Шрифт:
ЭР КИИ УОННА ДЬАХТАР
1
Дьокуускайга саас кэлэн, кыыны быа туман анныгар стэ сылдьыбыт дьиэлэр кн уотун стклэ таастарыгар тэрэн чаылытан, клмрдэс уоту ыспахтыы, истэриттэн ураты сырдыгы сыдьаайарга дылылар. Олус чэбдик чаылхай сааскы кн хааман иэн, аан дойдуга олох хаан да быстыа суоа, субу рэ-кт сылдьар дьоннор бука бары лр диэни билбэккэ, йэлэр тухары олоруохтара диэх курдуккун. Оолор аймалан бтн тэрэн, сыыр рдттэн хатыыскалаан сырылаталлар. Киинэ тыйаатырыттан тахсыбыт быйыл рдк рэх трдс куурсун бтэрээри сылдьар Бэргэн Уйбаныап эмискэ дьээбэлэниэх санаата ктн тстэ
Кини «Лена» киинэ тыйаатырын каассатыттан «Покаяние» диэн саа кстн эрэр киинээ икки билиэт атыылаан, уопсай дьиэтигэр баран истэинэ санаатыгар ахсаан учууталын идэтигэр рэнэр Лиидэ мичийэр мсснэ сандаара кстн кэллэ, кинини киинээ ыыран крр баалаах. Кэлтэй сбл сылдьар да, кыыс иэмин-дьаамын биэрэ илик, биирдэ эмит кэпсэттэхтэринэ, эмиэ да олох тэйитэрэ биллибэккэ дылы. Асфальт кытыытынан хаар быыта сиэспит, дьиэлэр сарайдарыттан дьэкир муус чопчулар ыйанан, кн уотугар кчктэнэ оонньууллар, тохтоло суох субуллар массыыналар уматыктарын дьаарын баыйа сиик чэбдик сыта сабыта биэрэр.
Музыкальнай тыйаатыр иннигэр дьон блхсэн турарын крн, Бэргэн: «Эмиэ миитиннээн эрэллэр», – дии санаата уонна тугу сааралларын билиэх-крх баата батабакка, кинилэргэ чугааата. Тирии кууркалаах эдэр уол тыл этэр, араатардыырыгар сп тбэиннэрэн, салгыны эрчимнээхтик сутуралаан ылбахтыыр:
– Оттон партократтар туспа мааыыннаахтар, балыыалаахтар, уочаракка турар диэни билбэттэр, хатыыс искэинэн эрэ дэлбэрийэллэр, оттон ити кэмэ кннр лэит, рабочай мунаах клн-балаын аллан, быыы килиэп туугар харааттан харааны силбээн, кстээх лээ сылдьар, рблгэр аыйах кыраам эти, арыыны ылаары, кнн-дьылын мааыын уочаратыгар барыыр…
Кини этиитин истэ туран, партийнай лэиттэр сирэйэ-хараа суох барбыттарыттан хааннара хойдубут дьоннор сотору-сотору кгнээллэр, сблээн тэптэрэн биэрэр хаыылара дуораыйаллар. Блхсбт дьонтон тэйиччи холуочук кии клээбитэ буолан, сири тиилэхтии-тиилэхтии эргичийэр: «Бассабыык баартыйа былааа бахтайда…» Оттон араатар этэн-тыынан баран, кэмниэ-кэнээс тмктээн, сутуруктуу туппут илиитин р ууммутунан хаыытаата:
– Суох буоллуннар партократтар! Туругурдун демократия!
Кинини атарах-сатарах ытыс тыаынан атаардылар.
– Хомуньуустар ханналарый? Тоо кинилэр саарбаттарый? Тылла биэри! – диэн дьон ортотуттан хаыытастылар.
Онуоха кытархай дубленка сонноох, салгын сиэбэтэх маан сирэйдээх саха киитэ дьон иннигэр таыста, итииргээн дуу – андаатар бэргээтин уулла, ол кэмэ аллараттан кбл былаан ыйыттылар:
– Киминий? Бэйэин билииннэр!
– Баартыйа обкомун пропагандаа отделын сэбиэдиссэйин солбуйааччы… – диэн баран, киилэрэ тохтуу тэн, салгыны тн муунан эирийэн: – 1917 сыллааы олунньутааы рблссйэ… – диэн эрдэинэ, итиччэ ыраах кэмэ тиийбитин сблээбэккэ, й мэйдээх тулуйбат ииириитэ, араас хаыы-ыыы р ньиргийдэ:
– Ткс, ууну-хаары эрдимэ!
– Норуоту албыннаан бт!
– Тохтоо!
– Тс!
Киилэрэ тугу эрэ саарыахтыы эргичинээтэ уонна сблээбэт ыыы-хаыы срдэммититтэн, сапсыйан баран тэн хаалла. Бэргэн итини крн бэркиээн, баын быа илгииннэ: «Дьэ дьон-сэргэ булкуллан турара тргэн да буолар эбит! Соторутааа диэри баартыйаны, Сэбиэскэй былааы арбаан тыл баранара, билигин аны хомуньууу саардыбакка да трибунаттан рэн тэрэр кэмнэрэ ннлэр, кии арааы крр ээ…»
Уол миитини истэ тэн баран сотору салан барда, наар тктспт курдук биири эрдэллэр – партократтар киини кии диэбэт буолбуттар, кинилэр байаллар-тайаллар, оттон норуот дьадайар-быстар суолга киирбит. Бэйэбэйэлэриттэн тэптэн, кыбдьырына-кыбдьырына саараллар, били кытархай дубленкалаах баартыйа лэитэ дьон быыыгар стэн хаалла, арааа, быаарсан да туа тахсыа суох диэн барда быыылаах. Тоо быыытыйан уонна аччыктаан да, Бэргэн сотору миитиннээччилэртэн тэйэн, аыйахта ктээн уопсай дьиэтигэр кэллэ.
