Сайсары к??лгэ т?бэлтэ

Таксист Назар Давидян хара сарсыардаттан табыллыбатах к?нэ ??ннэ. Гаражка кэлэн, массыынатын са?ардыы к?р?нэн эрдэ?инэ, диспетчерскэйгэ ы?ырбыттара. Куруук кинини эйэ?эстик, ??рэ-к?т? к?рс?р диспетчер Светлана б?г?н тимир-тамыр курдугун тута бэлиэтээтэ, дорообото-дыраастыйа суох, кини кыайан тиийбэтэх аадыры?ын квитанциятын ???л?тээт, бы?а бааччы: «Бэ?э?ээ эйиэхэ бэриллибит 6-с сакаа?ы то?о толорботу?? Пассажир кэлэн ??сэ сылдьар, «такси тиийбэтэ, онон с?м?л??ттэн хааллым» диир». Назар Хаты? ?рэх даачатыгар пассажирдары илдьибитин, онно к?л???т? тэстэн уларытаары мучумаанна?ан хойутаабытын э?ин бы?аарыах буолбута да, диспетчер хайыы-?йэ атын суоппарга хайы?ан и?эн ки?инэйбитэ: «Пассажиргын кытта бэйэ? бы?аарыс…»

Назар таксопарка олбуоруттан, туохтан эрэ куотардыы, т?ргэнник сырылатан тахсыбыта, модун «Волгата» хас биирдии хамсаныытын имигэстик истэриттэн, б?л??н т?сп?т хаар сып-сырдыгынан, ып-ыраа?ынан туналыйарыттан дьэ арыый сэргэхсийэ бы?ыытыйда, бэл, бу чэбдик салгыны э?ирийээри, аанын сэгэттэ – кутулла т?сп?т салгыны и?сэлээхтик ыймахтаата, онтон сабан «лип» гыннарда. Ханныгын да и?ин, бэ?э?ээ сыыстарда – ха?ан да ки?и ба?атын ханнарыа суох хачыгырас харчы ымсыыта иэдэттэ. Билигин, дьэ, ити баар… Аны хаалбыт пассажир с?м?л??ккэ борогуонун т?л?тт?р??хтэрэ, т?л?тт?р?лл?р? да эрэбил. Республика и?игэр к?т??чч? буолла?ына, син да этэ, арай co?ypyy барыахтаах ки?и буоллун? Оччо?о, дьэ, иэдээн. Бэйэтэ балтараа м????х…

Давидян бэ?э?ээ сарсыарда эрдэ куорат иччитэхсийбит киин уулуссаларынан айаннаан и?эрин ?йд??т?. Орджоникидзе болуоссатыгар такси тохтобулугар икки уолу кытта икки кыыс тураллара, бэрт эрдэттэн далбаатаспыттара. Хара тирии сонноох кыыс икки илиитин бокуойа суох сапсыйа-сапсыйа, омунугар, адьас уулусса?а с??рэн тахсыбыта. Aaha барыах курдук санаалаа?а да, туох имнэммитэ буолла, кыы?ы аттынан к?т?тэн и?эн, то?о туормастаабытын бэйэтэ да ?йд??б?т???. Тута т?рд??н саба сырсан кэлэн, аны куотуо диэбиттии, и?ирдьэ олорунан кэбиспиттэрэ. Салон и?э сонно к?рд??х са?аны сэргэ духуу, арыгы сытынан туолбута.

– Шеф, Хаты? ?рэх даачатыгар, – диэбитэ кинини кытта сэргэстэ?э олорбут кы?ыл сирэйдээх багдаллыбыт уол. – Ата?астыахпыт cyo?a…

Массыына?а ыга олорбут дьону холдьохсон да ту?а тахсыа суо?ун ?йд??н, итиэннэ кыргыттардаах сылдьар уолаттар ?б? дэлэйдик ыскайдыылларын билэр да буолан, Назар тугу да хардарбакка, таксины т?тт?р? эргитэн, болуоссаты кыйа тэптэрбитэ.

Пааралар, кырдьык, «ата?астаабат» гына т?л??б?ттэрэ, ол кэнниттэн хаарга орохочуйар ыллык суолунан хаамса турбуттара.

