Трывожнае шчасце
Шрифт:
— Змарыўся? — ласкава i ўпершыню на ты сказала яна i сама хусткай выцерла пот з яго лба. Ён апусціў вочы, бо ў ix бліснулі слёзы.
Потым ім зноў пашанцавала: ix дагнаў начальнік атрада паліцыі — Гусеў. Ён ехаў у распісаным паводле рускага ўзору вазку на пары добрых стаеннікаў у суправаджэнні двух паліцаяў.
— Што здарылася, салдат?
— Ды вось выйшлі нейкія з лесу i каня забралі.
— Партызаны? — спалохана азірнуўся начальнік.
— А чорт ix ведае, хто яны такія!
— Партызаны, вядома. Бачыш, якія яны бандыты. Ты павінен усім расказаць пра гэты факт.
— Ды ўжо ж!
— Правільна! Ну, чапляйся хутчэй. Давязу.
Калі стаеннікі ўскач ірванулі з месца, Лялькевіч тузануў Сашу за руку i прашаптаў:
— Вось бачыце. Не бывае ліха без дабра.
X
Шумела бурная вясна. Рэчка разлілася так шырока, як не разлівалася ўжо многа год, вада падышла пад самыя хаты, а школа апынулася на выспе. У другі канец вёскі i ў лес ездзілі на лодках.
Данік прывёз першы гладышык бярозавага соку. Саша, даўшы пакаштаваць соку Ленцы, панесла рэшту Лялькевічу, які бандарнічаў пад паветкай. У двары яе асляпіла сонца — мора сонца. I зачараваў гоман шпакоў. Уладзімір Іванавіч i Данік нарабілі шпакоўняў, i цяпер здавалася, што шпакі з усяго наваколля пасяліліся на ix сядзібе. Па-вясноваму вясёлыя, клапатлівыя, закаханыя адно ў аднаго пары птушак завіхаліся кожная каля сваёй хаткі, ладзячы гнёзды i пільнуючы (адзін адлятае — другі застаецца), каб які-небудзь агрэсар не захапіў шпакоўні.
Саша доўга назірала за імі. Шчаслівыя шпакі! Ім невядома, што ў свеце лютуе вайна, што кожную гадзіну гінуць тысячы людзей i разбураецца шчасце. А навакол усё ажывае ў прыродзе, цягнецца да святла, радуецца цеплыні. Сашы здаецца, што яна чуе, як малады клён, што расце пад акном, п'е сок зямлі. Струменіць сок i ў яблынях i ў кусце бэзу. Вось такі, жывы, празрысты, пахучы, што іскрыцца ў гладышку… I ў яе самой пачынае хутчэй струменіць кроў, мацнеи біцца сэрца… Што яна хацела зрабіць? Нешта добрае. Ага, напаіць гэтага працавітага чалавека, які, здаецца, ніколі не адпачывае. Яна пайшла пад паветку.
— Бярозавік. Хочаце?
Лялькевіч кінуў гэблю i ўзяў гладышык.
— Дзякую, Саша.
Ён выцер рукавом пот і, закінуўшы галаву, пачаў піць, павольна, смакуючы кожны глыток. З ласкавай, амаль мацярынскай усмешкай Саша сачыла, як ён п'е. Струменьчыкі пацяклі па барадзе, закапалі на гімнасцёрку, якую яна многа разоў мыла i кожны раз намервалася адрэзаць гузікі з зорачкамі, каб не прыдраўся які-небудзь фашыст, але так i не адрэзала — пашкадавала. Кропля ад соку трапіла на адзін з такіх гузікаў, i зорка загарэлася, заіскрылася, прыкаваўшы яе позірк.
Ён адняў гладышык ад рота, прычмокнуу.
— Змарыўся? — ласкава спытала Саша, гэтак жа, як паўмесяца назад, калі яны цягнулі сані.
Ён паглядзеў на яе неяк дзіўна, паставіў гладышык на вярстак i раптам… абняў яе. Пачаў цалаваць.
