?ылмысты? процесте бизнесті ?ор?ау
Шрифт:
Экономика саласындаы ы бзушылытар ылмысты кодексті ртрлі рамдарыны белгілеріне жататынына арамастан, оларды орта сипаттамалары бар. детте, субъектілер экономика саласында ызмет ететін басарушылы, ндірістік, коммерциялы жне баса йымдарды ызметкерлері болып табылады. Айыпталатын рекеттер оларды функционалды міндеттерін бзуына байланысты жасалады.
ы орау органдары экономикалы ылмысты істерді тергеу кезінде мыналара назар аударады: нормативтік ыты актілерді андай ережелері бзылды, субъект андай жарылы жне зге ішкі жаттар негізінде ызметті жзеге асырды, ниетті бар немесе жо екендігін длелдеу, залалды млшері андай, ол немен расталады, атысушылар бар ма, оларды райсысыны рлі, бухгалтерлік жаттаманы болуы, ондаы брмаланулар, сондай-а зге де мн-жайлар.
Экономикалы баыттаы істер ылмысты іс жргізу задарын ана емес, сондай-а азаматты ы пен салалы нормативтік ыты актілерді білуді талап етеді. Сонымен атар кбінесе экономикалы саладаы істер те ерекше болып келеді, мысалы, интернет-платформалар бойынша істер. Сондытан Р аржы мониторингі агенттігіні
кінішке орай, ылмысты процесті жетілдірілмегендігіне байланысты іс жзінде тергеуді келесі сатыларында адам кдікті болан кезде оларды процессуалды тіркелуіне дау айту ммкіндігі бола тра, адвокат зіні орауындаы адама экономикалы істер бойынша наты кмек крсете алмайды. орау жне айыптау тараптарыны тедігі туралы декларативті трде млімделуі ммкін, біра іс жзінде адвокатты кілеттіктері тергеушіге араанда аз. Мысалы, сота дейінгі тергеуді те маызды кезеі – сот сараптамаларын таайын- дау жне орытынды беру шін мамандарды тарту. Р ПК 64, 70, 71, 272-баптарына сйкес тергеуші тиісті аулымен танысуа ммкіндік бере отырып, сараптама таайындалар алдында жбірленушіні, кдіктіні, адвокатты хабардар етуге міндетті, бл ретте адвокат-ораушыа тіпті аулыны кшірмесін алуа да рсат етіледі. Сараптама аяталаннан кейін тергеуші процеске атысушыларды сараптамалы орытындымен таныстыруа міндетті, біра тергеушілер кбінесе ытимал кдіктіні процессуалды мртебесін тіркеуді соы стке дейін кешіктіреді, бл адамды, рине, мндай ытары жо кугер ретінде ресми трде алдырады. Осылайша, ораныс тарапыны сараптама мен зерттеуді таайындау туралы хабардар болу, содан кейін тиісті орытындылара уатылы ол жеткізу ытары шектеледі. Сота дейінгі тергеу аяталар алдында ана бл «кугерлерді» мртебесін крт згертіп, оларды кдікті деп тану жне оларды рекеттерін саралау туралы шешімдер жариялайды.
Алайда, бл ретте, сота дейінгі тергеуді басынан бастап тергеу кдікті деп тану туралы аулы шыарылады деп санайтын адамдара атысты жасырын тергеу рекеттері жргізілуі ммкін екенін есте стаан жн. Р ПК 232-бабы 7-блігіні 1, 4-тарматарына сйкес, ылмысты ы бзушылы туралы арызда, хабарда оны дайындайтын, жасайтын немесе жасаан адам ретінде крсетілген, не оан атысты оны тергеліп жатан ы бзушылыа атысы бар не дайындалып жатан, жасалып жатан немесе жасалан ылмысты ы бзушылы туралы мліметтері бар деп пайымдауа зге де негіздер бар адама атысты, сондай-а, егер шінші тла ылмысты ы бзушылы туралы апаратты алатын немесе беретін іс шін маызы бар. Сондай-а негізінен экономикалы жне меншікке арсы ылмыстар бойынша ылмысты жауапкершілікке тарту туралы арыздар бастапыда наты адамдара атысты берілетінін ескеру ажет.
