Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)
Шрифт:
Але Бернар зрабiў памылку, што не падняўся адразу да жонкi. Малады Дэгiлем, якi абяцаў бацькам глядзець ува ўсе вочы, адзначыў для сябе, што "такая няўвага з боку мужа наводзiць на пэўны роздум". Ён крыху адышоўся ад Анны, наставiў свой футравы каўнер i цiха сказаў, што "гэтыя вясковыя маёнткi нiколi не напалiш". Потым папытаўся ў Бернара: "У вас унiзе падвал? Не? Ну, тады ў вас заўсёды будзе падгнiваць падлога, калi не пакласцi пад яе слой цэменту..."
На Анне было манто з футра вавёркi i фетравы капялюшык без стужкi i без банта. ("Але, - расказвала ўсiм мадам дэ ля Траў, -гэтыя капялюшыкi без нiякiх выкрунтасаў каштуюць цяпер больш, чым тыя, што
Мадам дэ ля Траў грэла ногi ля камiна i нецярплiва паглядала на дзверы. Ад хвалявання скрывiўся яе сыты ганарысты твар. Яна абяцала Бернару быць на вышынi - толькi папярэдзiла яго: "I не прасi нават, каб я яе пацалавала. Нельга такога патрабаваць ад мацi. Мне за руку з ёю павiтацца i то брыдка. Адзiн Бог бачыць, што яна натварыла, але не гэта мяне абурае. Нiчога не зробiш: былi i ёсць забойцы сярод людзей. Але мяне абурае яе крывадушнасць. Вось што самае жахлiвае! Ты ж помнiш: "Мама, сядзьце ў гэтае крэсла. Тут вам будзе зручней..." А ўспомнi, як яна баялася "напалохаць" цябе! "Бедненькi, ён так баiцца смерцi, што гэты кансiлiум яго даканае...". Ведае Бог, я тады нiчога не падазравала, але, калi пачула гэтае "бедненькi", ажно здзiвiлася..."
А цяпер, у гэтай халоднай гасцiнай яе турбавала толькi адно: яўная няёмкасць, якую адчувалi ўсе прысутныя. Асаблiва пiльна сачыла яна за Дэгiлемам, што ўпiўся сваiмi кашэчымi вачыма ў Бернара.
– Бернар, табе трэба было б зайсцi да Тэрэзы. Можа, ёй нездаровiцца...
Абыякавая да ўсяго, што тут адбывалася, Анна першая пачула знаёмыя крокi: "Яна ўжо iдзе". Бернар схапiўся за сэрца. Зноў прыступ. Вось дурань! I чаму не было прыехаць сюды ўчора вечарам! Можна было б загадзя адрэпецiраваць гэтую сцэну з Тэрэзай... I што ж яна скажа? О, яна ўмее ўсё сапсаваць, i пры гэтым не зробiць нiчога такога, за што можна было б потым яе папракнуць. Як жа яна марудна iдзе па лесвiцы. Яны ўсе ўсталi даўно, павярнулiся да дзвярэй. Ну нарэшце...
Доўга потым помнiў Бернар, як пры з'яўленнi гэтай змарнелай, ледзь жывой iстоты, гэтага маленькага, бледнага i падмаляванага тварыка ў яго перш-наперш мiльганула думка: "Суд прысяжных". Але падумалася тады так не пра злачынства Тэрэзы. Яму раптам прыгадаўся каляровы нядзельны дадатак да "Пцi парызьен"*, што ўпрыгожваў разам з iншымi выразкамi яго альтанку ў Аржалузе; у спякотныя днi пад нуднае гудзенне мух i бясконцае стракатанне конiкаў ён, хлопчык, з жахам углядаўся ў гэты чырвона-зялёны малюнак, дзе стаяла "Вязнiца замка Пуацье".
* Папулярная парыжская газета. Выдавалася з 1875 года.
Так i цяпер спалохана глядзеў ён на абяскроўленую схуднелую Тэрэзу i ўсё дакараў сябе за сваё вар'яцтва: трэба было, чаго б гэта нi каштавала, прыбраць з дарогi гэтую страшную жанчыну, адкiнуць яе, як кiдаюць у ваду бомбу, што ў кожны момант можа ўзарвацца. Наўрад цi было выпадковасцю тое, што кожны, хто глядзеў на Тэрэзу, пачынаў думаць пра нейкую драму, нават больш - пра трагiчны выпадак з крымiнальнай хронiкi: у самым яе аблiччы было нешта i ад злачынкi, i ад ахвяры...
Сваякi з такой шчырай, непрытворнай спагадай сустрэлi Тэрэзу, што малады Дэгiлем засумняваўся ў сваiх вывадах i не ведаў цяпер што i думаць. А Тэрэза растлумачыла:
– Ды ўсё вельмi проста. У нас тут зусiм сапсавалася надвор'е. Я не магла выходзiць на двор, i ў мяне прапаў апетыт. Нiчога есцi не магла. Але ж лепш худзець, чым сыцець... Аднак пагаворым пра цябе, Анна. Я такая радая...