Т?нн?н истэ?инэ, массыыната и?нэс гыммыта, биир баллонун тыына тахсан хаалбыт этэ. Назар соччо уолу?уйбакка саппаас к?л???т?н та?аарбыта уонна, багажник и?ин одууласпахтаат, ca?a аллайбыта: домкратын бэ?э?ээ Семка Сарычев уларсыбыта уонна т?н?ннэрбэтэх, бэйэтэ да умнан, т?тт?р? к?рд??б?т?х. Т??ннэри к??лэйдиир пааралары, Семка Сарычевы, массыынатын ??хсэ-??хсэ, ки?итэ-с????тэ мэлийбит даача суолугар бэрт у?уннук сыраласпыта. Тэйиччи ыал олбуоруттан у?ун т????, ыарык, сыттык э?ин мастары а?алтаан к?л???т?н уларытан олордуор диэри 6-с сакаа?ын бириэмэтэ ааспыта. Ол да ?рд?нэн Назарга, барбах да буоллар, эрэл кыыма кыламныыра – ба?ар, пассажир атын тугу эмэ булан порка киирбитэ буолуо диэн. Онтуката ханна баарый… «Табыллыбатах наар аанньа» диэбиккэ дылы, бэ?э?ээ киэ?э аны кэргэнэ: «Дьон бары ?ч?гэй кыбартыыралаахтар, би?иэхэ эрэ суох, эр ки?и бyoлaaxтaa??ын, к?л??кк?н…» – диэн бы?а сулуйан та?ыста?а ???. «Дьиэлэниэхпит-дьиэлэниэхпит, кыратык к??тэ т?с, билигин да ку?а?аннык олорор ???б??т, онноо?ор бэйэбит «Волгалаахпыт» дии», – диэн кэргэнин ?сс? эбии сэтэрдибитэ: «Эн «Волга?ар», бука, олорбоппут буолуо, сайын элээмэтигэр биирдэ эмэ массыыналанан ачыа?ырар аата, ол бензинэ, саппаас чаа?а хас да ты?ыынчаны мэ?иэ?иннэ ини…» – кыы?ыран, кутуох-симиэх курдук буолан эрдэ?инэ, Назар сонун харбаат, та?ырдьа ыстанан куоппута. Тотон ?л?н ол-бу буолан эрдэ?ин. ?сс? «Волга» сириилээх-талыылаах. Ма?най холбо?оллоругар холоон да хотууска этэ, биир эрэ уларыттар дьууппалаа?а. Билигин са?ынньах ???э са?ынньах, би?илэх ???э би?илэх, бэргэ?э ???э бэргэ?э. Ол тухары хара?а туолбата. Аны кыбартыыраны баар гына охсуохтаах ???б?н. Пушкин остуоруйатын эмээхсинигэр дылы…

Назар т?р??б?т сиригэр, к?ннээх Армениятыгар, кэли??и кэм?э т??ээн сотору-сотору тиийэр буолла. То?о эрэ уонна наар биир хартыынаны – хайалартан туман к?т?н эрэрин, ула?ата-туората биллибэт Севан у?уоруттан к?н к?л?м?рд?? ойон эрэрин уонна к??лгэ т??ээри кубалар кылба?на?а дайалларын к?р?р. Оттон ону барытын до?у?уоллуу таас хайалар хаардаах чыпчаалларыттан, улуу к??л ????ттэн эр ки?и к??стээх куола?ынан ыллыыра э?силлэр. Назар у?угунна?ын ахсын: «Чэ, аны биир сыл эрэ ?лэлии?ибин, ол кэннэ дойдубар барыам», – дии саныыр эрээри, к?нтэн к?н уруккутунуу аастар аа?ан и?эр. Биир эмэ чугас айма?а да билигин Армения?а суох. Ийэлээх а?ата сэрии кэнниттэн утуу-субуу ?лб?ттэрэ. Убайа Сурен сэриигэ ы?ырыллан барыа?ыттан ситэ сыл а?аара aaha илигинэ «сура?а суох с?ттэ» диэн биллэрии кэлбитэ. Назар, кырдьыга, сэрии б?ттэ?ин утаа убайым тиийэн кэлиэ диэн эрэнэр да этэ… К?н-дьыл субуру?ан бар да бар, оттон Сурен суо?ун курдук суох. Назар кэлин эрэ убайа ?йэ-саас тухары ханна эрэ кыргыс толоонугар хаалбытыгар итэ?эйдэ… Убайа сэриигэ барарыгар сэттэтигэр сылдьар, ол и?ин кинини ?д?к-бадык ?йд??р, сулардыы бытыктаах хара ки?и ?р?тэ анньыалыыра т??л-бит курдук. Сурен баара буоллар, билигин ытык кырдьа?астар кирбиилэригэр чуга?аабыт дьо?ун-мааны ки?и буолуох этэ…

