Тартак (на белорусском языке)

Пташников Иван

Балела рука ля костачкi - ссунулася на ляжэйку, i ён адцiснуў яе пад галавой. Ён пачуў, як гавораць недзе наперадзе мужчыны.

– Дзе гэта магло быць?
– пытаўся ў некага Панок.

– Недзе на шашы... Вiдзiш, правей ад iмшары, якраз на прагале...

– Чорт яго, Мiрон, знае... I Тартак у тым баку...
– гэта зноў гаварыў Панок.

– Тартак лявей, ты што?.. Вунь, дзе месяц узышоў, там Тартак...

– А ракеты якраз там i былi... Едзем... у божы свет... А раптам н-немцы?..
– Панок пачаў заiкацца.

–

А можа, гэта i не ракеты... У вас ужо ў каторага ў вачах...

– Ды не-е, Наста... Яшчэ не паслеплi. Хто гэта храпе там ззаду на ўвесь лес?

– Хлапец хроп... Не злазiць з воза...

– Спiць усю дарогу... Во сон напаў. Глядзi, баба, ваўкi з'ядуць у лесе... Вiнавата будзеш...
– Махорка быў засмяяўся...

– Сцiхнi, Мiрон...
– азвалася Наста.
– А дзе Iван?

– Наперадзе. Вунь ля жарабка на дарозе.

– Клiч сюды. Чаго стаiш?..

– Яно, Наста, само сталася! I ў Боганчыка i ў нас. Сунься лесам чорту ў зубы. Ноч. Ракеты не дзецi пускаюць. Не сходзiш жа, не паглядзiш? Не стралялi, не было чуваць?

– Я не чула. I так ад стрэлу за дзень галаву адбiла... I калёсы барабаняць...

Пасля Наста клiкнула Боганчыка. Той адразу азваўся - быў блiзка наперадзе - iшоў да iх. Падышоўшы, паказаў рукой на прагал у лесе:

– Ракеты. Аж дзве. Вiдзiлi? На шашы недзе...

На дарозе стала цiха, хроп толькi ўперадзе Махоркаў Сiбiрак - сышоў з дарогi i скуб з-пад ног траву.

Алёша ўбачыў, што ўперадзе над дарогай, якраз ля прагалу, за лесам узышоў месяц-поўня. Свяцiў двума крывымi круглымi краямi, мусiць, з-за дрэва. Недзе ў тым баку за iм дрыжала ад агню неба, як ад далёкай блiскавiцы.

Алёша падумаў, што быў заснуў ля Завiшына, калi пераехалi раку. Спаў i не бачыў ракет.

Нiзка, над самымi калясьмi праляцеў кажан, шапочучы крыллем.

Усхадзiўся быў вецер, падзьмуў дарогай, адагнаў машкару, што ўсмоль лезла ў вочы, i зноў сцiх.

Дарогу ззаду, адкуль яны ехалi, схаваў туман, падпоўз аж да самых вазоў, заслаўшы, як палатном, прагал у лесе.

Над прагалам дрыжала не сцiхаючы неба. Ля месяца над самым лесам яно было жоўтае; вышэй стаяў вялiкi белы круг: на вецер i на безгалоўе.

Лезла ў вочы машкара, лiпла на шчокi, заядала. Калi Алёша павёў рукой па нагах, пачуў, што рукi былi мокрыя. Падумаў, што галёнкi недзе ўсе ў крывi...

Тады Алёша згледзеў, як яго конь стаў мiнаць Януковы калёсы - зафорскаў i, нагнуўшы галаву, даставаў сухую траву з канавы ля дарогi. Ззаду пайшоў i Настулiн Буланчык.

– То чаго чакаць, мужчыны?

– Хай хоць трохi адсапнуцца конi, Наста... Думаеш, яны не галодныя?

– Вiднець скора пачне, Мiрон. Не справiмся. Ты знаеш, што ты гаворыш!..

– У лесе, Наста, лягчэйшая дарога. А конi пiлi ў рацэ. Пасля вады конь слабне. Пастануць, тады... А назад улегцы, пагонiм...