Аллара вахтер олорор остуолун рднэн ыйаммыт стклэ сабыылаах хаптаай дьааыкка «101 нмэр» диэн кх чэрэниилэнэн суруллубутун анныгар хосторун клэ ыйанан турар, ити аата ким да кэлэ илик буоллаа. Онтон Бэргэн баарыан тиэх лекция кэнниттэн уолаттар бэрт ыксалынан таырдьаны былдьаспыттарын, хас да кнтэн бэттэх бгн буолуохтаах ат срдтн туунан кэпсэтэллэрин йд тстэ. Ол аата бары ипподрома бардахтара, устудьуоннартан ордук Ылдьаа аттарынан тууугурар, уопсайынан да, кини ат диэн баран муннукка ытаабыт кии, бэл лиэксийэлэри суруйар тэтэрээтин кытыытыгар сиэлэ-кутуруга намылыйа, туйахтарынан таастан кыымы саа турар араас соурууу боруода дыабаспыт рдк аттары ойуулаабыт буолар. Хайа улуус ата хас килэмиэтири хас мнтэнэн, скндэнэн кэлбитин нойосуус билэр, ипподрома мэлдьи сылдьан, ат срдээччилэри кытта доордоон, аттар баайыыларын, хайдах бэлэмнээхтэрин кэрэхсээн ыйыталаар, онон ат срдтгэр уксан хайаан да сйлээх кэлээччи. Кини ити «ыарыытын» хоун уолаттарыгар барыларыгар сыыарбыта, арай Бэргэн эрэ сйслээх оонньуулары, крэхтэиилэри сэээрбэт буолан, быыстатан хаалбыта.
Хоугар киирбитигэр, кыыны быа кырыанан брллэн турбут тннк мууа бтнн ууллан, сырдык таас н кн сардаалара кутулланнар, Бэргэн оронун рднээи «Огонек» сурунаалтан кырыллан ыйаммыт Крамской «Биллибэт дьахтарын» ойуутугар тайаммыттар, ол дьирбиилэнэр сырдыктан кимэ биллибэт дьахтар сибилигин тиллэн кэлэн, карета иигэр улуутуйа туттан, кинини кынчыатыы крбтнэн ааа айаннатан, ат туйаын тыаа таас уулуссанан хабылла туруох айылаах. Аыйах мнтэнэн кн уота кини эркиниттэн тэйэн, оронун атаар турар кинигэ долбууругар кэ.
Уол тааын уларыттаат, сонно крдргэ тннн тахсан, саархай кырааскалаах утары ааны тосуйан тобугуратта. Тута сыыдам чэпчэки атах тыаа иилиннэ, итиэннэ Лиидэ бэйэтэ ааны ааат, кинини крн, субу клх курдук уоун мрчч тутунна:
– Хайа, Бэргэн, туохха наадыйды?
– Эйиэхэ… – кыыс дьээбэлээбиттии мчнрттэн уол мух-мах барда.
– Тыый, оччо айылаах туох суал наада скээтэ?
– Киинээ билиэт ыллым… – диэн уол эрэлэ суох эппитигэр, кыыа саа таааран кллэ уонна баын быа илгииннэ:
– Оо, Бэргэн-Бэргэн, ааккын уларытан «Сыыстарар» диэххэ баара, бу киээ ханна да барар кыаым суох, биир дойдулаах уолаттарбыт ыалдьыттыы кэлиэх буолбуттара.
Бэргэн итини истэн уку-сакы буолла, саата суох тттр хааман эрдэинэ Лиидэ эппитэ ииллэн хаалла:
– Бэргэн, оттон эн Хонооой Шураны илдьэ бар ээ.
Уол тугу да хардарбакка хоугар киирдэ. Дьэ кыыы – Лиидэтэ кннр аккаастаан эрэ кэбиспэтэ, сс «Сыыстарар» диэн хос ааттыы оуста уонна – Афанасьева Шуранан хаадьылаата, ити кыыы араспаанньатын сахатытан «Хонооой Шура» дииллэр. Эмиэ ахсаан учуутала буолаары сылдьар, ууоунан намыах соус эрээри, муус маан, мыс курдук Шура Бэргэни сблрн, чугасаа сатыырын сэрэйэр, ону бары да билэ-кр сырыттахтара, оттон Бэргэн умсугуйара атын, бэйэтиттэн хаалсыбат рдк ууохтаах, уойбатах, дьылыгырас быыылаах-тааалаах, томтоор тстээх, лаппаар самыылаах уонна боччумнаах Лиидэ курдук моуоннаах кыргыттары сблр. Оттон Хонооой Шурата сс да оо сааыттан тахса иликкэ дылыта, уопсай дьиэ крдрнэн дьиэрэкэйдии-дьиэрэкэйдии хааман иэрин крдхх, хаан эрэ бу кыыс тспэтийэн, ыал, хотун-хаан ийэ буолан дьоуннук тутта сылдьыа диэн итээйэр уустуга.