Давидян хобдох ?йд?б?ллэри кыйдаары сирэйин-хара?ын ньуххаммахтаата: «Бэйи, атыны саныахха. Б?г?н ха?ыс чыы?ыланый? Сэтинньи 1 к?нэ. Сотору – быраа?ынньык. Дьу?уурустуба?а быраа?ынньык к?н хайдах т?бэ?эрэ буолла. Бээрэ, пассажирбар тиийэн туох диибин? Арай дьиэ?ин булбакка муна сырыттым диэтэххэ? Аадыры?ын к?р??ххэ, мунаах со?ус дьиэ буолла?ына, инньэ диэн баайсан к?р??ххэ дуу…» Таксист иннигэр анньыбыт, били, диспетчертэн ылбыт кумаа?ытын тэнитэн: «Депутатскай уулуссата… Оо, Сайсары т?гэ?э эбит… Ол эрээри, 14-с кыбартыыра диэнинэн сылыктаатахха, икки этээстээх дьиэ буолуохтаах, адьас уулусса кытыытыгар, н??мэрэ ырылыйан турар буолуохтаах. Оччо?о муннум диир кыах суох…»

Такси Белинскэй уулуссанан Aппa ?рд?гэр тиийдэ уонна университет кылаабынай куорпу?ун иннинэн Радиоцентр диэки сылыбырайда: «Чэ, улахан иэдээн буолбатах, му? у?укка тиийдэххэ, балтараа м?????? да т?л?н?лл??, ону, таптахха, биир-икки к?н и?игэр «чэйдииргэ» бэриллэр харчынан сабыахха с?п… Билигин уоскуйуохха, барыта ?ч?гэй буолуо…»

Тэйиччи ипподром к???ннэ, Сайсары к??л ?рд?нэн элээрдэн и?эн, суол ойо?о?уттан, хантан кэлбиттэрэ биллибэккэ, со?отохто массыына иннигэр ?с-т??рт o?o баар буола т?сп?ттэригэр, арыычча туормастаата. Педалын туох баарынан ?ктээбитигэр ки?и куйахатын к??рдэр тыас кыычыгыраата, му?унан испит массыына тирэ?ин булбакка халтары?наан, суол кытыытынаа?ы то?уу хаарга анньыллан тохтоото. Давидян уордайан, б?г???? туох баар кы?ыытын-абатын бу орой мэниктэргэ тo?o с??к??р ба?алаах массыынатын тэлэйэ анньарын кытта, о?олор киниэхэ саба сырсан кэллилэр, долгуйан былдьасы?а-былдьасы?а са?ардылар:

– Дьээдьэ, дьээдьэ…

– Милииссийэ?э барыаххайы?…

– Итиннэ т??тэни ?л?рб?ттэр…

Давидян о?олор тылларыттан со?отохто уостан, бэл, хайдах эрэ т?лэс-балас буолла, «утуйа сылдьабын дуу, тугуй» диэн кымаахтаныан ба?арда, ити гынан баран, о?олор сирэйдэрэ-харахтара турбутун к?р?н са?арда.

– Ол ханна баарый т??тэ?

– Итиннэ… – силигилии ??нэн баран хагдарыйбыт хойуу хомус ????н диэки ыйдылар. Назар массыынатыттан тэйэн, ыйбыт сирдэрин диэки барда. Бу о?олор тугу-тугу этэллэрий? Ама, кырдьык ????… Сэрэниин-сэрэнэн ?ктэнэн хомус кумаламмыт сирин ???йд? уонна сымы?а?ын бы?а ытырда – илиитин с??рг?т?к быластаан эдэркээн дьахтар иттэни сытар. Т????гэр баар кытархайы ма?ан та?а?ынан саба бырахпыт курдук. ?сс? бол?ойон к?рд?, кы?ыл ??н???? – тэрэпиискэ буолбатах, хаан халыйбыта то?мута эбит. Давидян кэннинэн чугуру?наан и?эн с??рэр-хаамар икки ардынан массыынатыгар барда, о?олору б?лг?ннэриттэн харбаталаан массыына?а анньыталаата:

– Киири?, т?ргэнник, – к??мэйэ титирэс, кэ?иэ?ирэн хаалбыт курдук. «?л?р??хс?ттэр чугас кэтээн сытар буоллуннар, т?ргэнник, т?ргэнник, милииссийэ?э…» – сытыытык кыламныыр санаа чыбыр?аччы кэйиэлиир.

«Волга» хо?нон, орулуу т??ээт, му? кыраайынан иннин хоту ыстанна.

Силиэдэбэтэл Захар Захарович Элиэнэп прокуратура дьиэтин туруору кирилиэ?инэн аллара т??эн и?эн, аа??а сы?ыарыллыбыт биллэриини к?р?н а?арда: «Арба да, сарсын субуотунньук этэ дуу, бэйи, даачабар тахсан бараан истээх соммун а?аллахпына сатаныы?ы, – дии санаата уонна ча?ытын к?рд?. – Алтаны аа?ан эрэр, Марианна ?лэтиттэн кэлэрэ ?сс? чаас курдук баар, онуоха диэри эргийиэхпин с?п эбит…» – халта? сонун тимэхтэнэ-тимэхтэнэ, тахсар aa??a чуга?аан эрдэ?инэ: