара бэс чагда н???? аа?ара, биэрэстэ кэри?нээх сири хаамаллара) бииргэ ??рэнэр ыала уолунаан Вадиктыын туохтан эрэ сылтаан иирсэн охсуспуттара. К????нэн ба?ыйар буолан Вадигы ытаппыта, онуоха уол ытыы-ытыы, туора с??рэн баран:

– Иитиэх уол! Иитиэх уол! Эн дьону? т?р?т да учуутал буолбатахтар, эн дьи?нээх т?р?пп?ттэри? бичтэр, арыгы?ыттар ???… Учууталлар ол и?ин эйигин иитэ ылбыттар.

Федя кулгаа?а чу?кунуу т?сп?тэ:

– Сымыйалаама!

– Кырдьык! Кырдьык! Итэ?эйбэтэххинэ, ииппит дьо??уттан ыйыт…

Федя б?п-б?т??хтэс буолан дьиэтигэр к?т?н т?сп?тэ уонна аантан ха?ыытаабыта:

– Ийээ! Мин э?иги т?р?пп?т о?о?ут буолбатахпын дуо?! Э?иги миигин ииппиккит дуо?! Са?ар диибин ээ, са?ар!

Иистэнэ олорор ийэтэ тутан олорор та?а?ын м?чч? туппутун, сирэйэ кубарыйан хаалбытын к?р??т, уол баччаа??а диэри кинини албынныы сылдьыбыттарын ?йд??б?тэ.