Демек, бл адамдар Р ПК 65-1-бабы 1-блігіні анытамасын негізге ала отырып, оралуа ыы бар ку мртебесіне ие болады, оан сйкес егер адама ылмысты ы бзушылы туралы арызда жне хабарламада оны жасаан адам ретінде крсетілсе не оан арсы ылмысты процеске атысушы ку айа берсе, біра осы адама процестік стап алу олданылмаса не оны кдікті деп тану туралы аулы шыарылмаса, онда ол оралуа ыы бар ку мртебесіне ие болады. Ал жасырын тергеу рекеттерін жргізе алатын шінші тлалар – бл процеске кугер ретінде атысатын немесе тергеушіге ешашан ресми трде шаырылмаан, біра ы орау органдарыны арауында болуы ммкін адамдар. Осылайша, адам ылмысты удалау органдарыны тарапынан оны жеке басына ызыушылыты жотыы туралы бейам трде сенсе, сонымен бірге оан длелдемелер жиналады. Істі барлы материалдарымен танысу кезеінде клиентіізді аншалыты арты сйлегенін оып шыып, белгілі бір сздер мен сз тіркестеріні маынасын алай тсіндіруді ойлайсыз. Неліктен мны ертерек жасау ммкін емес? Бл Р ПК 296-бабы 1-блігінде айындалан орау тарабы шін занамалы кедергі, соан сйкес сота дейінгі тергеп-тексеруді жзеге асыратын адам кдіктіге жне оны ораушысына айыптаулар тізімін оспаанда, тігілуі, нмірленуі, іс паратарыны тізімдемесіне енгізілуі жне тергеу органыны мрімен бекітілуі тиіс істі барлы материалдарын сынады. Танысу масатында заттай длелдемелер де сынылады жне кдіктіні немесе оны ораушысыны тініші бойынша тергеу рекеттеріні хаттамаларына оса берілген болса, фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, слайдтар, зге де апарат жеткізгіштер жаыртылады.
Экономикалы ылмыстар бойынша ылмысты істерді кім тергейді? Шынымды айтсам, брі Р ПК бойынша ылмысты ы бзушылытарды осы трлерін тергеуді атаулы ведомствосы – ауматы Экономикалы тергеу департаменттерімен (бдан рі – ЭТД) бірге Р аржы мониторингі агенттігі (бдан рі – Р МА) болып табылады. Біра азаматтара жне мемлекеттік емес йымдара атысты жасалан иемдену, жымыру, алаяты жніндегі ылмысты істер, сондай-а аржылы (инвестициялы) пирамидаларды йымдастыру жніндегі істер Ішкі істер органдарында тергеуде болады. Мемлекеттік ызметкерлерге атысты ылмысты істерді Р сыбайлас жеморлыа арсы іс-имыл агенттігі (сыбайлас жеморлыа арсы ызмет) тергейді. Тжірибемде экономикалы ылмыстарды тіпті Р арнайы прокуратурасы мен Р лтты ауіпсіздік комитетіні блімшелері де тергейтінін кездестіріп жрмін. Яни, істерді осы санатын зерттеп, тергегісі келетіндер кп. Бл жйелікті бзылуы
орау тапсырмасын абылдааннан кейін мен детте келесі рекеттер жасаймын. Клиентпен сйлескеннен, сра ойаннан кейін оны иелігіндегі процессуалды жаттармен танысаннан со хабарлама жазып, оны электронды кімет порталы арылы тергеушіге клиентімні мртебесі туралы апарат беруді, сондай-а Р ПК бойынша зіні мртебесіне сйкес оан жне оны адвокатына азірден бастап олжетімді болатын жаттармен танысу туралы тінішхат жолдаймын. Егер осыан дейін клиентімнен жауап алынса, біра хаттаманы кшірмесі болмаса, онда тергеушіден онымен танысуа жне одан ажетті мліметтерді жазып алуа ммкіндік беруін сраймын, йткені ораушыны бл ыы Р ПК 70-бабы 2-блігіні 5-тармаында бекітілген. Хабарлама мен тінішті тергеушіге оны WhatsApp осымшасындаы нміріне жіберемін. Сол кні Р Бас прокуратурасыны ыты статистика жне арнайы есепке алу жніндегі ірлік басар- масына ылмысты істі озалысы бойынша статистикалы мліметтерді, атап айтанда, СДТБТ-де тіркелген кнін, Р К сота дейінгі тергеп-тексеру басталан бабын, тергеп-тексеру мерзіміні зілуі, тергеп-тексеру мерзіміні зартылуы туралы мліметтерді, дерекорда крсетілген істі фабуласын, істерді бір ндіріске осылуы, тергеу сотында санкцияларды алу туралы апаратты (мазмнын ашпай, табии трде), жбірленушілер мен кдіктілер, алынан заттай длелдемелер туралы мліметтерге адвокатты срау саламын.
