Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)
Шрифт:
Спакваля паручнiку што-нiшто рабiлася зразумела. Той стары iнтэлiгент у куце быў быццам знаёмы яму яшчэ з даваеннага часу - такiх ён чуў, назiраў у вайсковых гарнiзонах - усiх гэтых земскiх дактароў i начальнiкаў, настаўнiкаў ды паштавiкоў. Збольшага ён адчуваў лёгiку iхнага мысьленьня, заснаванага на дылетанцкiм разуменьнi палiтыкi, хрысьцiянскай маралi, памятаў iхныя гутаркi дзе-небудзь на дачнай вэрандзе пасьля вячэрняй гарбаты, пасядзелкi за круглым сталом пад лямпай з модным матавым абажурам. Яны былi людзi ня злосныя, часам i недурныя, ахвотнiкi ў меру выпiць ды пагуляць у карты. У iх выхоўвалiся неблагiя дзяўчаты, патэнцыйныя
– А за што вас, прабачце, сюды?
– стрымана запытаўся ён нябачнага ў цемры шапялявага Эсэра.
– А нiзашто. Непаразуменьне выйшла.
– У iх непаразуменьня не бывае!
– нэрвова заварушыўся побач Блатняк.
– Iм трэба каго-небудзь шлёпнуць. I цябе першага.
– Шлёпнуць, канечне. Калi так доўга ня кормяць, - шапялява пагадзiўся Эсэр.
– Ня кормяць i не страляюць, - сказаў Блатняк.
– Можа, чакаюць, калi самi ногi працягнем? Каб на патроны не расходавацца.
– Не, царскiя сатрапы такога не дапускалi, - сказаў Эсэр.
– У турме ўсё ж кармiлi. Кепска, праўда, але кармiлi.
– У iх там няўпраўка выйшла - аўтамабiль сапсаваўся, - зазначыў Блатняк.
– Думаеш, адрамантуюць i прывязуць прысмакi?
– Не. Адрамантуюць, i нас - у Гунькiн роў.
Паручнiк прыслухоўваўся да iх невясёлай размовы i разумеў, што ягоных суседзяў трывожыў той жа клопат пра ўласнае жыцьцё, якi назаляў i яму. Зрэшты, што ж, усё натуральна, што яшчэ магло трывожыць людзей у гэтым чэкiсцкiм склепе? I спадзяванкi на жыцьцё былi ў iх гэткiя ж хлiпкiя, як i ў яго.
Недзе ў калiдоры непадалёк пачулiся галасы, грубыя, патрабавальныя крыкi: "Выходзь! Быстра, тваю маць...", брыдкая салдацкая лаянка. Падобна, там усчалася тузанiна цi нават бойка, чуўся тупат шматлiкiх ног, нешта моцна выцяла ў сьцяну - аж здрыганулiся прыхiнутыя да дзьвярэй паручнiкавы плечы. Агiдны ветрык небясьпекi дзьмухнуў у цемрадзi сьмярдзючай камэры, усе насьцярожана прымоўклi, чакалi, што вось-вось адчыняцца i iхныя дзьверы. Але дзьверы пакуль не расчынялiся, а тупат i тузанiна сталi аддаляцца, мабыць, там кiравалi на выхад.
– Цяпер цi ня наша чарга?
– паныла ўздыхнуў Эсэр.
Яму нiхто не адказаў, усе маўчалi, i пасьля маркотнае паўзы першы раздумна загаманiў Блатняк:
– А я якраз перад тым, як сцапалi... гуляш не даеў. Такi быў смачны гуляш. Каб ведаў...
– За жыцьцё не наеўся, перад сьмерцю не налiжасься, - сказаў Стары.
– Што праўда, то праўда!
– падхапiў Эсэр.
– Як помню сябе, усё есьцi хацеў. I на волi, i ў турмах.
– А што, многа сядзеў?
– пацiкавiўся Блатняк.
– Хапала!
– Я ж казаў: трэба даваць дзёру!
– нэрвова зашапатаў Блатняк.
– А то давядуць, што ног не пацягнеш. Калi да таго ня стрэльнуць.
– Я ня супраць, - цiха адгукнуўся Эсэр. I з кутка разважна азваўся Стары:
– Вы думаеце, гэта магчыма? Гэта ж вельмi рызыкова, мабыць?
– А кулю ў лоб атрымаць не рызыкова?
