Учебник белорусского языка

Александр Кривицкий Антонович

Упражнения

1 З амените глаголы (в скобках) в форме инфинитива необходимыми по смыслу личными формами с окончаниями 1-го или 2-го спряжения (для самопроверки список их дан в конце упражнения)

1. Коля (збочваць) з чыгункі не адразу (Мінаць) барвенкавы бор, куды рабілі сумесныя паходы, (праходзіць) каменную, складзеную з гладкай чырвонай цэглы будку (адна такая (быць) за вярсту ад мястэчка), і нарэшце (трапляць) у змешаны, нагрэты сонцам лес (І. Навуменка) 2. Коля (разумець) мае пачуцці, (нагінацца), штосьці (падразаць), (выкалупліваць), але мяне не (зваць) (І. Навуменка) 3. Заставалася адна надзея, што (ўбачыць) і (пачуць) яго хто небудзь у полі (Я. Маўр) 4. (Мінаць) дні, тыдні (Т.Хадкевіч) 5.

А (выйсці) з хаты раніцай, (глянуць) навокал — і дзі ва з дзівосаў (Т.Хадкевіч) 6. Як (ісці) адвячоркам дадому з палё ў, ты (несці), апроч стомы і мазалёў на гарачых руках, і зямлі сваёй пах (М. Арочка) 7. «Куды гэта (ісці) вы, хлопчыкі?» — запытаў незнаёмы чалавек. (Я. Колас) 8. І дружбакі (ісці), (пець) і караблі ў руках (несц і). (І. Муравейка) 9. Вы (несці) нам роўнасць і волю, промень жыцця для народу. (М. Чарот) 10. Мы любоў нашу, дружбу да канца (зберагчы). (П. Прыходзька) 11. Спакой і ціш— бы лінка нават не (схіснуцца), а ты разважліва (стаяць), бы нейкі сон дзівосны (сніць), і песня нейкая (снавацца). (Я. Колас) 12. Ды дзе йн Андрэя (знайсці), калі і я добра не (ведаць), дзе той (хадзіць). Толькі па ночы (убачыць) яго калі. (М. Лынькоў) 13. Нарэшце, ён (бачыць) на ганку дзяўчыну. (Чакаць) яна. (А. Куляшоў) 14. Былі тут іншыя прычыны, з які м і мы і (пазнаёміць) нашых чытачоў (М. Лынькоў) 15. Што вы (стаяць), сядайце. 16. Вы (бачыць), што тут?

1) збочвае, мінаем, праходзім, есць, трапляем, 2) разумее, напнаецца, падразае, выкалуплівае, заве, 3) убачыць, пачуе, 4) мінаюць, 5) выйдзеш, глянеш, 6) ідзеш, нясеш, 7) ідзяце, 8) ідуць, пяюць, нясуць, 9) несяце, 10) зберажом, 11) схіснецца, стаіш, сніш, снуецца, 12) знойдзе, ведаю, ходзіць, убачыш, 13) бачыць, чакае, 14) пазнаемім, 15) стаіце, 16) бачыце

2. Проанализируйте (сгруппируиге) формы глаголов повелительного наклонения и установите способы, средства, а также правила их образования

2-елицо ед. и мн. числа

хадзі (-це) дадому

бяжы (- це) адсюль

адамкні (-це)

сядай (- це) за стол

заспявай (- це) разам

паслухай (- це)

будзь (- це) здароў (-вы)

жыві (-це)

бяры (- це)

сарві (-це)

сядзь (- це)

вязі (-це)

ратуйся (- цеся)

пакупайся (- цеся)

пабач (- це)

пачакай (- це)

збірайся (- цеся)

пячы (- це)

спі (-це)

грай (- це)

крычы (- це)

пагрэйся (- цеся)

купі (-це)

касі (-це)

забяры (- це)

прысягні (-це)

кляніся (- цеся)

кроч (- це)

едзь (-

це)

мыйся (- цеся)

1-е лицо мн. числа

хадзем (- це) дадому

бяжым (- ыму) адсюль

адамкнем

сядайма за стол

заспявайма разам

паслухайма

будзем (будзьма) здаровы

жывем, сябры

бярэмся (берымуся) тут

сарвем (сарвіму)

сядзем (сядзьма)

вязем

ратўймася

пакупаймася (- паемся)

пабачма (пабачым)

пачакайма

збіраймася

пячэм (печыму)

спім (спіму)

грайма

крычым (крычыму)

пагрэймася

купі м (купіма)

косі м (косіма)

забярэм (заберыму)

прысягнем

клянемся

крочым (крочыма)

ідзем (ідзьма)

мыймася

3. Замените глаголы(в скобках) в форме инфинитива образованными от них причастиями (для самопроверки список их дан в конце упражнения)

1. Міхал ідзе туды, на поле, дзе Нёман, выгнуўшыся дужкай, абводзіць лес прыгожай стужкай, але цяпер марозам (скаваць) і ад людскіх вачэй (захаваць), і толькі жолаб, нізка (ўгнуць), ды лёд, ад снегу ветрам (здзьмуць), яго дарогу вызначалі. (Я. К.олас) 2. Можа, помніш вяршыні (аснежыць) гор і (распаліць) намі пад небам касцёр, гоман хвой, вадаспадаў і песню вятроў. (М. Танк). 3. Невядомыя (прыйсці) людзі выходзяць з двара і полем накіроўваюцца ў лес. (Я. Колас) 4. Падарожнікі прымасціліся ў кутку, дзеляжаў цэлы ахапак (зляжацца) пацярухі. (М. Лынькоў) 5. Цяпер імшарышчы кругом, н ібы (пакроіць) нажом. (П. Броўка) 6. Я ўвесь быў (захапіць) хараством лесу. (К. Чорны) 7. Скрозь тырчэлі (счарнець) ўжо ад вільгаці пні з пацеркамі смалы. (К. Чорны) 8. На краёчку пл іт ляжаць чырвоныя гваздзікі, зусім не (звянуць), нядаўна, відаць, (пакласці). (А. Савіцкі) 9. Памятаю цвёрдую (улежаць) пасцель у (апусцець) каморцы, (агарадзіць) не (стругаць) дошкамі, саладкаваты, млява-задумлівы пах паветра, кволую цішыню, у якой звінелі не (адчапіцца) чорна-сінія мухі, місачку (схаладзець) аўсянага ўзвару. (Я Скрыган) 10. Росныя высокія кветкі казытнулі яго (распухнуць), (падзерці) і (пазбіваць) ступні. (В. Быкаў) 11. (Зарасці) травою алея, паабапал якой стаяў змрочны, як лес, парк, давяла мяне да агароджы. (У. Караткевіч) 12. 3 поля дыхнула на (пахаладнець) і (зацяніць) луг цёплым паветрам. (7. Чыгрынаў)