Учебник белорусского языка
Шрифт:
ЦЕЛОСТНЫЕ РЕЧЕНИЯ
Абы ціха — о нежелательности огласки
Аж са скуры вылузваеццаі—о большой, даже излишней старательности, энтузиазме
Бог бацька! — Будь, что будет!
Век-вяком — Всегда, с давних пор
Вядомая рэч — Известное дело
3 небам гаворыць — остаром могучем лесе, о высоких деревьях в нем.
Іграшане
На святое ніколі — Никогда, не стоит надеяться на исполнение
Сама што — Как раз
Як мае быць — Нормально, как должно быть.
Ялова галава! — Об отсутствии сообразительности
ТЕКСТ
— Міколка, скажы мне, з чаго зроблены твой гарнітурчык?
— 3 сукна.
— А з чаго робяць сукно?
— 3 воўны.
— От, малайчына! А хто воўну дае?
— Авечка.
— Ну, разумнік! То скажы мне цяпер, якая жывёлі на дала табе гэты гарнітурчык?
— Мой тата.
— Міколка, ці хутка ты пойдзеш у школу?
— Вось праз два пальчыкі…
— Што ты, Міколка, хочаш пачытаць?
— Дайце мне кн іжку пра выхаванне дзяцей.
— Ты ж сам яшчэ дзіця!
— А я хачу праверыць, ці мае тата права так мяне выхоўваць!
— Міколка, малако на пл іце, паглядзі, каб не збегла!
— Не збяжыць! Я дзверы зачыню!
— Міколка, я купіла табе новы падручнік. Не запэцкай яго.
— Не хвалюйся, мама, не запэцкаю. Я да яго і дакранацца не буду!
— Міколка, дзе твой дзённік?
— Дык вось ён, у кутку.
— А чаму ён там?
— Ды ў ім сёння двойка.
— Міколка, ці ведаеш, чаго ў зайца вушы доўгія?
— Як быў маленькі, дык не слухаў таты!
— Міколка, ты прачытаў ужо ўрок? Так хутка?
— Прачытаў!
— Цікава? Усё зразумеў?
— Я так хутка чытаў, што не паспеў зразумець.
абы — только бы
скура — кожа
вылузвацца — вылущиваться
бацька — отец
вядумы — известный
рэч — вещь
грош — мелкая монетка, имевшая хождение в прошлом
варты — стоит
ніколі — никогда
яловы — еловый
зроблены — сделан
гарнітур — костюм
малайчына — молодец
авечка — овца
жывёліна —
тата — папа
хутка — скоро
ці — вопросительная частица
праз — через
еыхаванне — воспитание
падручні к, — учебник
запэцкаць — запачкать
дакранацца — дотрагиваться
дзённік. — дневник
куток — угол
ведаць — знать
зразумець — понять
1. От перечисленных первичных (исходных) глаголов при помощи приставок а-, аб-(аба-), ад-(ада-), да-, з-(с-, са-), су-. у-(ува-), уз-(уза-) образуйте производные глаголы и определите их значение (сверяя с «Тлумачальным слоўнікам беларускай мовы»). Обратите внимание на семантическое сходство и различие одинаковых приставочных глагольных образований, а также на отношение их оттенков значения (по сравнению с данными первичными глаголами) к виду обозначаемого процесса либо к способу его протекания.
Блытаць, будаваць, гарэць, глядзець (- глядаць), жыць, лічыць, мацаваць, несці (насіць), паўзці, праца-ваць, пытаць, трымаць, хапаць (хапіць), церусіць.
2. Установите грамматический вид глаголов в предложениях и укажите на возможные противоположные по виду соответствия этим глаголам
Вось едзе ён, масток мінае, аж хтось з-за паляў вылятае, як жар чырвоны ды вяртлявы, і хвошча пугай ўлева, ўправа, і па валах, і па Пятрусю. (Я. Колас). 1 ўспомніў я з іму з вятрамі, што галасіла над палямі, калі мы з дзедам тралявалі настыўшыя цяжкія шпалы. (М. Танк) Прыходзілі ўначы пажывіцца горкай крушынай асцярожныя зайцы. (Э. Самуйлёнак) Пацягнуўся лес сцяною — ельнік, дуб і хваіна. (Я. Колас) Я табе зараз так пакуру, што ты мне доў га памятацьмеш, як курыць. (К. Чорны)
Я ўзрос на роднай Беларусі пры берасцянцы і дудзе, гляджу сягодня і дзіўлюся пастух з транзістарам ідзе (П Броўка) Калі вярнууся назад, стаў на беразе, не ад чуваў холаду, горача і молада звінела ў целе кроў, і ра дасна было глядзець, як хвалюецца, не можа супакоіцца і застыць вада (А Жук) Па сцежачцы, што, віхляючы між дрэў, шылася ў гушчар, туды, дзе чарнеў голы алеш нік было балотца, кладкі, я мінуў малады хвайнячок, які парос на рэдкалессі (Б Сачанк а) Дождж пачаўся не так як заўседы спачатку закапае, потым зашуміць, а абрынуўся адразу залевай, быццам хтосьці перакуліў наддарогай цэлыя ночвы вады (Я Стакоў) Утраіх паселі ваксп кучы баравікоў і ў тры нажы пачалі харашыць іх, адрэзваць карэньчыкі ад шапак і ўкладваць шчыльней у свае кошыкі (М Лобан)