– Машка заядае... Каму б гэта прыйшло ў галаву ўзяць з дому пасцiлку на ногi.

– Асталiся жыць, Наста. Машка не страх

цяпер.

– Асталi-iся... З вёскi выпусцiлi, дык у рацэ пабiлi б... Як гэта нiкога не зачапiла...

– Бог яшчэ ёсць...

– Адапнi, Пан, лепш каня... Бо-ог...
– перадражнiў яго Махорка.
– Ты, Iван, што маўчыш?

– Пайду i я адапну жарабка. Конi, як i людзi, есцi хочуць...

Алёша тады падумаў, што яму вунь як хочацца есцi. Не помнiць добра, калi еў. Мусiць, учора вечарам у Карчаватках...

– Ведаеш, Наста, - зноў загаварыў Махорка, бразгаючы ў кiшэнi крэсiвам, - думаў, мусiць, закурыць.
– Калi ехаць, то толькi лесам. На Тартак... Зблiзку немцаў я не баюся. А на шашы як секануць здалёку. Ноч. Насунемся знянацку. А ў лесе ноччу яны сядзець не будуць...

– А калi парцiзаны...

– Ты ўжо, Наста, i парцiзан баiшся...

– О-ха-ха... Парцiзаны, парцiзаны...

– А што б яны памаглi? Вёска ў ваўка ў зубах. Не вырвеш.

– Парцiзанам лягчэй. Ёсць чым баранiцца...

– Цяжка, Наста, i парцiзанам. Вiдзiла, колькi на Дзвiнасу машын пёрла?..

– Сама, Мiрон, знаю. Калi ж усярэдзiне ўсё трасецца. Дзецi дома...

Махорка ёй цяпер нiчога не сказаў; змоўкла пасля i Наста.

Тады Алёша ўбачыў, што мужчыны сцiшылiся i слухаюць, пастаўшы ля Януковага воза.

Гудзела недзе ў канцы прагалу над Тартаком, дзе цьмяна свяцiла з-за лесу поўня. Гудзела глуха i густа, як усё роўна шумеў ад ветру за iмшарай лес.

Пасля Алёшу здалося, што гудзе пад зямлёй i яна дрыжыць пад калясьмi, пад нагамi ў людзей i ў коней... Ён убачыў, як вярнуўся да Януковых калёс спераду Боганчык, як Панок нагнуўся нечага над Януком, якi ляжаў нiц на мяхах.

Тады Алёша саскочыў на дарогу. Калолася ў босыя ногi - на дарозе былi сухi мох i дробненькiя патрэсканыя сасновыя шышкi.

Над прагалам у лесе пасвятлела - падняўся вышэй месяц, i Алёша бачыў, што мужчыны стаяць, задзёршы галовы.

Угары, у зацягнутым чорнымi палосамi небе, iшлi самалёты. Iшлi з Тартака. Iх недзе было многа, бо ўгары стаяў цяжкi гул, што ад грому. Ад яго, здавалася, звiнелi i лес, i дарога, i ўся зямля. Пасля гул зрабiўся глухi i працяжны, ацiхаў далёка ўгары, i здавалася, што неба ад яго стала высокае-высокае...

Самалёты ляцелi на Дальву, у той бок, дзе на небе за лесам яшчэ стаяла зялёная зара... Доўга ў тым баку стагнала зямля.

Алёша пачуў, як яго хапiлi дрыжыкi, не лучаў зуб на зуб. Ён прыцiснуўся плячыма да меха на Януковых калёсах i зашпiлiў аж уверх замочак у рубашцы.

Мужчыны доўга маўчалi ля калёс, гледзячы ў неба i круцячы галовамi ўслед за самалётамi...

– Нашы...
– сказаў тады цiха Махорка.
– Бамбiць лётаюць ноччы. Аж у Германiю...

Усе былi закраталiся ля калёс, але маўчалi. Закашляў Панок i закрактаў, узлазячы на воз. Тады, апёршыся локцямi на Янукоў воз на ляжэйку, Боганчык засiпеў, гледзячы на дарогу ў туман: