Воскрешение Перуна. К реконструкции восточнославянского язычества
Шрифт:
AuBer diesem Ritus die Kupalo Fest wird mit Elementen des Kultes Peruns und mit intensiver Sexualitat gefullt: «Kupalo» ist nicht vom Wort «kupati» (baden) gebildet, sondern gehort zum Wortnest «sovokuplenie» (coitus). «Kupalo» ist kein Name, sondern ein Beiname, eine Epiclese Peruns. Noch mehr auBert sich die Erotik in «Jarilki», «Abschied mit Jarilo», was auch verdrangte aus ihrem Platz Brauche desselben Komplex erscheint, und die itiphallische Figur des Jarilo kommt als eine andere Epiclese Peruns (die mit seinen sexualen, paarung- und heiratmachende Funktionen verbunden sind). «Jarilo» ist vom Werb «jariti» («erregen», «aufegeregt werden») gebildet.
Also unter diesen nach Bestand heidnischen, aber spaten Novationen erweist sich die urspriingliche heidnische regelmeBige Fest «Abschied mit Perun», die sein Verderben, seinen Tod markiert und nach Kalenderplatz mit der Sommersonnenwende zusammenfallt. Anscheinend die in der Chronik beschriebene Umsturzung des Idols von Perun (Verpriigeln Idols von zwolf Manner, Beweinung von anderen, FloB iiber Wasser) war in der Tat unver- standene von Chronisten Beschreibung der regelmaBigen Abschied mit Perun zur Zeit der Sommersonnenwende.
Der Gedanke liegt nahe, daB als es den Abschied gab, soli es auch das Emfangen geben — alljahrliche Erscheinung Peruns, sein Geburt. Tatsachlich, im gegeniiberliegenden Punkt der Kalenderskala, auf dem Platz der Wintersonnenwende, gibt es im Volkskalender mehr als eine Woche vollig heidnischer Feste —
Also erscheint Perun eine Gottheit aus der Reihe von sterbenden und auferstehenden Gotter. GemaB dem Zyklus seiner Feste wurde das Jahr bei Ostslawen in zwei Halfte geteilt, ahnlich wie es bei Griechen war, wo das Jahr nach den Festen von Emfangen und Abschied Apollos in Apodemia und Epidemia geteilt wurde. Naturlich, entspechend dem anderen Klimat, fielen die Punkte der Einteilung auf die andere Zeittermine. Den Kultus Peruns, wie auch den Apollos, iibten gerade Frauen und Madchen aus.
Wahrscheinlich, das Vorhandensein des sterbenden und auferstehenden Gottes und sein Primat im slawischen heidnischen Pantheon wirkten in Russland auf den «Wahl der Glauben» — versicherten dem Christentum, mit seinem Auferstanden des Jesus Christ, den Vorzug und erleichterten den Slawen vergleichbar schnellen Emfang der christlichen Religion. Die Hauptmysterie des Christentums war nach ihrem Wesen den Slawen nah und verstandlich.
L. S. KLEJN Zmartwychwstanie Pioruna
Przyczynek do rekonstrukcji wschodniosiowiacskiego poganstwa
Streszczenie
Jesli pozostawimy na uboczu wszelkie rekonstrukcje, analogie, domysly oraz przypuszczenia i przeanalizujemy jedynie zrodla, okaze si? wowczas, ze zarowno czas jak i religia chrzescijanska zrujnowaly poganskq. religi? Slowian. Zachowane do naszych czasow informacje dotycz^ce Pioruna sq. niezwykle sk^pe i fragmentaryczne. O bostwach wschodnioslowianskich zachowalo si? w kronikach jedynie kilka obelzywych stow, dwie czy trzy opowiesci o odnalezieniu i obaleniu pos^gow Pioruna czy innych bogow w Kijowie i Nowogrodzie oraz przysi?gi skladane przed dowodcy Bizancjum na imiona tychze bogow. Sk^pe wiadomosci znalezc mozna w kazaniach ojcow kosciola, ktorzy zamieszczali w nich informacje o innowiercach. Podobne imiona bogow stowianskich wyst?puj^ w jazykach pokrewnych. Wszystkie wymienione wyzej wiadomosci zwi^zane s^ z kultem a nie z mitologi^. Do naszych czasow nie zachowafy si? mity o Piorunie. Ich niema.
Dopiero okres Odrodzenia przyniost zainteresowanie kultury oraz mitologiq. antycznq, i wraz z пщ przyszlo zainteresowanie wlasnq. przesztosci% ktorq. zestawiano z kultury antyczn^. Zgl?biaj^c mitologi? s^siaduj^cych narodow Polscy badacze z XV-XVI wieku J. Dtugosz i M. Stryjkowski, przeka- zywali (i przeinaczali) relacje rosyjskich kronikarzy oraz wszelkie wiadomosci zaslyszane na Wschodzie. Od XVII wieku powolywano si? rowniez na relacje niemieckich, angielskich a innych podroznikow powracaj^cych z terenow Rosji.
