Сэ?эн, кэпсээннэр
Шрифт:
Бииги иккиэ буолан куукунаа хортуоска ыраастаа бардыбыт. Николаев Николай Николаевич («с Николайынан» бииги кинини ааттыырбыт) диэн радист – саха, Гурьянов диэн саардыы кэлбит снайпер нууччалыын землянкаа хаалбыттара. Киээ бииги кэлбиппит – дьоммут соччо эйэтэ суох олороллор. Ол тртэ маннык кэпсэтииттэн тахсыбыт.
– Сааы хаый, дооор? – диэн Николаев ыйытта.
– Уон аыспар бардаым, – диэтэ Гурьянов.
– Даа, буоллаа… – Николаев итинтэн салгыы кэпсэтэри булбакка, сахалыы ыллыы сытта:
Бу
Клбэккэ, рбэккэ туруоай,
Бу кэ, бу кэ ама ким
Ыллаабат, туойбат да буолуоай.
– чгэйдик ыллыыр эбиккин, – диэтэ Гурьянов.
– Оус мииннэхпинэ сс хайдах ыллыырбын истэри эбитэ буоллар.
– Сахалыы ырыа диэн бэрт буолар эбит ээ, ол эрээри дьигиитиитэ, тардыыта суох буолар эбит дии?
– Нэксиэлээх тэлиэгээ олордохпуна, мин да дьигиитэн ылааччыбын.
– Олус бэрт, сс ыллаа.
Николаев ыллыырын ууратан баран тэийбэтэхтии эргийэ-урбайа сытта.
– Саха сирэ, Саха сирэ… – дии-дии Гурьянов ботугураата. – Хотугу муустаах муора кытыытыгар дии? Онно баар дии, бадаа, тымныы киинэ?
– Тымныы киинэ бииэхэ.
– Тымныыта срдээх буолуо. Хас кыраадыска тиийэрий?
– Тымныы баар, сайын итии да баар, – барыта баар. Кыын тымныы сэттэ уон кыраадыска тиийэр.
– Ок-сиэ, онно хайдах тулуйаыт?
– Дьэ ол курдук тулуйабыт.
– Чэ, кии, баар, буоллун дааны. Дьиэтин-уотун, тааын-сабын сп тбэиннэрэн тэринэн эрдээ. Оттон слэр, кыыллар хайдах тулуйалларый?
– Дарвинизмы удумаалыыр инигин?
– Дьэ?
– Тыыннаах буолуу иин охсуууга тыынар тыыннаах бэйэтэ тулалыыр быыыга-майгыга сп тбээр диэн Дарвин этэн турар. Ол лозунунан Саха сирин кыыллара олус бэркэ туаналлар.
– Ол аата хайдаый?
– Ол аата дуо? Ол аата, холобур, Саха сиригэр биирдэ маннык тбэлтэ буолбута: бииги таспытынааы лааппы ыскылаата алдьаммыта, элбэх хаатыка, бараан соннор сппттэрэ, аыйах бириэмэ буолан баран, кинилэри булчуттар ээлэртэн, брлртн булбуттара. Кр, дьэ ол курдук кыыллар тулалыыр быыыга-майгыга сп тбээллэр.
– Туох эрэ кураанаы эрдэин, – диэтэ Гурьянов уонна кэлэйбиттии сапсыйан кэбистэ.
Николаев уустуктаан кэпсээбититтэн рэн, олоро тстэ.
– Кр, эн, сс маны иит. Биирдэ бииэхэ Саха сиригэр…
– Ээ, тохтоо, доор. чгэйдик кэпсэтиэх. Хата, эн миэхэ манныгы эт: эиги, сахалар, тылгыт хайдаый?
– Кыыл, – диэтэ Николаев уонна тылын былтах гыннарда. – Сымыйаргыыр буоллаххына, кр дааны.
– Тыл кыыла биллэр, мин тылы этэбин, оттон… хайдах саараргытын.
– Ээ, сааны этэр эбиккин дуу, манайгыттан итигирдик этиэх эти буоллаа. Бииги саабыт… Холобура, эн тугу ыйытаын?
– «Корова» диэн хайдах ааттанарый?