Р ПК 99-бабына сйкес процеске атысушы, оны ішінде адвокат, ылмысты процесс барысында маызы бар мн- жайларды анытау, тінішхатпен жгінген адамны немесе олар кілдік ететін адамны ытары мен зады мдделерін амтамасыз ету шін процестік рекеттерді жргізу немесе процестік шешімдер абылдау туралы тінішхаттармен тергеушіге жгінуге ылы. Осыан байланысты егер тергеуші мені тінішіме 3 тулік ішінде тиісті аулы шыару арылы жауап бермесе, ол мны Р ПК 99-бабы бойынша жасауа міндетті, онда мен Р ПК 105-бабыны тртібімен осы істі адаалайтын прокурора шаым жазамын, ал адаалау органы рекет етпеген жадайда, Р ПК 106-бабыны тртібімен тергеу сотына сас шаыммен жгінемін. Заны крсетілген нормасы тергеуді сота дейінгі сатысында задылыты саталуын сот баылауыны ыты тетігін бекітеді жне тергеушіні немесе прокурорды рекеті немесе рекетсіздігін тікелей озайтын кез келген адамны ытары мен бостандытарын орауа баытталан. детте шаым аралана дейін немесе ол аралан кні тергеуші адвокатпен белсенді трде байланыса шыады жне тсінбеушілікті шешу шін кездесу сынады. Жалпы тергеушімен болатын барлы арым-атынасты жаттандыруды сынамын. Мысалы, тергеу рекетіні сол хаттамасында жауап аланнан кейін тініш жазамын. Осылайша ол жоалмайды, тергеуші оан жауап беруге мжбр болады, біра бл оан намайды. Ол мені рекеттерімні хаттаманы бзанын айтады, біра іс жзінде олай емес, йткені бны брі замен рсат етілген. Мселен, Р ПК 123-бабы 4-блігіне сйкес, ауызша айтылан толытырулар, тзетулер, ескертулер, арсылытар, тінішхаттар мен шаымдар хаттамаа енгізіледі, ал жазбаша нысанда жазыландар хаттамаа оса беріледі. Бдан баса, Р ПК 199-бабы 6-блігіне сйкес хаттама тергеу рекетін жргізуге атысан барлы адамдара танысу шін сынылады. Олар хаттамаа енгізілуі тиіс ескертулер жасау ыы тсіндіріледі. Хаттамаа енгізілген барлы ескертулер, толытырулар, тзетулер ескертілуі жне осы адамдарды олымен куландырылуы тиіс.
Тергеушімен, прокурормен, сотпен арым-атынас – бны барлыы сырты ораныс. Біра клиентпен, ішкі ораныспен алай жмыс жасау керек? Жалпы ылмысты істерден айырмашылыы, экономикалы ылмысты ы бзушылытар туралы істер бойынша басынан бастап айатар беру, тергеуге жаттарды крсету ажет. Бл неліктен маызды, себебі кптеген адамдар экономикалы ылмыстар туралы істерде е бастысы жаттар деп санайды. И, дл солай, біра осы дрыс рсімделген жаттарды зі тергеушіге бірінші крсетіп, оны атысы бар адама деген ызыушылыын жоалтатындай етіп тсіндіріп берген дрыс. Тергеу – жедел тобы клиентті кесесіне кугерлерімен келіп, жшік- терге салынан компьютерлері бар барлы жаттарды тркілеп, клиентті ешнрсесіз алдыруы сораылы болып табылады. Тркіленген жаттарды кшірмелерін уаытысында жасамаандытан, болашата сол жаттара сілтеме жасай алмайды.
Сондай-а салы тлеуден жалтару шін келесідей трюк олданылады. Сота дейінгі тергеп-тексеруді бастау шін салыты тексеру актісі талап етілетіні белгілі. Егер берешек сомасы 50 мы АЕК-тен асатын болса, онда салы ызметкерлері актіні материалдарымен бірге аржы мониторингі органдарына жібереді. Біра ол баса жолмен де орын алады. Мысалы, тжірибемде мынадай жадай болды, букмекерлік кесені басшылыы мен ызметкерлеріне атысты мар ойындар ережелерін бзу бойынша сота дейінгі тергеу басталды. Осы іс аясында салыты тексеру таайындалды. Салы кодексі бойынша ылмысты іс шеберінде салыты тексеру жргізілген жадайда хабарлама сот кімінен кейін ана шыарылады. Мселен, Р Салы кодексі 159-бабы 4-блігіне сйкес сота дейінгі тергеп-тексеру шеберінде салыты тексеру жргізілген жадайда, зіне атысты сота дейінгі тергеп-тексеру жргізіліп жатан салы тлеушіні тексеру нтижелері туралы хабарлама ылмысты істі арау аяталаннан кейін шыарылады. Осылайша, ксіпкерді азаматты тртіпте хабарламаа шаымдануа ммкіндігі жо.