— Саша… слаўная… Я люблю… люблю… люблю…
Інстынктыўна, у нейкім парыве яна на момант сашчапіла свае рукі ў яго на шыі, але тут жа схамянулася i моцна адштурхнула яго; ён ледзь утрымаўся на нагах. У яе гнеўна раздзьмуліся ноздры, на шчоках з'явіліся пунсовыя плямы.
— Уладзімір Іванавіч! — сказала яна так гучна, што ён спалохана азірнуўся — не пачулі б суседзі — i замахаў рукой. Але яна забылася на асцярожнасць. —
— Чую, Аляксандра Фёдараўна. Даруйце…
А навакол шумела вясна. Радавалася ўсё жывое. Толькі людзі не маглі радавацца. Людзі ваявалі.
1957
Агонь і снег
1941
24 чэрвеня
Вайна… Трэція суткі, як яна пачалася. Ударыла, як гром з яснага неба, аглушыла, i я ніяк не магу апомніцца. Не толькі цяпер, пасля бою, пасля першых выбухаў бомбаў i нашых няўмелых стрэлаў, гудзіць у вушах. Не, гэты звон i гул у галаве з'явіліся адразу ж, як толькі я, першым на батарэі, пачуў аб вайне. I страх (мне сорамна прызнацца ў гэтым), страх таксама запаланіў душу з першых хвілін. Увесь час думаю пра смерць. Няўжо гэта канец? У дваццаць адзін год? Няўжо я ніколі не вярнуся дадому, не ўбачу маці, Сашу i маю маленькую дачушку?..
Здаецца, страшная не сама смерць, не ўсведамленне, што я, маленькі чалавечак, кропля ў людскім акіяне, перастану існаваць. Найбольшы страх ад думкі, што ніколі… ніколі ўжо (вось ад чаго ледзянее кроў) я не ўбачу Сашу. Саша! Каханне мае! Каб ты пачула крык майго сэрца! Я не хачу паміраць! Я хачу жыць! Жыць! Я хачу прыйсці да цябе, упасці да тваіх ног i цалаваць ix, цалаваць сляды на той дарозе, па якой ты хадзіла.
Не магу спаць, сон не прыходзіць трэцюю ноч. Як толькі заплюшчу вочы — адразу ж паўстаюць яна, мая Саша, з дачушкай на руках, Аніна хата, такая любая цяпер майму сэрцу, дарога, наша дарога ўздоўж Дняпра, па якой прыйшоў я i па якой Саша правила мяне сюды, у гэты далёкі, суровы паўночны край, не ведаючы, што праводзіць на вайну. Як ніколі раней, прыгадваюцца кожнае яе слова, кожны жэст, пацалунак — усё-ўсё. I страх смерці расце, душыць, скоўвае. Дзіўная рэч! Ці даўно быў той час, калі я любіў чытаць пра вайну i, як, напэўна, многія мае равеснікі, употай марыў аб ваенным подзвігу? Мне здавалася, што адразу ж я здолею зрабіць нешта такое, што праславіць мае імя i выратуе чалавецтва… Цяпер я сумна ўсміхаюся, успамінаючы гэтыя думкі. Наіўны хлопчык! Ты можаш памерці, не зрабіўшы аніякага подзвігу, нават самага маленькага. Ужо сёння я мог памерці. Зусім інакшай паўстала ў маім уяўленні вайна — нічога прыгожага, адно жудаснае. Я думаю: якое гэта шчасце — мір, цішыня на зямлі! О, каб дажыць да такога дня!
Усяго некалькі дзён назад мы, курсанты, амаль усе крыху фразёры, многа гаварылі пра немцаў, аб ix ваеннай тэхніцы i перамогах, якія ім так лёгка даваліся ў Еўропе. Мы нават крыху захапляліся ix аперацыямі. Я асабіста ды, напэўна, i мае сябры таксама не адчувалі асаблівай нянавісці. Больш было слоў, гучных фраз, чым пачуццяў. А цяпер… Як я ненавіджу ix цяпер! Ажно кіпіць у грудзях, калі я думаю пра ix, пра ix тэхніку, пра ix перамогі… Ад гэтых «перамог» паміралі вось такія ж, як я, як Сеня, як Віктар, хлопцы — чэхі, французы, югаславы… Цяпер яны прыйшлі, каб забіць нас.