– «Корова» дуо?.. «Корова» аата дьэ арааынай буолааччы. Холобура, «Эриэнчикэй», «Маааччыйа», «рстээх», «Хоболоох» эбэтэр туох эмэ аатынан, холобура бииги колхозка «Хомурдуос» диэн «корова» баара. Ол…
– Тохтоо, тохтоо. Мин «корова» диэн эиги тылгытыгар тылбаастаатахха хайдах ааттанарын ыйытабын.
– Дьэ онтука, ол «корова» ким диэн ааттааыттан, холобура, «Хомурдуоу» эиги тылгытыгар танары тылбаастаатахха «Жук», оттон «Маааччыйа»…
– Хайдах эн сатаан йдбккн! Мин… Мин… Чэ, ити хааллын. «Мальчик» диэн эиэхэ хайдах ааттанарый?
– «Мальчик» дуо, дьэ итинтикэ эмиэ «мальчигыттан». Холобура, «Вася» диэн баар, оттон мин «мальчик» эрдэхпинэ, Коля диэн буоларым.
– Хайдах эн йдбккн! Мин… Эн эмиэ да нууччалыы чгэйдик билэр курдуккун, эмиэ да… Чэ, кырдьык да чгэйдик эт. Мин эйигиттэн хос аатын да ыйыппаппын, тугун да ыйыппаппын. «Человек» диэн хайдах ааттанарый?
– «Человек» дуо? Итинти эмиэ «человегыттан». Холобура, дьахтар буоллаына…
– Ткс! – диэтэ Гурьянов уонна улаа эргилиннэ.
Киээ бииги кэлбиппитигэр Гурьянов мин сытар муннукпар кэлэн:
– «Человек» диэн эиги тылгытыгар тылбаастаатахха туох дэнэрий? – диэн ыйытта.
– «Кии» диэн буолар, – диэтим.
– Кии, кии, – дии-дии Гурьянов ботугураата, – Николаев итини миэхэ эппэт, кл гынар ээ. Бээрэ, «мальчик» диэн хайдах буоларый?
Гурьянов биикки ирэн-хорон кэпсэтэ илик этибит. Дьэ бу киээ чгэйдик кэпсэттибит.
Бииги кэпсэтэ олордохпутуна Николаев кэлэн тыл быраа, эргийэ-урбайа сатаата. Гурьянов кини этиилэрин сэээрбэтиттэн, кини баарыгар-суоар кыамматыттан турбахтаан, р тыынан баран, бэйэтин муннугар барда.
Охсууу инники кирбиитигэр киирбиппит биэс хонно.
Фроа киирэрбитигэр сахаттан бииги чааспытыгар Николаев эрэ биикки хааллыбыт. Уоннааылар атын дивизияларга, полкаларга тараннылар.
Николаев, радист буоларын быыытынан, атын взводка сылдьар, дээ крсэбит.
Снайпер Гурьянов биикки доордуубут ордук чиээн иэр. Кини оолуу быыытын, эйээс майгытын мин таптаатым.
Бииги чаастарбыт арастыы барар рдк сиргэ ммт тыа тэллээр сыталлар. стх бииги иннибитинээи талахтардаах хотоол сиргэ баар. Антах ыраах блх-блх харааран кстр тыалардаах рдк кыам кстр. Ол кэтээр рс баар дииллэр.
Гурьянов биикки инники кирбиигэ кэллибит да, били киинээ кррбт курдук, ытыалаан тибиргэтиэн киирэн барыахпыт дии санаабыппыт. Манна оннук буолбата, немеи сс чгэйдик кр иликпит. Арай иллэрээ кн разведчиктар туппут «тылларын» – уун немеи – штабка илдьэн истэхтэринэ крбппт.
Икки ттттэн ктэн сытыы буолбута ырааппыт.
стх ыппыт снарядтара, миинэлэрэ ииирэн-чуууран, эин араастаан улуйан кэлэн эстэллэр. Ыраах турар пулемет ырбыт буулдьата дыыгынаан кэлэр. Тн ракеталар р ктн тахсан сырдаппахтыы тээт, умуллан тохтоллор, ханна эрэ дьууурунай пулеметтар татыгыраан ылаат, эмиэ хам бараллар.