Тэрэза ўзяла яе за рукi (яна сядзела, а Анна стаяла) i доўга ўглядалася ў сваю былую сяброўку. Са змучанага твару на Анну пазiралi такiя знаёмыя вочы. Калiсьцi, у дзяцiнстве, iх уважлiвы позiрк раздражняў Анну, i яна часам гаварыла: "Чаму ты на мяне так глядзiш? Перастань!"
– Я радуюся, што да цябе прыйшло шчасце, Анна.
I яна ўсмiхнулася, вiншуючы Анну з яе "шчасцем". Была адрасавана ўсмешка i Дэгiлему, яго пляшывай галаве, яго жандарскiм вусам, яго пакатым плячам i сытым лыткам, абцягнутым штанамi ў цёмна-шэрую палоску (ды што тут, чалавек як чалавек, адным словам - муж). Тэрэза зноў перавяла позiрк на Анну i папрасiла:
– Здымi капялюшык... Вось так... Цяпер я цябе пазнаю, дарагая мая...
Анна цяпер зусiм блiзка бачыла трохi скрыўлены рот Тэрэзы i вочы, што нiколi не ведалi слёз, але яна не магла бачыць, пра што думала Тэрэза. Дэгiлем не зусiм дарэчы выказаў думку, што сапраўднай жанчыне, якая любiць сваё гняздзечка, i зiмой не страшна ў вёсцы: "У доме заўсёды столькi работы".
– Ты не пытаешся ў мяне пра Мары?
– Ах! Праўда, раскажы, раскажы пра яе!..
I тут Анна зноў надала сабе варожы, пагардлiвы выгляд. Недарэмна столькi месяцаў з такой самай iнтанацыяй, як у яе мацi, яна паўтарала: "Ды я ёй усё магла б дараваць. Чаго вы хочаце ад хворага чалавека? Але яе абыякавасцi да свайго дзiцяцi я не магу перанесцi. Гаварыце мне, што хочаце, а я тут не бачу нiякiх апраўданняў!"
Тэрэза добра здагадвалася пра гэта: "Яе заела, што я не адразу спыталася пра Мары. Як жа ёй растлумачыць? Ах, яна ўсё роўна не зразумее, што я цяпер жыву толькi сабой, толькi сабой... Анна чакае не дачакаецца дзяцей, у якiх яна ўся растворыцца. Тое самае было i з яе мацi, i з усiмi жанчынамi з iх роду. А я - я павiнна быць самой сабой... Быць, не страцiць сябе... Анна хутка забудзецца пра сваю маладосць, пра нашу дружбу, пра пяшчоту Жана Азеведа - усё вылецiць з памяцi пры першым жа крыку дзiцяцi, якiм яе адорыць гэты гном у сурдуце. Жанчыны гэтай сям'i бачаць сваю найвышэйшую мэту ў тым, каб адрачыся ад свайго ўласнага жыцця. Аддаць сябе справе прадаўжэння роду - гэта сапраўды прыгожа! Я адчуваю прыгажосць гэтага самаадрачэння... Але я... Я так не магу..."
Тэрэза спрабуе не слухаць гэтых людзей, а думаць пра Мары. Яна ж, напэўна, ужо гаворыць. "Прыемна было б паслухаць яе шчабятанне, але нядоўга, бо гэта мне хутка надакучыла б i захацелася б зноў застацца адной..." Тэрэза пытаецца ў Анны:
– А Мары ўжо, мусiць, добра гаворыць?
– О, паўтарае ўсё, што пачуе. Мы ўсе ад смеху качаемся. Закукарэкае певень цi засiгналiць машына, яна падыме пальчык i скажа: "Цуес? Петусок клiцыць". Такая ўжо слаўненькая, проста цуд!
Тэрэза думае: "Трэба паслухаць, пра што яны ўсё гавораць... О, як жа пуста ў мяне ў галаве... Што гэта там даказвае Дэгiлем?.." Яна праз сiлу засяроджваецца, прыслухоўваецца.
– У мяне ў Балiсаку маёнтак. Але нашы смалакуры не такiя спрытныя, як тут: смалу збiраюць чатыры разы на год, а ў вас - сем, а то i восем.
– Ну, вашы смалакуры проста гультаi. Цана на смалу вунь як падскочыла.
– Што вы, вядома. Сёння смалакур зарабляе па сто франкаў за дзень! Але мы, здаецца, стамiлi мадам Дэскейру...
Тэрэза сядзiць, адкiнуўшы галаву на спiнку крэсла. Усе ўсталi. Бернар вырашыў застацца пакуль што ў Аржалузе. Дэгiлем сказаў, што ён сам павядзе яго машыну, а заўтра шафёр прыгонiць яе назад i прывязе Бернараў багаж.