Размова прыпынiлася, i паручнiк падумаў, што, вiдаць, iншага не застаецца. Ужо яго ЧК не памiлуе, расквiтаецца за ўсё. I за дваранскае паходжаньне, i за афiцэрства, i за рэвальвэр у рэчмяшку. Але гiнуць у гэтым сьмярдзючым сутарэньнi цi ў Гунькiным рове было пагана i страшна. Такога сабе канца паручнiк ужо не чакаў. Ды яшчэ ў гэткай кампанii. Усе ягоныя продкi ляжалi пад якiмi-нiякiмi помнiкамi на старых сельскiх могiлках ля невялiчкай праваслаўнай царкоўкi, усе памерлi сваёю сьмерцю, у сваiх пасьцелях. А дзе давядзецца легчы яму?
– А i праўда, - зашапялявiў Эсэр.
– Як адчыняцца дзьверы, калi каго прывядуць... Кiнуцца i - за вiнтоўку.
– Хто кiнецца?
– сказаў Стары.
– Я пажылы. Ды хворыя суставы: раматус...
– Я б кiнуўся, - працягваў Эсэр.
– Ды ў мяне рука вывiхнутая. Як вялi, бiлi. Сапсулi руку.
Паручнiк маўчаў, ён думаў. Трэба было штосьцi ўзгаднiць у душы, усё ж тая думка ўзьнiкла для яго нечакана. Канечне, рукi ў яго не былi вывiхнутыя, пакуль што ад голаду ён не зьнясiлеў. Але яму трэба было хоць бы адчуць нейкi давер гэтых людзей, каб нешта браць на сябе.
– Дык вось жа ў нас вайсковец, - падказаў Блатняк, - ты ж вайсковец, ага?
– зьвярнуўся ён да паручнiка.
– Вайсковец.
– Можа яшчэ ахвiцэр?
– Афiцэр.
– Дык каго чакаць? Самы раз будзе. Ён кiдаецца першы, я - у помач.
– Ага. Тут важна, каб усiм разам, - прашамкаў Эсэр.
– Ламануць - i ў калiдор, а там - як пашанцуе.
– Толькi б не спазьнiцца. А то могуць на золку вывесьцi. Яны на золку возяць, - паведамiў Блатняк. Ну, вядома ж, на золку, пра тое паручнiк ведаў, ужо недзе чуў цi чытаў, як возяць на кару злачынцаў. А цяпер вось тое загадкава-страшнае падышло да яго. Значыцца, каб не загiнуць па-дурному, безабароннай авечкай, трэба скарыстаць хоць бы й невялiкi шанец. Гэтыя людзi паспадзявалiся на яго, i ён павiнны. Хоць бы, як больш дужы. I, можа, як больш здатны. Урэшце, як афiцэр. Цi ня ў тым цяпер ягоная мiсiя - маленькая, амаль мiкраскапiчная мiсiя ў вялiзарным вiры людзкiх нягодаў. Ён павiнны пайсьцi наперадзе i зьдзейсьнiць самае, можа, рызыковае. Так трэба. А як яно выйдзе тое залежыць ня толькi ад яго. Тут ужо - як будзе заўгодна госпаду Богу.
– Я зразумеў. Але цi ўсе згодныя?
– запытаўся ён.
– Я згодны, - лёгка сказаў ягоны сусед.
– Я тожа, - пацьвердзiў Эсэр. У куце, чутна было, трохi паварушыўся, паўздыхаў Стары, мабыць, ягонае рашэньне давалася яму трудней, чым iншым. Але i ён згадзiўся:
– Што ж, калi ўсе мiрам рашылi, дык... Адмаўляцца не па-хрысьцiянску будзе. Ужо як-небудзь...
– Во i добра. А ты, маўчун, што?
– зьвярнуўся да кагось нябачнага ў цемры Эсэр.
– Цi ўсё сьпiш?
– Я ня сплю, - прагучаў зь цемры новы басавiты голас.
– Дык ты чуў? Ты згодны?
– Ды я вось... бегчы не магу, во якое дзела...
– Тады што ж, застанесься?
– Мабыць, застануся.
"Во, пачынаецца, - зь непрыемнасьцю падумаў паручнiк.
– Адзiн стары, другi з вывiхнутай рукой, гэты бегчы ня можа. Што ж тады яны - удвох? Цi ўтрох? Але цi справяцца ўтрох? А калi тых будзе болей?" Была вялiкая няпэўнасьць, занадта шмат што залежала ад выпадку, але што ж тады?.. Адмаўляцца, калi ўжо пагадзiўся, было нягожа, ён мусiў трымаць слова. Тым больш, калi на яго паспадзявалiся.