Выбранае
Шрифт:
І пайшла, і як воблака зьнікла,
Нават дзьверы ня рыпнулі ўсьлед.
Толькі білі гадзіньнікі звыкла
Ды літроўку разглядваў буфэт.
Хто яна, таямнічая госьця?
Я ня ўспомню, ня ўспомню ніяк!
Гэта сон, гэта мне падалося...
Слоік вішняў - пакутлівы знак.
(«Госьця»)
«Слоік
Але сёньня я з задавальненьнем перачытваю «Госьцю» ў зборніку «Выбранае» як, паўтараюся, альфу знакава-паэтычнай сыстэмы Алеся Аркуша. У далейшым можа падацца, што Аркуш катапультаваўся з афіцыйнае літаратуры ў альтэрнатыўную, але я прыкмячаю дакладныя рысы «ўрастаньня»: пераніцоўваньне знакаў традыцыйнага пісьменства, фармаваньне новага вершабачаньня, тварэньне новых вершафактаў.
Новая вершафактура вырастае з «працоўных рук» дзядзькі Рыгора («Пільня»), з «сонных водаў рэчкі Гайна» («Мянтуз»), з вяргіняў ды флёксаў, што красуюць на гарадзкіх дворыках («Шукае лекавыя травы...»).
Новая вершафактура зіхціць сталёвай луской мэталёвай рыбы:
Рыба губляе луску -
Сталь дамагаецца цела.
Па мэталёвым пяску
Рыба зьнямогла ляцела.
. . . . . . . .
На мэталёвым пяску
Сьлед пісягом застаецца.
Рыба, згубіўшы луску,
Блешняй сама абярнецца.
Вершафактура Аркуша ўрастае ў тэхнагенную сфэру, не цураецца геамэтрызму, выразна перакрэсьленых ліній, што мы назіраем у творчасьці ўсіх паэтаў-урбаністаў. Аркуш умее ладзіць рацыянальныя паэтычныя канструкцыі, угрунтаваныя на вядомым прынцыпе бясконцага капіраваньня, замкнёнай сістэмы люстэрак:
Навокал нас - скрозь люстэркі.
Неба - люстэрка
і зямля - люстэрка,
люстэркі - сябры
і люстэркі - ворагі,
і дрэвы, і зоркі,
і дамы, і тратуары,
і кроплі дажджу...
(«Люстэркі»)
З гульні ў люстэркі пачыналі, як вядома, новараманісты... Блуканьні ў тэхнагеннай зоне - любімая забаўка іхніх герояў. Але аркушаў герой-сталкер арыентуецца ў сваёй зоне па ўласных знаках, што трапілі сюды са старой літаратуры:
Над пожняй плачуць правады,
Амаль галосяць.
Бэтонны слуп, як правадыр,
Выводзіць восень.
Іржышча
Сьняжок нібыта.
Сусьвет глядзіць вачмі камэт
На квадры жыта.
У пошуме аркушавага мэгаполісу, на тле урбаністычных зыкаў часам пачуеш і голас дагістарычнае катрынкі. І такі добра знаёмы, песенны рэфрэн...
Пяць мэлёдый катрынка сьпявае,
Толькі ведай - круці рукавятку.
Люд у скрыню да старца кідае
Неўміручага жыта зярняткі.
Грай, катрынка,
Сьпявай безупынку.
(«Катрынка»)
Бальшыня вершафактаў Аркуша ўкаранёныя ў літаратурную традыцыю, абапёртая на папярэднія тэксты, як дрэва на корань. Радыёпрыймач, па якім лірычны герой чуе або «таямніцы», або «апошнія паведамленьні», аказваецца мадыфікацыяй тэксту:
Гартаю радыёхвалі, як старонкі
таўшчэзнае скрэмзанае кнігі...
(«Апошнія паведамленьні»)
У сьвеце вершафактаў, што творыць Аркуш, пакуль замала аб'ектаў, а паветра разрэджанае. Нядзіўна: паэт яшчэ не пасьпеў нацягаць туды ўсяго, што мае нацягаць. Але ён ужо вызначыўся з тым, адкуль браць: міталёгія (Пярун, Вялес, Грыфон, каляды й радаўніца), інтэлектуальны досьвед і ўспамін. Так, шэраг вершаў Аркуша ўспрымаюцца як аплікацыя, у якой кавалачак студэнцкага юнацтва наклейваецца на аркуш сучаснасьці.
Ці мо гэта й ёсьць прыкмета сталеньня? Як і тое, што Аркуш, здаецца, пераходзіць на вэрлібр. Калі шчыра, дык пераход да нерыфмаванае паэзіі для мяне часам выглядае як праява ня толькі сталасьці, але й старасьці. То бо ж на вэрлібр перайшла стамлёная ды састарэлая літаратура Эўропы. Цуды вэрсыфікацыі, жангліраваньня рыфмамі лягчэй атрымліваецца ў маладых (раньнія Барадулін, Разанаў, Танк), а пасьля іх усё болей будзе хіліць да вольнага вершу.
Таму можа й няварта (пакуль) Алесю Аркушу цалкам забывацца на рыфму, каб не перасталець заўчасна. Ягоныя «Парыскія вераб'і» зачылікалі б крыху весялей, калі б сталіся як сьлед урыфмаваныя.
Паломніцтвам у сталіцу мод і прывезеным адтуль вершам Аркуш пацьвердзіў сваю эўрапейскасьць. Полацкаму вераб'ю няблага ў агульнаэўрапейскае літаратурнае прасторы, хаця сваё постмадэрновае гняздо ён ладзіць з тутэйшае саломы.
Падрыхтаванае на падставе: Алесь Аркуш, Выбранае: Вершы — Полацак-Горадня: 1999. — 56 с.
Алесь Аркуш — беларускі паэт, эсэіст, выдавец. Нарадзіўся 28 траўня 1960 году ў Жодзіне. Скончыў Жодзінскі політэхнікум і Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі. З 1987 году жыве ў Полацку. Пачаў друкавацца ў 1986 годзе. Уваходзіў у літаратурную суполку „Тутэйшыя”. Першая кніга, зборнік паэзіі „Вяртанне” (сэрыя „Бібліятэка часопіса „Маладосць”), выйшла ў 1988 годзе. Заснаваў і выдаў 6 нумараў літаратурнага альманаху „Ксэракс Беларускі”. Пісаў тэксты для полацкага рок-гурта „Мясцовы час”. У 1993 годзе стварыў Таварыства Вольных Літаратараў. Выдавец і галоўны рэдактар літаратурнага альманаху „Калосьсе”. Старшыня арганізацыйнага камітэту літаратурнай прэміі „Гліняны Вялес”. Аўтар тэксту гімна горада Полацка.