Pocz^tki zainteresowania czasami poganskimi w Rosji wi^zac nalezy z epokq. Piotra Wielkiego (XVIII wiek), jednakze wowczas opierano si? na przeinaczonych zachodnich relacjach. W pocz^tkach XIX wieku uczeni nadal opierali si? jedynie na spekulacjach, powstawaly wowczas dtugie listy bogow stworzone na podstawie analizy zagadkowych nazw w przyslowich i spiewach ludowych (A. S. Kajsarow, G. Glinka i inni). Wedle ich koncepcji religia ta przesci^gala inne poganskie religie, nablizaj^c si? do chrzescijanstwa (P. Stroew, M. Kastorski, N. Kostomarow, S. M. Solowjew). Jednakze ta tradycja nie byla podtrzymywana przez slowianofilow, w swych pracach zaprzeczali oni koncepcji rozwini?tego politeizmu u Siowian a w pierwotnej religii widzieli prawoslawny monoteizm. Wedle nich poganscy bogowie, ktorzy znalezli si? w kronikach rosyjskich przyw?drowali na Rus wraz z Waregami (Normanami).
W poiowie XIX wieku rozpoczynaj^ si? komparatystyczne badania, ktorych celem bylo ustalenie pokrewienstwa bostw narodow indoeuro- pejskich — zestawiano wowczas panteon bostw siowianskich z panteonem greckim, rzymskim i indyjskim. W efekcie tych badan naukowcy doszli wowczas do wniosku, ze panteony te wywodzq. si? od narodu praindoeuro- pejskiego. Zwolennicy szkoly solarno-mitologicznej, poshiguj^c si? poetyckimi alegoriami, wi^zali istnienie antropomorficznych bostw z kultem otaczaj^cej przyrody (D. O. Szepping, A. N. Afanasjew). A. S. Famincyn opieraj^c si? na zasadach dyfiizjonizmu, rozwijal koncepcj? slowianofilsk^. N. I. Kareew bronil zas idei o pierwotnym monoteizmie. Natomiast w koncepcji ewolucjo- nistow, rozwini?tej w latach siedemdziesi^tych i osiemdziesi^tych XIX wieku, postacie bogow wywodz^si? z demonologii ludowej (w Rosji N. F. Sumcow).
Dyfiizjonizm i ewolucjonizm uwidocznili si? rowniez w pracach Lubora Niederle i A. N. Weseiowskiego, ktorzy uwazali, ze Slowianie nie rozwin?li mitologii wyzszej, pozostaj^c na poziomie demonologii. Inni badacze odrzucali koncepcje szkoly mitologicznej z innych powodow: przede wszystkim zwracali uwag? na brak faktow i tym samym nie wierzyli w prawdziwosc stawianych hipotez (W. Jagic, H. Machal, L. Lezer or Leze, A. Kiripicznikow).
W pracach badaczy z pocz^tkow XX w. (E. W. Aniczkow, N. M. Galkowski, V. J. Mansikka) przeiamywany byl sceptycyzm w stosunku do zastanych zrodei, dlatego tez swe prace oparli oni na analizie zachowanych kazan prawoslawnych ojcow koscioia, ktore dotyczyly przezytkow poganskich. Opieraj^c si? na nich, badacze ci mimo woli przej?li negatywn^ ocen? religii poganskiej jako wiar? rozleglq. i prymitywn^. Aniczkow, bazujic na pracy Roznieckiego o Piorunie, wywodz^cej go od germanskiego Tora, uwazal, ze Rus rotfa si? od drobnych bozkow, natomiast znaczniejsi antropomorficzni bogowie zapozyczeni byli od Waregow.
W XX w. badacze polscy (H. Lowmianski, W. Szafranski, K. Moszynski) tez uwazali slowianskq. religie poganskq. za monoteistyczn^, co niew^tpliwie nalezy wi^zac z silnym wptywem katolicyzmu. Dia nich Piorun jest nie tyle glownym bogiem co bogiem jedynym, pozostali sq. jedynie jego hypostazami.
W Rosji Radzieckiej wojowniczy ateizm na dhigo zatrzymal badania nad religiq. slowianskq.. Krytycyzm marksistow zwrocil si? przede wszystkim przeciwko ich glownym wrogom — chrzescijanstwu i islamowi. Jednakze, niedhigo przed rozpocz?ciem drugiej wojny swiatowej wzroslo zainteresowanie rodzinnymi religiami przedchrzescijanskimi. Celem tego nurtu bylo rozbudzenie patriotycznych postaw spolecznych w kraju. Powstaly wowczas cztery koncepcje religii slowianskiej, ktore w przeciwienstwie do poprzednich byly oparte nie tyle na materialach historycznych ile na archeologicznych i etnograficznych.